U. P. Shukurova, M. R. Sobirova, N. X. Muxamedova

Gematologik analizatorlar
Gematologik analizatorlar uchun reaktivlar to‘plamlarining 
asosiy komponentlari quyidagilardir: izotonik suyultiruvchi, lizing 
eritmasi (gemolitik), chayish eritmasi va tozalash eritmasi.
Izotonik erituvchi – belgilangan pH, o‘tkazuvchanlik va 
osmolyarlikka ega bufer eritma. Izotonik – qon hujayralarining 
doimiy hajmini ta’minlash uchun kerakli osmotik bosimni saqlab 
turishdir. Eritrotsitlar eritmaning osmolyarligiga mos keladigan 
hajmni oladi. Osmolyarlikning oshishi bilan 3–5 soniya ichida 
eritrotsitlar ma’lum bir muvozanat hajmiga siqiladi. Agar 
eritmaning osmolyarligi pasaysa, qizil qon hujayralari hajmi 
mos ravishda ortadi. Shunday qilib, hujayraning o‘rtacha hajmi 
(MCV) izotonik erituvchining osmolyarligi bilan bog‘liq. Eritmada 
antikoagulyantning mavjudligi fibrin piltalarining shakllanishi va 
trombotsitlar agregatsiyasining oldini olishi uchun kerak. 
Yana bir muhim reagent lizing eritmasi (gemolitik) bo‘lib, u 
qonni suyultirishga qo‘shilsa, eritrotsitlarning parchalanishiga 
olib keladi va shu bilan birga leykotsitlarni saqlaydi. Eritrositlar 
gemolizi yuqori sifatli bo‘lishi kerak, chunki leykotsitlar dastlab 
eritrotsitlardan taxminan 1000 marta kam bo‘lgan gemolizatda 
hisoblanadi. 
Yuvish eritmalari o‘lchash jarayonida bevosita ishtirok 
etmaydi, lekin ularning xususiyatlari analizatorlarning analitik 
xususiyatlarining barqarorligiga sezilarli ta’sir qiladi. Yuvish 
eritmalarining sifati asbobning uzoq muddatli barqarorligiga ta’sir 
qiladi. 
Qon surtmasini tayyorlash
Frank ignasi bilan nomsiz barmoq teshilgach, qon tomchisi 
paydo bo‘lgungacha bir necha sekund kutiladi, birinchi chiqqan qon 
artib tashlanadi. Shundan so‘ng ikki barmoq bilan yog‘sizlantirilgan 
toza buyum oynasining ikki chetidan ushlab, uning pastki yuzasini 

---

62
qon tomchisiga tekkizib olinadi. So‘ng buyum oynasi qon tomchisi 
yuqoriga qaratilgan holda stol ustiga qo‘yiladi yoki uning uzun 
tomonidan bosh va ko‘rsatkich barmoq bilan ushlab turiladi. O‘ng 
qo‘lga silliqlangan qoplama oyna yoki buyum oynasi olinib, uni 
qon tomchisi oldiga 45° burchak ostida qo‘yiladi. Sal harakat bilan 
qoplama oyna qon tomchisining chetiga tekkiziladi va qon qoplama 
oynaning butun eniga yoyilib ketadi. Shundan so‘ng qoplama 
oynanitez harakat qildirib, tomchidan qonsurtmasi tayyorlanadi. Bir 
necha minutdan so‘ng, ya’ni surtma qurigach, u 3 minut davomida 
mctil spirtida fiksatsiyalanadi: surtmani absolut spirtda yoki 
barobar miqdordagi etil spirit va efirdan tashkil topgan Nikiforov 
aralashmasida ham fiksatsiya qilsa bo‘ladi. Bu fiksatsiyalovchi 
suyuqliklarda surtma 10–20 minut turishi kerak. Fiksatsiyadan 
so‘ng surtma metilen sinkasi, eozin va metil spirti yoki glitserinda 
erigan metilenazurdan iborat Romanovskiy bo‘yog‘ida bo‘yaladi. 
Bo‘yoqlarning bu aralashmasi yadro, protoplazma va undagi turli 
kiritmalarni turli tuslarga bo‘yash uchun kerak. Bu narsa shaklli 
elementlarning morfologik xususiyatini aniq o‘rganish imkonini 
beradi. Romanovskiy bo‘yog‘i qon surtmasiga, 20–30 minut 
qo‘yiladi. Shundan so‘ng bo‘yoqni surtmadan to‘kib tashlab, u 
distillangan suv bilan yuviladi va filtrlovchi qog‘oz yordamida 
ohista quritiladi. Qonning bo‘yalgan surtmasiga bit tomchi 
immersion moy tomizilib, uni kattalashtirgich (mikroskopning 
immersion obyektivi) ostida tekshiriladi.