Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных

6.2 O‘lchash texnikasida analog signallarni raqamli signallarga 
o‘zgartirish 

Ikkilik, o‘nlik, o‘noltilik sanoq sistemalari va ular ustida amallar hamda

uzluksiz signallarni diskret signallarga o‘tkazish prinsipi(tamoyili) to‘g‘risida
tushunchalarni shakllantirish, Amaliy bilimlarni shakllantirish, amaliy bilimni
o‘xshashlik bo‘yicha qo‘llash, harakatlarni tartib bo‘yicha bajarish malakalarini
shakllantirish.
6.1 – jadval 
Axborot miqdori birliklari 

Birlik
Izoh

Nomi
Belgisi
Qiymati
Axborot
miqdori
bit
1)

bayt
2)3)

bit
V (byte)
1 V = 8
bit
Ikkili
sanoq
tizimidagi
axborot
birligi
(Ikkili
axborot birligi)
1)
«Axborot miqdori» atamasi axborotni raqamli qayta ishlash va uzatish
qurilmalarida, masalan raqamli hisoblash texnikasida (kompyuterlarda)
eslab qoluvchi qurilmalar hajmini, kompyuter dasturida foydalaniladigan
xotira miqdorini yozishda qo‘llaniladi.

2)
MEK 600272 halqaro standartiga muvofiq "bit" va "bayt" birliklari SI

old qo‘shimchalari bilan qo‘llaniladi.
3)
Tarixan shunday vaziyat mavjudki, bunda "bayt" nomi bilan SI old
qo‘shimchasi bir muncha noto‘g‘ri foydalanilgan (1000 = 10
3
o‘rniga
1024 = 2
10
qabul qilingan): 1 Kbyte = 1024 byte, 1 Mbyte = 1024 Kbyte,
1 Gbyte = 1024 Mbyte va h.k. Bunda 10
3
ko‘paytuvchisini belgilashda
foydalaniladigan kichik «k» harfidan (farqli Kbyte belgisi katta «K» harfi
bilan yoziladi.

---

---

75
Diskret o‘lchash usuli 

Yuqorida ko‘rilgan o‘lchash usullaridan tubdan farq qiluvchi
diskret 
o‘lchash usuli ham mavjud. Diskret o‘lchash usuli shundan iboratki, unda vaqt
bo‘yicha uzluksiz o‘zgaradigan kattalik vaqt bo‘yicha diskretlanadi, miqdor
bo‘yicha esa kvantlanadi yoki boshqacha qilib aytganda vaqt bo‘yicha uzluksiz
o‘zgaradigan kattalik vaqtning ayrim momentlariga tegishli uzuq qiymatlariga
o‘zgartiriladi (6.4-rasm).

6.4-rasm. Vaqt bo‘yicha uzluksiz kattaliklarni diskret qiymatlarga o‘zgartirish.

X(t) – vaqt bo‘yicha uzluksiz o‘zgaradigan kattalikning o‘zgarish grafigi; X
k
–
kvant miqdorlari ya’ni o‘lchanadigan
X=f(t)
kattaligining t
1
, t
2
, t
3
,
……
. t
n

momentlariga tegishli uzuq qiymatlari. Demak, diskret o‘lchash usuli bo‘yicha

o‘lchanadigan kattalikning hamma qiymati (0

t) emas, balki, ayrim momentlarga
tegishli qiymatigina ma’lum bo‘ladi. Diskretlash bu muayyan diskret (juda qisqa)
vaqt oralig‘ida qadnomalarni olishdir. t
1
, t
2
, t
3
,
……
. t
n
– diskretlash momentlari
deyiladi va t
1

t
2
gacha oraliq diskretlash momentlari deyiladi. Kvantlash esa, X(t)
kattalikning uzluksiz qiymatlarini X
k
diskret qiymatlarining to‘plami (nabori) bilan
almashtirishdir. O‘lchanadigan kattalikning uzluksiz qiymatlari muayyan tartiblar
asosida kvantlash darajalarining qiymatlari bilan almashtiriladi. Kodlashtirish esa,
muayyan ketma-ketlikda ifodalangan sonli qiymatlarni tavsiya etishdan iborat.
Uzluksiz o‘zgaruvchan kattalikning diskret usuli asosida uzuk diskret
qiymatlariga, kodlarga o‘zgartirilishi asosan 3 xil usulda amalga oshiriladi. (6.5-
rasm. a, b, v): a) ketma-ket hisob usuli; b) taqqoslash (solishtirish) usuli; v)
sanoq usuli;
X 
t

t
1 
t
2 
t
n 
X(t) 
X
K
(t) 
n
K
Х

.
.

.
2
K
Х

1
K

Х

---

---

76

6.5-rasm. Uzluksiz o‘zgaruvchan kattaliklarni diskret qiymatlarga yoki kodlarga
o‘zgartirish: a) ketma-ket hisob usulida; b) taqqoslash (solishtirish) usulida; v)
sanoq usulida.