U. T. Berdiev

Yuklanish xarakteristikasi. Uning tajribada olinishi va o‘zgarish xarakteri, xuddi mustaqil qo‘zg‘atishli generatorlarniki kabi bo‘ladi (29.1-rasmga qarang).
Rostlash xarakteristikasi. Parallel qo‘zg‘atishli O‘T generatorining rostlash xarakteristikasi, xuddi mustaqil qo‘zg‘atishli generatorniki kabi (29.3,b-rasmga qarang), U_a  U_N  const va n  n_N  const bo‘lganda, I_qoz  f (I_a) bog‘liqlikdir. Bu xarakteristika, yuklama tokining har xil qiymatlarida yakor zanjirining kuchlanishini U_aU_N sonst qilib saqlab turish uchun qo‘zg‘atish toki I_qoz ning o‘zgarishi qanday tarzda bo‘lishini ko‘rsatadi. Agar yakor toki I_a va yuklama toki I_yu larning ozgina farqini e’tiborga olmasak, parallel qo‘zg‘atishli generatorning rostlash xarakteristikasi mustaqil qo‘zg‘atishli generatornikidan farq qilmaydi (29.3,b-rasm).
Tashqi xarakteristikasi. Bu xarakteristika r_qoz  r_qoz r_sh.r  const va n  n_N  const bo‘lganda, U_a  f(I) bog‘liqlik ko‘rinishda bo‘ladi.
Parallel qo‘zg‘atishli generatorning bu xarakteristikasi xuddi mustaqil qo‘zg‘atishli generatorning tashqi xarakteristikasi kabi, qo‘zg‘atish tizimidagi rostlovchi reostatning dastlabki olingan nuqtadagi (U_a  U_N) holatini o‘zgartirmasdan yuklama tokining o‘zgarishi yakor zanjirining chiqishidagi kuchlanishi U_a ga qanday ta’sir qilishini ko‘rsatadi.
Shuni ta’kidlash kerakki, mustaqil qo‘zg‘atishli generatorda qo‘zg‘atish toki o‘zgarmas bo‘lsa, parallel qo‘zg‘atishli generatorlarda esa, U_qoz  U_a bo‘lganligidan qo‘zg‘atish toki I_qoz o‘zgaradi, ya’ni
I_qoz  U_qoz  r_qoz  const (29.6)
b o‘ladi. Demak, qo‘zg‘atish zanjiridagi qarshilik r_qoz const bo‘lsa, qo‘zg‘atish toki I_qoz generator yakorining kuchlanishiga mutanosib ravishda o‘zgarar ekan.

Yuklama tokini oshirib olingan tashqi xarakteristikalarini taqqoslasak (29.5-rasm), parallel qo‘zg‘atishlida bu xarakteristika mustaqil qo‘zg‘atishlinikiga nisbatan pastroqda joylashganini ko‘ramiz. Bu quyidagicha tushuntiriladi. Agar mustaqil qo‘zg‘atishli generatorda yuklama tokining oshishi bilan kuchlanishning tushishiga: 1) yakor reaksiyasining magnitsizlovchi ta’siri va 2) yakor zanjiridagi kuchlanishning pasayishi sabab bo‘lsa, parallel qo‘zg‘atishli generatorda bunga 3-sabab qo‘shiladi, ya’ni yuqorida ko‘rsatilgan 2 ta sababga ko‘ra, yakor zanjiridagi (demak, qo‘zg‘atish zanjiridagi) kuchlanishning kamayishi (chunki U_qoz  U_a) tufayli qo‘zg‘atish tokining kamayishi ta’sir ko‘rsatadi. Demak, shu 3-sababga ko‘ra, parallel va mustaqil qo‘zg‘atishli generatorlarning tashqi xarakteristikalari bir-biri bilan farq qilar ekan.

Agar tashqi xarakteristikani tajribada olish jarayonida yuklama qarshiligi R_yu ni 0 gacha kamaytirishni davom qildirsak (29.5-rasmda 2-punktir chiziq), yakor toki I_a haddan tashqari oshib ketadi, chunki bunda U_a  0 bo‘lib, qisqa tutashuv rejimiga ega bo‘lamiz. Yakor tokining yo‘l qo‘yilgan qiymatidan oshib ketishi yakor chulg‘amini ishdan chiqaradi.
Parallel qo‘zg‘atishli generatorning tashqi xarakteristikasini olishda R_yu ni 0 gacha kamaytirsak yuklama toki I_yu= I_a o‘zining kritik I_kr(22,5)I_N qiymatigacha oshib, keyin esa kamaya boradi (29.5-rasm, 1-punktir egri chiziq). Buni quyidagicha tushuntirish mumkin. Ma’lumki, R_yu qarshilikning kamayishi yuklama tokining oshishiga olib kelishi kerak, ammo yuqorida ko‘rsatilgan 3 ta sababga ko‘ra generatorning chiqish klemmalaridagi kuchlanishning kamayishi, teskari yo‘nalishda ta’sir qiladi. Yuklama tokining qiymati yuklama qarshiligi va generator kuchlanishining qiymatlariga bog‘liq ravishda o‘zgaradi.
Xulosa qilib shuni ta’kidlash mumkinki, mustaqil va parallel qo‘zg‘atishli generatorlarning xarakteristikalari va xossalari yuklama tokining I_a  0 dan I_a  I_N gacha o‘zgarishida bir-biridan kam farq qiladi.