Tursunov javohirbek

---

TURSUNOV JAVOHIRBEK 
TURSUNOV JAVOHIRBEK 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
HOZIRGI O`ZBEK 
ADABIY TILI 
 
 
 
 
ANDIJON – 2018 
 
 

---

TURSUNOV JAVOHIRBEK 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

TURSUNOV JAVOHIRBEK 
O`ZBEK TILINING TARAQQIYOT BOSQICHLARI 
O‘zbek tili turkiy tillar guruhiga kiruvchi yirik tillardan biridir. O‘zbek (turkiy) tilida yozilgan dastlabki 
yozma yodgorliklar 
VI–VII 
asrlarga tegishli bo‘lib, umumturk adabiy tili sifatida shakllandi.
 
Hozirgi turkiy tillarning shakllanish tarixini ko‘pchilik olimlar bir necha davrlarga bo‘ladilar.
 
Turkiy til davrlari 
O`zbek tili bosqichlari 
Davrlar 
Oltoy davri 
Eng qadimgi turk davri 
Qadimgi turkiy til 
X asrgacha bo`lgan davr 
Qadimgi turk davri 
Eski turkiy til 
X asrdan – XI-XII asrgacha 
O`rta turk davri 
Eski o`zbek adabiy tili 
XI-XII asrdan – XX asr boshlarigacha 
Hozirgi o`zbek adabiy tili 
XX asr boshidan hozirgi kungacha 
QADIMGI TURKIY TIL 
Jamiyat oilalardan tashkil topganidek, tillar ham turli-tuman
 
oilalarga bo‘linadi. Til oilalari shu oilaga asos 
bo‘lgan til nomi bilan yuritiladi.O‘zbek, uyg‘ur, qirg‘iz, qozoq kabi til guruhlarning turkiy til deyilishiga sabab 
shuki, ularning hammasi 
qadimgi turkiy til
dan ajralib chiqqan. Demak, hozirgi barcha turkiy tillar (o‘zbek, 
uyg‘ur, qirg‘iz, qozoq, turkman, ozarbayjon, usmonli turk, tatar, xakas, yoqut va boshq.) uchun qadimgi 
turkiy til umumiy til (bobo til) sanaladi. 
Mutaxassislarning fikricha, turkiy tillar qadimda 
mo‘g‘il va tungus-manjur 
tillari bilan birgalikda bitta 
oilani tashkil etgan va bu til 
oltoy tili 
deb atalgan. Keyinchalik oltoy tili tarmoqlanib ketgan. Afsuski, bu 
davrdan xabar beruvchi yozma yodgorliklar bizgacha yetib kelmagan,lekin qadimgi turkiy til davriga oid bir 
qancha yozma manbalarga egamiz. 
Urxun-enasoy, uyg‘ur (qisman moniy), sug‘d yozuvlari 
shular 
jumlasidandir. 
Mazkur yozuvlar hozirgi turkiy tillarning barchasi uchun umumiy sanaladi.
 
Urxun-enasoy (Kultigin va Bilga xoqon) yodgorligi haqida 
1. 
Urxun-enasoy yozuvi haqidagi dastlabki 
xabarni bergan tadqiqotchilar 
N.K. Vidzen, S.U. Remezov, I. Tabbet-Stralenberg,
D.G. Messershmidt, M.A. Kastren 
2. 
Urxun-enasoy yodgorligini topgan shaxs 
N.M. Yadrinsev (1889-yil, Mongoliyaning Qoraqurum 
shahri xarobalaridan) 
3. 
Urxun-enasoy yodgorligidagi sirli yozuvni 
o`qishga kirishgan olimlar 
V.V. Radlov, V. Tomsen, P.M. Melioranskiy 
4.