Tursunov javohirbek

“Eng buyuk jihod insonning nafsi bilan, shayton bilan qilgan jihoddir. Sen ham doim ularga qarshi 
kurash” . 
Ushbu gapning tahlili : Tovushlar soni – 82 ta 
Bo`g`inlar soni – 33 ta 
So`zlar soni – 16 ta 
Sintagmalar soni – 7 ta.
 
“Eng buyuk jihod / insonning nafsi bilan, / shayton bilan qilgan / jihoddir. Sen ham / doim / ularga qarshi 
kurash. ” 

---

TURSUNOV JAVOHIRBEK 
URG`U VA UNING NUTQDAGI AHAMIYATI 
So‘z bo‘g‘inlaridan yoki gapda ishtirok etayotgan so‘zlardan birining boshqalariga nisbatan kuchliroq 
yoki cho`ziqroq talaffuz qilinishiga 
urg‘u 
deyiladi. Urg`uning vazifalari : 1. So`zlarning fonetik tarkibini 
uyushtirish; 2. Gap tarkibida so`zlarni bir-biridan farqlash.
Urg‘u yordamida nutq ko‘rkamlashadi, eshituvchiga yoqimli bo‘ladi, uni zeriktirmaydi. 
Urg‘u tilning qaysi sathidagi birliklarga aloqador bo‘lishiga ko‘ra 2 xil bo‘ladi 
So`z urg`usi (leksik urg`u) 
Gap urg`usi (mantiqiy urg`u) 
So`z bo`g`inlaridan birining boshqalariga nisbatan 
kuchliroq talaffuz qilinishi. Yozuvda urg`u tushgan 
bo`g`in tepasiga 
(`) 
belgisini qo`yish bilan ifodalash 
mumkin. 
Gapda so`zlovchi tomonidan alohida ahamiyat 
berilib, ta’kidlab ko`rsatilgan bo`lakning kuchli 
ohang bilan aytilishi. 
So`z urg`usi, odatda, bo‘g‘indagi unli tovushga tushadi. So‘z nechta bo‘g‘indan tuzilganligidan
qat’i nazar, unda bitta urg‘u bo‘ladi. Urg‘uning 
erkin va bog‘liq (bog‘langan) 
urg‘u degan ko‘rinishlari
bir-biridan farqlanadi. Erkin urg‘u bir bo‘g‘indan ikkinchi bo‘g‘inga ko‘chish xususiyatiga ega bo‘lgan va 
so‘zning ma’nosini farqlash uchun xizmat qiladigan urg‘u bo‘lsa, bog‘liq urg‘u so‘zdagi biror bir bo‘g‘inga 
doimiy bog‘lanadigan urg‘u sanaladi. Turkiy, jumladan, o‘zbek tilida urg‘u o‘rniga ko‘ra ko‘chib yuruvchi 
urg‘u sanaladi. Masalan, 
o`rikzòr, o`rikzorlàr, o`rikzordà
O‘zbek tiliga 
arab, fors-tojik, rus va boshqa yevropa tillaridan 
o‘zlashgan so‘zlarda urg‘u barqaror 
o‘ringa ega. Bu urg‘uning o‘sha tillardagi ahamiyati bilan bog‘liqdir. Masalan, tadbir, monitoring, reklama, 
tijorat, ma’lum, bahor, astronomiya, antenna va hokazo. O`zga tillardan o`zlashgan so`zlarga qo`shimcha 
qo`shilsa ham, urg`uning o`rni o`zgarmaydi.
So‘z urg‘usining muhim vazifalaridan biri so‘zlarning ma’nolarini farqlashdir. Agar urg‘u so‘z 
bo‘g‘inlarida o`zaro almasha olsa, ma’no ham o‘zgaradi, urg‘uni bir bo‘g‘inga qo‘ysak, boshqa ma’no, 
ikkinchisiga qo‘yganda esa o‘zga bir ma’no anglashiladi. Bunday urg‘u 
erkin urg‘u 
sanaladi.