|
2.2. Statistik kuzatishning turlari va usullari
Statistik kuzatish turlari va usullari bilan o‘zaro farq qilinadi. Statistik
kuzatishning turlarini ularning qator belgilari bo‘yicha tasniflanadi.
Statistik kuzatish tuplam birliklarini qamrab olish darajasiga qarab ikki
turga bo‘linadi:
1. yalpi (to‘liq) kuzatish;
2. qisman kuzatish;
Yalpi (to‘liq) kuzatishda o‘rganilayotgan tuplamning barcha birliklari
qamrab olinadi. Yalpi (to‘liq) kuzatish o‘rganilayotgan faktlar va xodisalar
to‘g‘risida to‘liq ma’lumotlar to‘plash imkonini beradi. Lekin har doim ham yalpi
(to‘liq) kuzatishni amalga oshirib bo‘lmaydi. Ayniqsa kuzatilayotgan birliklarning
jismoniy yo‘qotilishi va buzulishi bilan bog‘liq hollarda, yoki to‘plam nixoyatda
katta bo‘lgan xollarda, shuningdek kuzatish katta vaqt va mablag‘ sarfi bilan
bog‘liq bo‘lgan xollarda, yalpi (to‘liq) kuzatishni amalga oshirish qiyin.
Qisman kuzatishda esa o‘rganilayotgan to‘plamni faqat bir qismi qamrab
olinadi. Qisman kuzatish o‘z navbatida tanlab kuzatishga, asosiy massivni
kuzatishga va monografik kuzatishga bo‘linadi.
Tanlab kuzatish deb, tasodifiy usulda ajratilgan tuplam birliklarinining
qismini kuzatishga aytiladi.
Asosiy massivni kuzatish o‘rganilayotgan to‘plam birliklarining eng muhim
belgilarini qamrab oladigan qismini kuzatishdan iborat. Misol tariqasida ma’lum
bir mahsulotlarning 90 - 95 % ini ishlab
chiqaruvchi yirik korxonalarning 15 - 20 % ini kuzatishni aytish mumkin.
Monografik kuzatishga o‘ziga xos bo‘lgan xususiyatlarga ega bo‘lgan
qandaydir tuplam aloxida birliklarini chuqurroq va har tomonlama o‘rganilishidir.
Monografik kuzatishda to‘plamni to‘liq va yaxlit o‘rganish nazarda tutilmaydi.
Bunga misol qilib, korxona va tashkilotlarning ilg‘or tajribalarini o‘rganib, uni
ammallashtirish yoki qoloq korxonalar ish faoliyatidagi kamchiliklarni aniqlash
maqsadida o‘tkazilgan kuzatishni aytish mumkin.
Dostları ilə paylaş: |
