U. T. Berdiev

29-Bob. O‘zgarmas tok generatorlarining xarakteristikalari
29.1§. Mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok generatorining xarakteristikalari
Bu turdagi generatorning qo‘zg‘atish chulg‘amiga boshqa O‘T manbaidan kuchlanish beriladi. Agar qo‘zg‘atish chulg‘amiga ulangan kuchlanish U_qoz const va uning qarshiligi ham R_qoz const bo‘lsa, generatorning har qanday ish rejimida ham bu chulg‘amdagi tok I_qoz o‘zgarmay qoladi.
Salt ishlash va yuklanish xarakteristikalari. Salt ishlash xarakteristikasi (SIX) – generator yakorining aylanish chastotasi n  const va yakor toki I_a  0 bo‘lganda U₀  E₀  f (I_qoz) bog‘liqlikni ifodalovchi egri chiziqdir (29.1-rasm). Bu xarakteristikani tajribada olish vaqtida generator kuchlanishining qiymati U₀  (1,151,2)U_N ga teng bo‘lgunga qadar, qo‘zg‘atish toki I_qoz = 0 dan boshlab oshirib boriladi, so‘ngra esa qo‘zg‘atish tokining qiymati 0 gacha kamaytiriladi.
Q o‘zg‘atish tokining qiymati oshirilib olinganda SIX ning o‘suvchi shoxobchasiga ega bo‘lamiz (29.1-rasm, 1). Bu egri chiziq koordinatalar boshi 0 dan boshlanmay, balki ordinatalar o‘qidagi birorta «a» nuqtadan boshlanadi. Bunga sabab shuki, I_qoz  0 da mashina qutblari o‘zagidagi qoldiq magnit oqimi (Ф_qol) kam miqdorda qoldiq EYuK E_qol 0a ni hosil qiladi. Qo‘zg‘atuvchi tok I_qoz ning qiymati kamaytirib olingan SIX ning kamayuvchi shoxobchasi uning o‘suvchi shoxobchasiga nisbatan yuqorida joylashadi va I_qoz0 bo‘lganda qoldiq EYuK ning qiymati E_qol 0a ga teng bo‘lib, oldingi E_qol dan bir oz kattaroq bo‘lishi, SIX ning o‘suvchi shoxobchasini olganda Ф_qol ning qiymati boshdagi qiymati [Ф_qol(0,020,03)∙Ф_oN]ga nisbatan bir oz oshishi sabab bo‘ladi (Ф_0N – mashina salt ishlash rejimida U_N hosil qilish uchun zarur bo‘lgan magnit oqim.

Salt ishlash vaqtida mashinaning aylanish chastotasi n  const bo‘lsa, U₀E₀ Ф bo‘ladi. Demak, SIX – U₀  f (I_qoz) boshqa masshtabda mashinaning magnitlanish xarakteristikasi – Ф  f (I_qoz) ni ifodalar ekan.

SIX yordamida mashina magnit zanjiri xossalarini aniqlash mumkin. Haqiqatan ham, SIX ning «a» nuqtasi I_qoz  0 bo‘lganda, qoldiq magnit oqimining qiymatini ko‘rsatadi. 29.1-rasmda ko‘rsatilgan 1–1 va 2–2 shoxobchalar bilan chegaralangan maydon gisterezis hodisasi tufayli hosil bo‘lib, mashina magnit zanjiri po‘lat qismlarining xossasini ko‘rsatadi. Nihoyat, SIX da generatorning nominal kuchlanishi (U_N) uning egilgan qismiga (29.1-rasm, N nuqta) to‘g‘ri keladi. Bu nuqtaga qarab, mashina magnit zanjirining to‘yinish holati to‘g‘risida xulosa yuritishimiz mumkin.Quyidagi sabablarga ko‘ra, mashinani loyihalashda nominal kuchlanish U_N ni SIX ning egilgan qismiga to‘g‘ri keltirib amalga oshiriladi:
1) agar N nuqta to‘g‘ri chiziq qismiga to‘g‘ri kelsa, kuchlanishning qiymati noturg‘un holatda bo‘lib, qo‘zg‘atish toki salgina o‘zgarsa ham kuchlanishning qiymati nisbatan katta o‘zgaradi;
2) agar N nuqta SIX ning to‘yingan qismida (egilgan qismidan o‘ng to-monda) bo‘lsa, kuchlanish qiymatini rostlash chegaralanib qoladi.
Kuchlanishning U₀ (0,550,6)U_N qiymatlarigacha to‘g‘ri chiziqli bo‘lishi mashinaning magnit zanjiri to‘yinmaganligidan dalolat beradi.