Tursun usarovich salimov jahon xalqlari etn ologiyasi

Kiyim-kechaklar. 
Slavyan xalqlari kiyimlari ham turli xil. Xusu­
san, o‘rta asrlarda kiyimlarda mulkiy tabaqalanish va regional diffe- 
rensiyatsasi yorqin namoyon boigan. Tabiiy cho‘pon kiyimi dehqon-
291

---

lamikidan farqlangan. Keksa kishilar yoshlarga nisbatan odmiroq ki- 
yinganlar. Kiyimlar matosi, kiyish usuli va ranglarida farqlar bo‘lgan.
Xorijiy slavyanlarda ayollar va erkaklar kiyimi asosini uyda 
zig‘irpoyadan yoki kanopdan to‘qilgan matodan tikilgan ko‘ylak tash­
kil etgan. Ko‘ylaklar fasonida tunika shaklidagi qo‘ltig‘iga uchburchak 
qo‘shimcha qo‘yiladi. Chemogoriya va Bolgariyada ko‘ylak ko‘kragida 
kesim qoldirilib, uning hoshiyasiga, yenglariga jiyak yoki kashtalar 
tikilgan. Ko‘ylakni erkaklarga kalta, ayollarga uzun qilib tikishgan. 
Bolgariyada ko‘ylak ustidan ko‘k yoki qora rangli jun matodan sarafan 
(sukman) kiyishgan. Sarafanning etagi kashta yoki jiyak bilan bezatilib, 
beli jundan naqshli kamar bilan bog‘langan. Ayollar kiyimining o‘ziga 
xos qismi - fartuk yoki ikki fartuk ham oldidan, ham orqadan taqilgan. 
Orqaga taqiladigan fartuk (pristilka) kaltaroq va kengroq bo‘lgan. Old- 
iga nisbatan ensizroq, silliq va yorqinroq fartuk taqilgan. XIX asming 
ikkinchi yarmidan Markaziy va Janubiy-Sharqiy Yevropada shahar fa- 
sonidagi beli ixcham qilib tikilgan yubkalar keng tarqaladi.
Janubiy va g‘arbiy slavyanlarda ustki kiyimlar turi va fasoni 
bo‘yicha xilma-xil bo‘lgan. Ustki kiyimning qadimgi turi plashsimon 
tikilgan bo‘lib, u bizning kunlargacha bolgar va chemogor tog‘li aho- 
lisida, polyaklar, lujichlar, xorvatlarning ayrim guruhlarida saqlangan.
Erkak va ayollaming bosh kiyimlarida ham mahalliy turlar ko‘p 
bo‘lgan. Qizlar yozda bosh kiyimsiz, sochlarini bir yoki ikki o ‘ramga 
turmaklab yurganlar. 0 ‘tmishda ayollar bosh kiyimlari murakkab ikki 
shoxli, bir shoxli, silindr, kesilgan konus shaklida bo‘lgan. Qishda 
mo‘yna, junli telpaklar, ro‘mollar kiyishgan.
Poyabzal ham xilma-xil bo‘lgan. An’anaviy oyoq kiyimlar -
teridan etiklar, yumshoq tuflilar, jundan paypoqlar (o‘tmishda), tagi 
yog‘ochdan poyabzallar ham kiyilgan.
Klassik xalq libosi turli bezaklar: kumush tangalardan, marjonlar- 
dan bo‘yinga taqiladigan zeb-ziynatlar slavyan ayollarida keng tar­
qalgan. Dalmatsiyaning shimolida ayollar metalldan quyilgan zanjir 
ko‘rinishidagi kamar taqqanlar. Bolgariya, Serbiya, Bosniya, Ger- 
segovina, Chemogoriyaning ayrim rayonlarida kiyimlar bichimida
292

---

turklaming ta ’siri seziladi. Bu joylar aholisi turk ayollaridan ishtonni, 
erkaklar qizil feskalami (bosh kiyimi), ustidan ro‘mol bogianadigan 
movutdan qalpoqlami o‘zlashlirganlar. Ijodiy qayta ishlangan ayrim 
an’anaviy kiyim elementlari bugungi kunda to‘qimachilik va yengil 
sanoat tikuvchilik fabrikalarida ishlab chiqarishga joriy qilinmoqda. 
Markaziy va Janubiy-Sharqiy Yevropa yirik shaharlari aholisi ichida 
qishloq kashtachiligi, ular tayyorlagan ko‘ylaklar, ro‘mollar qadrlangan.
An’anaviy kiyimlar badiiy jamoalar qatnashchilari uchun ham 
tayyorlanadi. Bayramlarda folklor jamoalari chiqishlarida biz xorijiy 
slavyanlarning an’anaviy liboslari qanchalik rang-barang va chiroyli 
bo‘lganligiga ishonch hosil qilamiz.