Üç dağ qoynunda yatan Tarovlum Kitab, dünyasını dəyişmiş tarovluların
Yüklə 7,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
233 El şad Eyvazov_____________________ ______________________ 234 Qulammirz ə ___________________ ________Üç dağ qoynunda yatan T arovlum 235 M ə ns um Mehdi oğlu Quluyev 1890- cı ildə Tarovlu k ə ndind ə kolxozçu ailə sind ə ana- dan olub. 1970 ci ild ə dünyasını dəyişib. Yaşadığı 80 illik ömür tarixini halallıqla başa vurub. Zə hm ə tk əş, mə rd, mübariz, qo naqp ə rv ə r, əliaçıq insan olub. Mənsim kişi, Az ə rbaycan v ə t ə np ə rv ə rl əri üçün təcrübə m ə kt ə bidir, onun keçdiyi həyat yolu, onun igidliyi unudulmamalı xati - r ə l ə r ə h ə kk edilm ə lidir. 1905-1906, 1917-1920-ci ill ə rd ə erm ə nil ərin törə tdikl əri qırğınlardan danışaraq bizə m ə s- l ə h ə tl ə r ver ərdi: “Deyərdi ki, heç vax t erm ə nil ə r ə arxayın olmayın, ə ll ə rin ə fürsət düşə n ki mi bizi qırmağa, torpaq - larımıza sahib çıxmaq arzusunu hə ya ta keçirmə k ist ə - y ə c ə kl ər. Heç vaxt ermə nil ərin başımıza gə tirdikl ə ri oyun- ları unutmayın». (15.09.1993 Mehdiyev Nü ma yişin xatirə d ə ft ə rind ə n). B ə bir M ənsum oğlu Mehdiyev 1934- cü il may ayının 1 -d ə Tarovlu k ə ndind ə anadan ol muşdur. O Tarovlu kə nd s ə kkizillik natamam-orta m ə k- t ə bini bi tirmişdir. Bakı şə h ə rin ə g ə l ə r ə k kooperativ texni- kumuna daxil olub. Texnikumu bitirdikd ə n sonra k ə nd ə qayıdıb və ora da açılan dükanda işlə yib. 1952-ci ild ə n Qubadlı rayon is tehlak c ə miyy ə tind ə t ə s ərrüfat malları anbarının müdiri və zif ə sind ə çalışıb. 1993 - cü il, avqustun 31-d ə - rayon işğal olunduqdan sonra, Sumqayıt şə h ə rin ə p ə nah g ə tirib. 2002-ci ild ə dünyasını dəyişib. * * * «Gözəgörünmə z ola bils əydim qadağan olunmuş sə r- h ə dl əri aşardım, mə n ə aid olan v ə t ə nim ə -ata yurduma ge- d ə rdim v ə uşaqlıq illə rind ə olduğu kimi, ayaqlarımı cızan, yaralayan tikanlıqlara baxmayaraq, birnə f ə s ə K ərt dağının ə n yüksə k zirv ə sin ə çıxardım, oradan yetim qalan kə ndi- miz ə baxaraq, m ə n g əldim»– dey ə hayqırar, sonra isə El şad Eyvazov_____________________ ______________________ 236 k ə nd ə enib atamın, sevdiklərimin, yaxınlarımın mə zar- larını ziyarə t ed ə rdim. Daha sonra yavaş - yavaş gülləri, çiçə kl ə ri iyl ə y ə -iyl ə y ə bu lağa enə rdim, əl üzümü yuyub uzanardım, heç oyan - mamaq şə rtil ə yatardım. Belə c ə , v ə t ə nd ə gözlə rimi ə b ə di olaraq yu mardım.» (Mehdiyev Nümayişin sağlığında dedikl ə rind ə n). Nümayiş Mənsum oğlu Mehdiyev 1939- cu il martın 14 -d ə Ta- rovlu k ə ndind ə kolxozçu ailə - sind ə ana dan olmuşdur. O Qu badlı rayon orta mə kt ə bini bitirmişdi, 1956 -ci ild ə Sum- qayıt şə h ə rin ə g ə l ə r ə k texniki pe şə m ə kt ə bin ə daxil olmuş - dur. M ə kt ə bi bitirdikd ə n sonra ə m ə k f ə aliyy ə tin ə Boruyayma zavodunda f ə hl ə işlə m ə kl ə baş la mışdır. 1 960- cı ildə Ta- rov luya qayıdaraq iki il «So vet Az ə r baycanı» kolxozunda sü - rücü iş l əmişdir. 1962 -ci ild ə Çardaxlı sovet liyind ə sovet s ə drinin katibi, sonra is ə sovet s ə dri v ə zif ə sin ə t ə yin edilmişdir. 1985 -1992-ci ill ə rd ə Çardaxlı, Tarovlu, Xə l ə c, Əyin, Aşağı Cibikli, Yuxarı Cibikli, Xallava, Aşağı Xo - camsaxlı, Yuxarı Xo cam saxlı. Mehrili kə ndl ə rini birl əş - dir ən vahid kolxozun daxil olduğu «Sovet Azərbaycanı» sovxozuna r ə hb ərlik etmişdir. 1992 -ci ild ən Qubadlı rayon tütün tə da rükü mə nt ə q əsinin mü diri t əyin edilmişdir. O da, dig ə r h ə mk ə ndlil ə ri kimi, 1993- cü il avqustun 31 -d ə doğ - ma el- obasını tə rk etm ə k m ə cburiyy ə tind ə qalmışdır. Sum qayıt şə h ə rin ə p ə nah g ə tir ən Nümayiş Mehdiyev ___________________ ________Üç dağ qoynunda yatan T arovlum 237 Qubadlı rayon, şə hid ail ə l ə ri c ə miyy ə tinin s ə dri t ə yin edil- mişdir. 2008 -ci ild ə dünyasını dəyişmişdir. Qubadlı rayonunun tanınmış və hörmətli ağsaqqalların - dan olan Nümayiş Mehdiyevin müxtə lif ill ə rd ə yazdığı xatir ə d ə ft ə rind ən ayırmalar: «Rə hb ə rlik etdiyim on k ə nd- d ə n ibar ət «So vet Az ərbaycanı» sovxo zunun ərazisi dağ - lıq də my ə sah ə d ə yerl əşirdi. Sovxozda altı yüz əlli baş cins mal-qara sax lanılır, hər il dörd yüz ton taxıl tədarük olunurdu. Dövlə t ə h ər gün səkkiz yüz - doqquz yüz litr süd t ə hvil verilirdi. 1986- cı ilin may ayında Ermə nistan Res- publ ikasının Qafan və qon şu Zey v ə k ə ndind ə n g ə l ə n bir d ə st ə nümayə nd ə nin m ə niml ə görüş m ə k ist ə dikl ə rini bil- dirdil ə r. M ən onlarla görüşüb gəliş l ə rinin m ə qs ədini öyrə n- m ə k ist ədim. Onlar görüş za ma nı mə n ə bildirdil ə r ki, Erm ənistan hökumə ti q ə rar verib ki, ara mızda olan tor - paqlara yenid ə n s ə rh ə d qoyulsun. M ən bir ağ saqqal kimi onları başa saldım ki, siz nə danışırsınız, nə s ə rh ə d n ə torpaq? B ə y ə m s ə rh ə d yoxdur, bu n ə söhbə tdir? Onlar inad etdil ər ki, bu iş başlanmalıdır. Mə n d ə rhal rayon r ə hb ə rliyin ə bu bar ə d ə x ə b ə r verdim. Komissiya yara dıldı və Zor k ə ndi il ə 30-35 km m ə saf ə d ə yerl əşə n Novlu k ə ndi ara sında olan sə rh əd zolağı də qiql əşdirildi. S ə rh ə d x ə ttinin t ə yin edilm ə sind ə saxta x ə rit ə l ə rd ə n isti- fad ə ed ə n erm ə ni t ə r əfi heç bir metr də torpaq ə ld ə ed ə bilm ə di. Ancaq Az ə rbaycan r ə hb ə rl ərinin kömə yi il ə , yerli əhalinin etirazlarına bax ma yaraq, rayonun Çayzə mi sah ə - sind ə 60-70 hektar olan V əli düzü sahə si erm ə nil ə r ə bağışlandı. 1988- ci ilin soyuq aylarından başlayaraq Ermə nistanda ya şayan soydaşlarımız qovulmağa başlandı. Onlar soy - daş la rımızın əmlakını ə lind ən alır, özlə rini t əhqir edir, dö - yür və incidirdil ər. Bu işlərin başında duran təşkilatçı - lardan biri qan içə n Hamlet idi. 30- 32 yaşlı arıq, cansız bir erm əninin törə tdiyi pis ə m ə ll ə r n ə tic əsiz qalmadı. Döyüş El şad Eyvazov_____________________ ______________________ 238 zamanı onun ə lind ə qrantamyot partladı və o tik ə -tik ə oldu. Allah ona l ə n ə t etsin. Keçmiş Azə rbaycan r ə hb ə rliyinin ən böyük sə hvi ondan ibar ət oldu ki, qaçqınları Qarabağa yerləşdirmə k ə v ə zin ə , Ba kıya, Sumqayıta yönə ltdil ə r. 1988-ci ild ə n erm ə nil ə rl ə bi zim aramızda olan münasibə tl ə r pisl əşmə y ə başladı. Onlar biz ə h ə d ə -qorxu g əlir, Qarabağı almalıyıq deyirdilə r. H ə min ilin sonunda bizim fermada h əkim işlə y ə n B ə rxudar adlı bir cavan oğlanı Qafan -Gorus yolunun 28-ci kilo- metrliyind ə gül l ə l ə dil ə r. Biz onun c ə s ədini çox çə tinlikl ə geri ala bildik. Ancaq b ə zi t əşkilatlar, o cümlə d ən Dövlə t T əhlükə sizlik Komit ə si ə m əkdaşları məni çağırıb belə işlə r ə qarışmamaq haq da x ə b ərdarlıq etdi. Az ərbaycanlılar Ermənistandan çıxarıldıqdan sonra s ə rh əd bölgə sin ə 7-ci ordunun hiss ə l ə ri yerl əşdirildi. Bizim zonaya 30 n ə f ə r rus ə sg ə ri s ə rh ə dd ə n ə zar ə t etm ə k m ə qs ə di il ə yerl əşdirilmişdi. Biz onlara ə limizd ə n g ə l ə n yaxşılığı etsə k d ə, onların komanda heyə tinin erm ə ni meylliliyi diqq ə td ən qaçmırdı. 1989 -cu ild ə Novlu sov- xozunda erm ə ni mill ə t çi l ə ri nin törə tdiyi v əhşilik, növ b ə ti h ə d ə fin biz ə qarşı çevrilməsi üçün bir işarə idi. S ə rh ə dd ə yerl əşən fermaya hücum edə n erm ə nil ə r ilk d ə f ə olaraq bir, ikinci d ə f ə beş baş, üçüncü də f ə ic ə iyirmi altı baş cins mal- qaranı apardılar. Bizim şi kay ə tl ə rimiz ə v ə yuxarılara vurduğumuz teleqramlara baxma yaraq, d ə y ən ziyanı özümüzə ödə tdirdil ə r. 1990- ci il yanvarın 20 -d ə Bakıda törə dil ə n faci ə d ə n sonra, s ə rh əd zonalarında və ziyy ə t daha da mürə kk ə b- l əşdi. Erməni silahlılarının hücumu ara vermirdi. 1990 - cı il aprelin 9- da Çayzəmi fermasından evə g ə l ə rk ə n on n ə f ə r erm əni silahlısı bizi atəşə tutdu. Hadis ə yerind ə iyirmi yaşlı Şirzad Hə s ənov şə hid oldu. M ən ağır yaralandım, Kolxozun partkomu is ə əl barmaqlarından ikisini itirdi. ___________________ ________Üç dağ qoynunda yatan T arovlum 239 Bizim bir amalımız var idi. Nə olursa olsun, rayondan çıx ma yaq, torpağımızı qoruyaq, orada yaşayaq, yara daq. Öz ata -baba v ə t ə z ə c ə şəhid verdiyimiz övladlarımızın q ə birl ə rini qoruyaq. Lakin 1993- cü il avqustun 31 -d ə Xan- lıq kə ndi istiqam ə tind ə n erm ə nil ər hücuma keçdi. Axşam saat dörd - beş radə l ə rind ə m ən Qubadlıdan çıxdım. Erm ə nil ə r ə srin ə vv ə ll ə rind ə qarşılarına qoyduğu planı axır ki, yerinə yetirdil ər. Onların bu məkrli planı Rusiya ha - kim dair ə l ə rinin s ə yl ə ri n ə tic ə sind ə h əyata keçirildi. K əndimizin hörmətli ziyalılarından olan Nüsrə t H ə s ə - nov, İdris Qə dimaliyev, M ə d ət Bağırov, Ziyadxan Şah - bazov, Əli Qədimalıyev, Suraya Q ədimalıyeva artıq haqq dünyasına qovuşublar. Allah onlara rə hm ə t etsin. K ə nd ağsaqqalrından Quluyev M ə nsim, Allahyarov R ə him, Al- lah yarov Atakişi, Kə rimov H əşim, Kə rimov B əşir, Quluyev Ə v ə z, Quluyev Qayta ran, Şahbazov Hə s ənalı, Şahbazov İsrafil, Mə mm ə dov Sa leh, Süleymanov Atakişi, Süley ma- nov İmamalı, Almə mm ə dov Xanlar, Alverdiyev Tarverdi, Ağalarov Lə tif, Quluyev Ab bas, Hüseynov Hümbə t, Q ə - dima lıyev Qədimalı, Cə milov C ə mil, Camalov K ə r ə m, Camalov Aslan, Alverdiyev Barat, Şah ba zov Ağə li, Mika- yılov Behbud, Mikayılov Şahverə n, Q ədimalı yev Qulu- hüseyn, Fə rhadov Xan ə hm ə d, Alverdiyev T ə hm ə z kimi kişilə r d ə son on beş ildə dünyalarını dəyişib l ə r. Allah onlara r ə hm ə t etsin! K əndimizin çox gözə l ad ə t- ə n ə n əsi var idi. Böyüklə r ə hörmə t edilir v ə onlardan m ə sl ə h ə tl ər alınardı. Atam dey ə rdi ki, bizim k ə ndd ə üç nə f ə r-K ə rb əlayı Mə h ə mm ə d, K ə rb əlayı Mütə llim v ə K ə rb əlayı Şahbaz altı ay ə rzind ə müqə dd ə s ziyar ə t ə gedib g ə libl ə r. K ə ndimizd ə bu üç n ə f ərin böyük nüfuzu və hörməti olub.” El şad Eyvazov_____________________ ______________________ 240 ___________________ ________Üç dağ qoynunda yatan T arovlum 241 Ə stan Qaytaran oğlu Cavadov 1920-ci ild ə Tarovlu k ə ndind ə anadan olub. İ btidai t ə h- silini do ğma k ə ndind ə alıb. 1949-1952-ci ill ə rd ə h ə rbi xid- m ə td ə olub. Süleymanova Sitara Abış qızı il ə ail ə qur muş - dur. Uzun müddə t « Sovet Az ərbaycanı» kolxozunda an- bardar, briqadir, ferma müdiri v ə zif ə sind ə işləmişdir. Halal z ə hm ə til ə dolanan Ə stan Cavadov k ə ndin nüfuzlu ağs aq- qalla rın dan biri olmuşdur. O al tı övlad atası olmuş, 1974- cü ild ə dünyasını d əyişmişdir. *** Q ə m yey ə n, k ə d ə r ə bürünə n yurdunda kiml ə rs ə bu dün yada savaşa qalxdı . S ə n ə is ə hövsə l ə , s ə br hissl ə ri üstün g ə ldi, İnqilab kişi . Keçilmə z yollardan keçib g ə l- mis ə n, tarixi ya şadaraq özün tarix ə dönə n kişilə rd ə ns ə n İnqilab kişi. Üzün d ə n tökülür nur, qaynar bir bulaqsan gur. İnqilab Qaytaran oğlu Cavadov 1944- cü il iyul ayının 1-d ə Tarovlu k ə ndind ə kolxozçu ail ə - sind ə anadan olub. Orta t ə h- silini k ə nd ax şam orta m ə kt ə - bind ə al mış , ə m ə k f ə aliyy ə tin ə k ə nd dü ka nında satıcı işlə m ə k- l ə baş la mışdır. Erm ənistanın Qafan şə h ə rind ə sürücülük pe- şə sin ə yiy ə l ə ndikd ə n sonra doğ ma k ə ndin ə qayıdaraq « So- vet Az ərbaycanı» kolxozunda sürücü işləmişdir. G ə nc yaşla - rından z ə hm ə t ə qa tı lan İnqilab 1964- cü ild ə Mehdiyeva Valid ə M ə nsum qızı il ə ail ə h əyatı qurub. O 1964-1967-ci ill ə rd ə Moskva şə h ə rind ə h ə rbi |