Tursunov javohirbek

 
Nutq jarayonida talaffuz qulayligiga erishish harakati tufayli ketma-ket kelayotgan tovushlarning o‘zaro 
ta’siri natijasida o‘zgarishlarga uchrashi fonetik hodisalar yoki fuziya hodisasi deyiladi. Fonetik hodisalar 
unlilarga ham, undoshlarga ham taalluqlidir. 
 
TOVUSH ALMASHISHI (MOSLASHISHI) HODISALARI 
 
 
 
Assimilatsiya 
Bir 
tovushning 
yon 
tovushga 
moslashishi 
yoki 
ikki 
noo`xshash 
tovushning o`xshash bo`lib qolishi. 
Assimilatsiya ikki xil bo`ladi. Oldinda 
oldingi tovush ta’sirida keyingi tovush 
o`zgarsa, 
progressiv 
assimilatsiya 
deyiladi. Keyingi tovush ta’sirida 
oldingi tovush o`zgarsa, 
regressiv 
assimilatsiya 
deyiladi. 
Faqat talaffuzda 
aks etishi 
Ham talaffuzda, ham 
yozuvda aks etishi
Ot+di=otti 
Ket+di=ketti, 
Tuz+siz=tussiz 
Yoz+sin=yossin, 
Xat+ni=xatti, 
Ish+ga=ishka, 
Taqsim=taxsim, 
Shanba=shamba 
Tanbur=tambur 
Son+a=sana, 
Ong+la=angla, 
Ot+a=ata, 
Yosh+a=yasha, 
Chiq+gan=chiqqan, 
Qishloq+ga=qishloqqa 
Tik+gan=tikkan 
Non+voy=novvoy. 
Bir+ta=bitta 
Tilak+ga=tilakka 
Tuzuk+gina=tuzukkina. 

---

TURSUNOV JAVOHIRBEK 
 
 
 
 
Dissimilatsiya 
Ikkita bir xil yoki qisman o`xshash 
tovushning o`zaro ta`sirida noo`xshash 
bo`lib 
qolishi. 
Bu 
hodisani 
assimilatsiyaning aksi deyish mumkin. 
Dissimilatsiya ham iki xil bo`ladi. 
Oldingi tovush ta’sirida keyingi tovush 
o`zgarishga 
uchrasa, 
progressiv 
dissimilatsiya
deyiladi. Keyingi tovush 
ta’sirida oldingi tovush o`zgarsa, 
regressiv dissimilatsiya 
deyiladi. 
Faqat talaffuzda 
aks etishi
 
Ham talaffuzda, ham 
yozuvda aks etishi
Zarur=zaril 
Maqta=maxta, 
Uch+ta=ushta, 
Koridor=kolidor, 
Zarar=zaral, 
Devor=devol, 
Ittifoq=intifoq 
Qishloq+i=qishlo
g`
i. 
Qishloq+ing=qishlog`ing, 
Tala+n=talon, 
Qara+l=qarol, 
Tara+q=taroq, 
Birorta=bironta 
Metateza 
Yonma-yon kelgan tovushlarning o`zaro 
o`rin almashinuvi. Bu hodisa ko`proq 
jonli so`zlashuvga, ayniqsa, shevalarga 
xos 
bo`lib, adabiy 
tilde kamroq 
uchraydi.
Tuproq=turpoq 
to`g`ramoq=to`rg`amoq, 
daryo=dayro, 
afv=avf,, 
ahvol=avhol, 
supra=surpa… 
TOVUSH ORTISH HODISALARI 
Asos+so`z yasovchi 
So`z yasovchi qo`shimcha 
ta’sirida tovush ortishi 
Achi+q=achchiq, isi+q=issiq, sasi+q=sassiq, 
his+iy=hissiy,tib+iy=tibbiy,jiz+a=jizza, 
shart+a=shartta,taq+q=taqqa, shar+os=sharros, 
var+ak=varrak, gur`+ak=g`urrak… 
Asos+egalik 
qo`shimchalari 
Ayrim so`zlarga I va II 
shaxs egalik qo`shimchalari 
qo`shilishi natijasida tovush 
ortishi. 
Mavzu+im=mavzuyim, obro`+im=obro`yim, 
mavqe+ing=mavqeying, baho+ing=bahoying, 
Xudo+im=Xudoyim, avzo+ing=avzoying, 
parvo+ing=parvoying… 
Ko`rsatish 
olmoshi+egalik 
qo`shimchasi 
U, bu, shu, o`sha kabi 
olmoshlarga egalik 
qo`shimchalari qo`shilishi 
natijasida tovush ortishi. 
Bu+im=bunim, u+ing=uning, 
o`sha+i+si=o`shanisi, shu+i+si=shunisi.. 
Ko`rsatish 
olmoshi+kelishik 
qo`shimchasi 
U, bu, shu, o`sha kabi 
olmoshlarga 
jo`nalish, 
o`rin-payt, chiqish 
kabi 
kelishiklarning qo`shilishi 
natijasida tovush ortishi. 
U+ga=unga, u+da=unda, bu+dan=bundan… 
Fe’l+nisbat 
qo`shimchasi 
Demoq, yemoq 
kabi 
fe’llarga 
majhul va birgalik 
nisbat qo`shimchalarini 
qo`shish natijasida tovush 
ortishi. 
De+il=deyil, ye+ish+yeyish… 
Izoh : “Orzu” so`ziga egalik qo`shimchalari qo`shilganda hech qanday tovush ortmaydi. 
TALAFFUZDA RO`Y BERADIGAN TOVUSH ORTISH HODISALARI 
PROTEZA 
So`z boshida tovush ortishi. Stol=istol, stul=istul, stakan=istakan.. 
EPENTEZA 
So`z o`rtasida tovush 
ortishi. 
Trakor=tiraktor, fikr=fikir, hukm=hokum, 
uzr=uzur, oila=oyila, soat=soxat, sinf=sinif. 
EPITEZA 
So`z oxirida tovush ortishi. 
Tank=tanka, bank=banka, disk=diska,
 
 

---

TURSUNOV JAVOHIRBEK 
 
TOVUSH TUSHISH HODISALARI 
Asos+egalik 
qo`shimchasi 
Ayrim so`zlarga egalik 
qo`shimchalari qo`shilishi 
natijasida tovush tushishi. 
Og`iz+im=og`zim, ko`ngil+ing=ko`ngling, 
bag`ir+i=bag`ri, burun+i=burni, 
bo`yin+i=bo`yni, qo`yin+i=qo`yni, 
singil+im=singlim, qorin+i=-qorni, bo`g`iz+i-
bo`g`zi, o`g`il+i=o`g`li, o`rin+ing=o`rning, 
egin+im=egnim, yarim+i=yarmi, 
shahar+i=shahri, zahar+i=zahri…