U. T. Berdiev

b) Ketma-ket qo‘zg‘atishli motorning ish xarakteristikalarini U=U_N=const bo‘lganda foydali quvvat P₂ ga bog‘liq ravishda emas, balki yakor toki I_a ga nisbatan bog‘liqlikda tasvirlash qulay hisoblanadi: n, M, P₂,  = f (I_a). Bu ikkala bog‘liqlik o‘rtasida farq kam, chunki U_a= const bo‘lganda P₂ taxminan tok I_a ga mutanosibdir.
Ketma-ket qo‘zg‘atishli motorda qo‘zg‘atish toki yakor tokiga teng (I_qoz= I_a) va u bilan bir vaqtda o‘zgaradi. Qo‘zg‘atish tokining valdagi yukka nisbatan bunday mutanosib ravishda o‘zgarishi O‘TM ish xarakteristikalarining parallel qo‘zg‘atishli motor ish xarakteristikalaridan keskin farq qilishiga sababchi bo‘ladi. Ketma-ket qo‘zg‘atishli motor validagi yukning oshishi bilan qo‘zg‘atish toki ham oshadi, demak, O‘TM ning asosiy magnit oqimi Ф ham mashina magnitlanish egri chizig‘i bo‘yicha ko‘paya boradi. Demak, ketma-ket qo‘zg‘atishli motorning aylanish chastotasi yuk oshishi bilan tezda pasayadi.

U =U_N= const bo‘lgandagi n =f (I_a) bog‘liqlik – tezlik xarakteristikasini ifodalaydi. (30.12) tenglamaga binoan ketma-ket qo‘zg‘atishli motor aylanish chastotasining o‘zgarishi quyidagilarga, ya’ni: 1) asosiy magnit oqimining o‘zgarishiga, 2) yakor zanjirida kuchlanish pasayishi (I_ar_a)ga va 3) yakor reaksiyasiga bog‘liq bo‘ladi. So‘nggi ikkita sabab birinchiga qaraganda ikkinchi darajali omillar hisoblanadi va ular o‘zaro teskari yo‘nalishda ta’sir qilishgani sababli ketma-ket qo‘zg‘atishli motorning aylanish chastotasi n amalda faqat asosiy magnit oqimining o‘zgarishiga bog‘liq bo‘ladi. Agar ketma-ket qo‘zg‘atishli motorning magnit zanjiri to‘yinmagan (tokning I_a 0,8I_N qiymatlarida) bo‘lsa, magnit oqimi Ф tokka mutanosib (Ф  I_a) ravishda o‘zgaradi va buni quyidagicha yozish mumkin bo‘ladi:

Ф = KfI_a . (30.14)
Bunda O‘TM larining aylanish chastotasi yuklama toki I = I_a ga teskari mutanosibda bo‘lib, tok (demak, Ф ham) kamaygan sari tobora oshadi va o‘zgarish xarakteri giperbola ko‘rinishiga yaqin bo‘ladi (30.5-rasm).
Teskari EYuK lar muvozanati tenglamasi (30.6)ga binoan, kuchlanishni U = U_N= const qilish uchun, magnit oqimi Ф ning kamayishida O‘TM aylanish chastotasining oshishi lozim bo‘ladi.
O‘TM aylanish chastotasining haddan tashqari ko‘payishiga, mexanik sabablarga ko‘ra yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. Xuddi shu sababdan, umumiy maqsadli ketma-ket qo‘zg‘atishli motorlarni salt ishlash rejimda, ya’ni yuksiz ishga tushirish yoki normal ishlayotganida yukini nominalga nisbatan 25 % dan pastga tushirish mumkin emas.
Ketma-ket qo‘zg‘atishli motorning yuksiz ishlab qolishi ro‘y bermasligi uchun uning aylanma harakatini tasma vositasida uzatishga yo‘l qo‘yilmasdan, balki yuk mexanizmi bilan qattiq birlashtirilib qo‘yiladi. Ketma-ket qo‘zg‘atishli motorning aylanish chastotasi qancha oshsa ham, u generator rejimiga o‘tmaydi, ya’ni tezlik xarakteristikaci – n =f (I_a) ordinatalar o‘qini kesib o‘tmaydi.