U. P. Shukurova, M. R. Sobirova, N. X. Muxamedova

Transsudatlar va ekssudatlarning differentsial 
diagnostikasi
Transsudatni ekssudatdan farqlash uchun suyuqlikning fizik 
va biokimyoviy ko‘rsatkichlarini aniqlashga asoslangan bir 
necha usullardan foydalanish mumkin. Ajratish oqsil tarkibiga, 
hujayra turiga, suyuqlik rangiga va o‘ziga xos tortishish darajasiga 
asoslanadi.

---

99
Transsudat, ekssudatdan farqli o‘laroq, yallig‘lanishsiz kelib 
chiqadigan suyuqlik bo‘lib, u gomeostazni tartibga soluvchi 
tizimli omillarning suyuqlikning shakllanishi va rezorbsiyasiga 
ta’siri natijasida tana bo‘shliqlarida to‘plangan suyuqlikdir. 
Transsudatning solishtirma og‘irligi ekssudatnikidan pastroq va 
ekssudatlar uchun 1,015 g / ml dan yuqori bo‘lsa, transsudatlarda 
1,015 g / ml dan kam. Transsudatlardagi umumiy protein miqdori 
30 g / l dan kam, ekssudatlarda esa 30 g / l dan yuqori. 
Ekssudatdan transsudatni tekshirishga imkon beruvchi sifatli 
test mavjud. Bu taniqli Rivalta testidir. U 60 yildan ko‘proq vaqt 
oldin laboratoriya amaliyotiga kirgan va biokimyoviy usullar ishlab 
chiqilgunga qadar soddalashtirish hamda foydalanish imkoniyati 
paydo bo‘lgunga qadar, tana bo‘shliqlaridagi suyuqliklarining 
diagnostikasida muhim o‘rin egalladi, bu Rivalta testining sifat 
usulidan miqdoriy xususiyatlarga o‘tish imkonini berdi. 
Rivalta testi
Sirka kislotaning kuchsiz eritmasi (100 ml distillangan suv + 1 
tomchi muzli sirka kislotasi) solingan tor silindrga tekshiriluvchi 
ekssudativ suyuqlik tomchilab qo‘shiladi. Agar bu tomchi pastga 
tushib, uning orqasida cho‘zilgan loyqalik chizig‘ini bersa, suyuqlik 
ekssudatdir. Transudatlar ijobiy test bermaydi.
Sitologik va bakteriologik tekshirish
Sitologik tekshirish yangi (nativ) va bo‘yalgan preparatlarni 
mikroskopiya qilish yo‘li bilan olib boriladi. Surtmalar 
tayyorlash uchun tekshiriladigan suyuqliklarni sentrifugalashda 
hosil bo‘ladigan cho‘kmalardan foydalaniladi. Uchta preparat 
tayyorlanadi. Nativ preparatlar ayrim hujayra elementlari o‘rtasidagi 
nisbatni taxminiy aniqlash uchun xizmat qiladi. Romanovskiy – 
Gimza bo‘yicha bo‘yalgan surtmalarda leykogrammani sanaladi. 
Tekshirilayotgan suyuqlikdagi o‘sma hujayralarini topish 

---

100
uchun kamida 10–30 ta bo‘yalgan preparat tayyorlanadi. Shu 
maqsadda suyuqlikni kamida 6 marta takror sentrifugalanadi. 
Ekssudatlarda hujayra elementlaridan ko‘proq leykotsitlar topiladi, 
ulardan 50–80% neytrofillardir yiringli protsesslarda ularning 
miqdori juda ko‘payadi, yaxshi kechganda esa ancha kamayadi. 
Limfotsitlar yallig‘lanish protsessi boshlanishining 2-haftasida 
paydo bo‘ladi. Sitoz sil kasalligida limfotsitlar hisobiga, ayniqsa, 
yaqqol ifodalanadi. Zardobda hujayralar sil plevritining surunkali 
formalarida va jarohatli gemorragik ekssudatlarda rezorbsiya davrida 
paydo bo‘ladi. Mikrofaglar o‘smali va yiringli sil ekssudatlarida 
uchraydi. Mezoteliy hujayralari transsudatlarda ham, ekssudatlarda 
ham paydo bo‘lishi mumkin. Limfogranulematozda Berezovskiy-
Shternbergning bir yoki ikkita yadroli kattaligi 32 dan 80 r. gacha 
bo‘lgan tiniq gigant hujayralari paydo bo‘ladi. Bundan tashqari, 
hujayra tashqarisidagi strukturalar orasida xolesterin kristallari 
va shilliq topilishi mumkin. Bakterioskopik tekshirish seroz 
ekssudatda sil mikobakteriyasini topish maqsadida o‘tkaziladi. 
Bunda Gram bo‘yicha va Sil-Nilsen bo‘yicha bo‘yalgan, quruq 
fiksatsiya qilingan preparatlardan foydalaniladi. Tekshirish uchun 
flotatsiyalar va dengiz chuchqachalariga yuqtirish qo‘llaniladi. 
Serologik tekshirishlar ekssudatlarda, transsudatlarda va 
bo‘g‘imlardan olingan suyuqliklarda spesifik antitelolar borligini 
aniqlash uchun o‘tkaziladi. Bunda serodiagnostikaning hamma 
usullaridan foydalanish mumkin. Seroz ekssudatlarda deyarli 
3% oqsil bo‘ladi, ularda sitoz o‘rtacha, asosan limfotsitlardan 
tashkil topgan, lekin hujayralarning boshqa turlari: neytrofillar, 
monotsitlar, eozinofillar, makrofaglar uchrashi ham mumkin.
Eozinofilli ekssudatlar nisbatan kam: o‘smalarda, o‘pka 
gangrenasida va turli sabablardan kelib chiqqan plevritlarda 
uchraydi. Eozinofillar miqdori 90% dan ortiq bo‘lishi mumkin. 
Seroz-yiringli va yiringli ekssudatlar odatda serozli sil meningitida 
hosil qiluvchi flora tushganda asorat sifatida paydo bo‘ladi. 
Gemorragik ekssudatlar aksari xavfli o‘smalarda, gemorragik 

---

101
diatezlarda va ko‘krak qafasiga tegib yaralanishlarda uchraydi. 
Ekssudatda sifat jihatidan o‘zgargan eritrotsit hujayralarini ko‘plab 
topsa bo‘ladi. Xilez ekssudatlar limfa tomirlar, ayniqsa qorin 
bo‘shlig‘idagi limfa tomirlar yorilganda paydo bo‘ladi. Bunda 
yog‘ miqdori 9,2% gacha, oqsil esa 3,5% gacha bo‘ladi. Xilez 
ekssudatlar turib qolganida ivishi mumkin. Psevdoxilez ekssudatlar 
buyrakning lipoid degeneratsiyasi (aynishi) oqibati bo‘lishi 
mumkin. Jarohatdan olingan ekssudatlar ko‘pchilikni tashkil 
etgan florani va infeksiyani topish maqsadida tekshiriladi. Buning 
uchun jarohatni yiringdan tozalanadi va steril oyna bilan undan 
jarohat ekssudatining nusxasini olinadi. Surtmalarni bo‘yaladi va 
mikroskopiya qilinadi.