Tursun usarovich salimov jahon xalqlari etn ologiyasi

Kelib chiqishi va etnik tarixi. 
Uning shakllanishida dregovichlar, 
krivichlar, radimichlar, severyanlar, volinyanlar kabi sharqiy slavyan 
qabilalari ishtirok etgan. Moddiy madaniyatda, dinda, tilda, yozuv- 
da ruslar bilan yagona ildizlari kuzatiladi. Dnepr daryosining yuqori 
oqimida, bu yerga slavyanlar kelguniga qadar Boltiq qabilalari ya- 
shagan. Ushbu hududlarda litva va slavyanlashgan litvalik aholining 
belaruslarga ta’siri hozirga qadar seziladi. Aholi aralash yashaydigan 
hududlarda litva-belarus ikki tilligi (bilingvizm) tarqalgan.
Belaruslar IX-XI asrlar Kiyev Rusiga kirganlar. Feodal tarqoqlik 
davrida Polotsk, Turovsk, Smolensk knyazliklari tarkibida bo‘lganlar. 
Litva knyazligi kuchayishi davomida XIII-XIV asrlarda belarus­
lar yashaydigan hududlami egallay boshlaydi. Shunga qaramasdan 
belaruslaming etnos sifatida shakllanishi XIII asming o‘rtalaridan 
boshlandi.
Belarus jamiyatining faol shakllanish davri XIV-XVI asrlarda 
b o iib , an’anaviy madaniyat majmuyi va u bilan bog‘liq belarus etno- 
si tili vujudga keladi. Belams tili ish yuritish, yilnomalar bitish, badiiy 
asarlar yozish tiliga aylanib, XVI asrdan Fransisk Skorina boshchi­
ligida kitob bosishga asos solinadi.
0 ‘lkada polyaklashtirish siyosati Litva va Polsha (1386) birlash- 
ganidan so‘ng boshlanib, Lyublin o‘lkasi (1569) tuzilgach yanada 
kuchayadi. Ayni paytdan katolik cherkovi ham o‘z ta’sirini yoyishda 
faol kirishadi.
; Polshaning uch marta (1772, 1793, 1795) qayta taqsimlanishi 
tufayli XVIII asr oxiridan Belams ham Rossiya tarkibiga kiritiladi. 
Ruslarning belaruslarga ta’siri XIX asming 30-yillaridan kuchayadi. 
Lekin g‘arbiy rayonlarda belaruslar katolik diniga o‘tib, uzoq vaqt
302

---

polyaklar madaniy ta’sirida bo‘lganlari sababli bu jarayon keng tus 
olmaydi. XVIII asr oxiri - XIX asr boshlarida adabiy belarus tili 
shakllanadi. Unga xalq muloqot tili asos boiadi.
Rossiya imperiyasi tarkibida belarus tili funksiyalari cheklangan 
edi. Imperator Nikolay I 1840-yildan rasman Belarus atamasini ish- 
latishni taqiqlab, uni Shimoliy-G‘arbiy o‘lka deb nomlash haqida 
qaror chiqaradi. Shunga qaramasdan xalqning milliy ongi shakllana 
boshlab, XIX asming 50-60-yillaridan ziyolilar orasida belaruslar 
mustaqil xalq degan fikr mustahkam o‘rin oladi. Belarus tilida adabi- 
yot shakllanib, uning vakillari F. Bogushevich, M.V. Dovnar-Zapols- 
kiy va boshqalar boiishgan.
Inqilobdan so‘ng Belarus so vet respublikasi 1919-yil 1-yanvarda 
tuzilgan. Sovet ittifoqi parchalangach, Belarus Respublikasi 1991-yil 
8-dekabrda o‘z mustaqilligini e’lon qiladi.