Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных
O‘lchanadigan materiallar xossalarini va ushbu maqsad uchun
Yüklə 407,09 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ultratovushli sath
|
O‘lchanadigan materiallar xossalarini va ushbu maqsad uchun
qo‘llanadigan sath datchiklarining konstruktsiyasini aniqlash. Suyuqliklar sathini o‘lchash bo‘yicha oddiy asbob ko‘rsatuvchi oynalar, ya’ni tutash idishlar kabi ishlaydigan elementlar qo‘llanadi. O‘lchashlarning usuli bo‘yicha sath o‘lchagichni beshta asosiy guruhga ajratish mumkin: qalqovuchli, gidrostatik sath o‘lchagich, ularning ishlashi suyuqlik qatlamining statik bosimi yoki sathlar farqini o‘lchashga asoslangan; turli rusmdagi elektrli, radioizotopli va ultratovushli sath o‘lchagich. Qalqovuchli sath o‘lchagich (8.21-rasm,a) jihozining soddaligi uchun ham keng tarqalgan. Ularning asosiy elementi bo‘lib ichi bo‘sh idish ko‘rinishiga ega suyuqlikning yuzida suzib yuruvchi P qalqovich xizmat qiladi. Qalqovich D potensiometning surgichi bilan mexanik bog‘langan. Qalqovich holatini o‘zgartirganida D potensiometr surgichining siljishi yuzaga keladi va shkalasi sathning o‘lchov birligida darajalangan IP asbobning kuchlanishini o‘zgartiradi. 110
8.21-rasm. Sath o‘lchagichlarning sxemalari: a — qalqovuchli reostati bilan; b —sig‘im datchikli. Sig‘imli sath o‘lchagichlarning ishlashi o‘lchanayotgan muhitga tushirilgan kondensator sig‘imining cheklanishiga asoslangan. Sig‘imli sath o‘lchagichning sezgir elementi bo‘lib (8.21-rasm, b) suyuqlik sathi o‘zgarganida o‘zining sig‘imini o‘zgartiradigan kondensator hisoblanadi. Sezgir element (datchik) 1 izolyatsiali material bilan qoplangan 2 metalli sterjendan(elektroddan) iborat. Aniqlash muhiti ichiga joylashtirilgan, suyuqlikning h sathiga bog‘liq, idishning devorlari bilan birgalikdagi sig‘imi kondensator hosil qiladi. Ultratovushli sath o‘lchagichlarning ishlash tamoyili tovushli to‘lqinlarining suyuqlik - havo (gaz) chegarasidan ortga qaytishiga asoslangan. Mazkur holatda suyuqlikning sathini aniqlashda kattaliklari uzatish va qabul qilish oraliqdagi impuls vaqti o‘lchanadi. Sathning konduktometrik datchiklari ishlashi (yoki elektrodli sath o‘lchagich), ularda, jismlar ichida turli sathlarga botirilgan elektrodlar ikkilamchi asbobga signal uzatadi, sathning datchiklari elektro‘tkazuvchan suyuqlik orqali (8.22-rasm) elektrli zanjirini berkitish yoki ajratishga asoslanib ishlaydi. Sath rostlagich datchiki uchta A, B, C, elektrodli bloklar ta’minot va boshqarish (pasaytiruvchi Tr transformatorni ulovchi, VD to‘g‘irlagich, MIT magnitli ishga tushirgich, KM elektromagnitli rele va T tranzistor) va nasosning elektr yuritkichi (elektromotor(yuritkich) sxemada ko‘rsatilmagan) kabi elementlaridan iborat. Sathning yuqorigi chegarasi - C, pastkisi — A, B elektrodli. 111
8.22-rasm. Elektrodli datchiklarga ega bo‘lgan sath rostlagichi. Agarda suvning sathi C elektrodidan pastda bo‘lsa, tranzistor bazasiga kuchlanish uzatilmaydi va rele KM ulanadi(yoqiladi). Bunda MIT magnit ishga tushirgich g‘altagi rele KM ajratuvchi kontakti orqali ta’minot oladi, nasosning motor(yuritkich)ini ulaydi va suvning sathi ortadi. Suyuqlikning C elektrod bilan tegish onda tranzistor bazasining zanjiri berkiladi(qisqa tutashadi) va rele ulanadi. Uning blok-kontakt BR qo‘shiladi, magnitli ishga tushirgichning ajratuvchi kontakti esa R orqali ta’minot zanjirini ajratadi, u o‘z vaqtida nasosning motor(yuritkich)ini tarmoqdan uzadi. Qachonki suvning sathi A, B elektrodlargacha tushganida, tranzistor bazasining zanjiri yana ajraladi, rele o‘chiriladi. Unda motorining(yuritkichning) magnitli ishga tushirgich ajratuvchi kontakti yoqiladi va davr(sikl) takrorlanadi. Gidrostatik sath o‘lchagichda suv ustunining statik bosimi o‘zgarishiga bog‘liq ravishda sathni o‘lchashadi. Bu kabi sath o‘lchagichlarning bir qator membranali va silfonli turlari tuzilishi mavjud. Ochiq idishalar va kanalizatsiyalar suv ta’minoti tizimi suv sathini o‘lchash uchun mo‘ljallangan sathlarning TU-2-AKX teleo‘lchash tizimi ishlab chiqilgan. O‘lchash sathning suv ustunining gidrostatik bosimi ta’sirida silfon ko‘rinishdagi sezgir elementning siljishiga asoslangan. Fotoelektronli rostlagich FER-1-AKX bilan birgalikda telesath o‘lchagich suvning sathini avtomatik rostlash imkonini beradi. To‘kiluvchan(donador) va bo‘lak-bo‘lak(parcha-parcha) materiallarning sathini o‘lchash ancha qiyin, chunki ular gorizontal yuza bilan sig‘im hosil qiladi, o‘zini tutishi Paskalning qonuniga mos kelmaydi, ushbu materiallar 112
ba’zida bu kabi qalin materiallar devori orqali signallar(xabarlar) o‘tmaydi, yuklash(to‘latish) va yuksizlashda(bo‘shatishda) datichiklar nosoz holatga kelishi mumkin. Ko‘rsatilgan qiyinchiliklar bu kabi datchiklarni yaratishda foydalanish mumkin bo‘lgan prinsiplar sonining cheklanishiga olib keladi. Radioizotopli sath o‘lchagichlarning ishlash tamoyili turli zichlikdagi jismlarning γ –nurlarni yutishiga asoslangan. Havoga qaraganda suyuqlikda, nurlanishning iste’molchisi tomonidan qaydlanadigan, γ - nurlarning yutilishi sezilarli darajada katta(ko‘p) bo‘lganligi uchun ham, suyuq yoki qattiq to‘kiluvchan jismlarning sathi haqida xulosa qilinadi. 8.23-rasm. Radioizotopli satho‘lchagichning tamoyilli sxemasi. γ
113
vertikal(tik) o‘q bo‘yicha shunday siljitadiki, ular aynan bir sathda bo‘ladi. Motorning(yuritkichning) aylanishi shunday yo‘naltirilganki, aynan manbaa va iste’molchi, muhitlar sig‘imi γ - nurlanish oqimini to‘sib qolgunga qadar, tushirilsin. Bu esa iste’molchining tokini kamaytiradi, va kuchaytirgich dvigatelni(motorni) reverslash uchun buyruq beradigan ta’sirni uzatadi. So‘ngra ushbu manbaa va iste’molchi yuqoriga, γ -nurlanishlarning oqimi muhit sig‘imidan chiqib ketgancha va iste’molchiga tushgunga qadar, motor(yuritkich) teskari tomonga aylanib boshlaydi. Motorning(yuritkichning) vali(o‘qi) orqali reduktor ko‘rsatkich bilan bog‘langan, bu esa sig‘imning to‘lganligi haqida vizual(ko‘rinuvchi) axborotga ega bo‘lish imkonini beradi. To‘kiluvchan(donador) materiallar sathining datchikini ikkita sinfga(klassga) ajratish mumkin. Birinchi klass datchiklari sig‘imdagi material sathini uzluksiz kuzatish uchun mo‘ljallangan. Ikkinchi klassga, to‘kiluvchan(donador) materialning berilgan sathga erishganida signal(xabar) beruvchi datchiklar kiradi. Ikkinchi klass datchiklarini ko‘pincha sathning relesi deb atashadi. Materialning sathi berilgan qiymatga erishganida ular signal(xabar)lar beradi. Suyuqlikning turli elektrli xossalarini sathning kattaligiga mos ravishdagi o‘zgartirishga asoslangan sezgir elementlariga ega elektrli sath o‘lchagich asboblarning katta guruhini tashkil qiladi. Elektrli sath o‘lchagichlarda elektrodli jihozlar eng ko‘p ishlatiladi. Yüklə 407,09 Kb. Dostları ilə paylaş:
|