Ümumi ekologiya fənninin məqsəd və vəzifələri

7.Təbiətdə maddələrin dövranı

Təbiətdəki maddələrin dövranı ətraf mühitdə canlı və cansız sistemlər arasında

material və elementlərin davamlı hərəkətinə və çevrilməsinə aiddir. Bu dövr Yerdəki
ekosistemlərin tarazlığını və davamlılığını qorumaq üçün vacibdir. Təbiətdəki
maddələrin əsas dövrlərinə su dövrü, karbon dövrü, azot dövrü və fosfor dövrü
daxildir.
1.Su dövranı: Su dövranı suyun Yer səthi, atmosfer və okeanlar arasında davamlı
hərəkətidir. Dövrə buxarlanma, kondensasiya, yağıntı və transpirasiya prosesləri
daxildir. Su Yerin səthindən buxarlanır və atmosferdə buludlar əmələ gətirir. Bu
buludlar suyu yağış, qar, sulu qar və ya dolu şəklində ola bilən yağıntı şəklində
buraxır. Quruya düşən su bitkilər və heyvanlar tərəfindən udula bilər və ya çaylar və
çaylar vasitəsilə okeanlara qayıda bilər.
2.Karbon dövrü: Karbon dövrü atmosfer, okeanlar, quru və canlı orqanizmlər
arasında karbonun hərəkəti prosesidir. Karbon atmosferdə fotosintez zamanı bitkilər
tərəfindən udulan karbon qazı (CO2) şəklində mövcuddur. Heyvanlar bitkiləri
yeyərkən, tənəffüs yolu ilə karbonu yenidən atmosferə buraxırlar. Karbon torpaqda,
qayalarda və okeanlarda da uzun müddət saxlanıla bilər.
3.Azot dövrü: Azot dövrü, azotun atmosfer, torpaq və canlı orqanizmlər arasında
hərəkət etməsi prosesidir. Azot bitki və heyvanların böyüməsi və çoxalması üçün
vacibdir. Azot atmosferdə azot qazı (N2) şəklində mövcuddur və torpaqdakı
bakteriyalar tərəfindən istifadə edilə bilən formalara çevrilə bilər. Bitkilər torpaqdan
azotu mənimsəyir, heyvanlar isə azot əldə etmək üçün bitkiləri istehlak edirlər.
Heyvanlar və bitkilər öldükdə, azot parçalanma prosesi ilə torpağa qaytarılır.
4.Fosfor dövrü: Fosfor dövrü fosforun torpaq, su və canlı orqanizmlər arasında
hərəkət etməsi prosesidir. Fosfor bitki və heyvanların böyüməsi və çoxalması üçün
vacibdir. Fosfor torpaqda fosfat şəklində olur və bitkilər tərəfindən kökləri vasitəsilə
sorulur. Heyvanlar fosfor əldə etmək üçün bitkiləri istehlak edir və onlar öldükdə
fosfor parçalanma prosesi ilə torpağa qaytarılır.
Ümumiyyətlə, təbiətdəki maddələrin dövranı Yerdəki ekosistemlərin davamlılığı
üçün vacibdir. Bu dövrləri başa düşmək təbii mühitin tarazlığını və sağlamlığını
qorumaq üçün çox vacibdir.