Ümumi ekologiya fənninin məqsəd və vəzifələri

9. Qurunt suları onların çirklənməsi və insan sağlamlıgı

Yeraltı suların çirklənməsi kimyəvi maddələr və ya patogenlər kimi çirkləndiricilər torpağa daxil

olduqda və yeraltı su təchizatına sızdıqda baş verir. Bu, tullantıların qeyri-düzgün atılması, kənd
təsərrüfatı axını və ya yeraltı saxlama çənlərindən sızmalar kimi müxtəlif insan fəaliyyəti
nəticəsində baş verə bilər.
Yeraltı suların çirklənməsi insan sağlamlığına ciddi təsir göstərə bilər. Çirklənmiş qrunt suları
istehlak edildikdə, mədə-bağırsaq xəstəlikləri, reproduktiv problemlər və nevroloji zədələr də daxil
olmaqla müxtəlif sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. İnsan sağlamlığı üçün təhlükə yarada
bilən yeraltı sularda tapılan ən çox yayılmış çirkləndiricilərdən bəziləri bunlardır:
Nitrat: Qrunt sularında yüksək miqdarda nitrat "mavi körpə sindromu" olaraq da bilinən
methemoqlobinemiyaya səbəb ola bilər. Bu vəziyyət körpələrdə və gənc uşaqlarda həyati təhlükə
yarada bilər.
Arsenik: Arsen yüksək səviyyədə istehlak edildikdə dəri lezyonlarına, ağciyər, sidik kisəsi və dəri
xərçənginə və digər sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilən zəhərli bir metaldır.
Pestisidlər və herbisidlər: Kənd təsərrüfatının axıntısı qrunt sularını pestisidlər və herbisidlərlə
çirkləndirə bilər ki, bu da nevroloji ziyana və xərçəngə səbəb ola bilər.
Xlorlu həlledicilər: Bu kimyəvi maddələr ümumiyyətlə sənaye proseslərində istifadə olunur və
qaraciyər və böyrəklərə, həmçinin xərçəngə səbəb ola bilər.
Bakteriyalar və viruslar: Çirklənmiş qrunt sularında ishal, qusma və mədə krampları kimi mədəbağırsaq xəstəliklərinə səbəb ola bilən bakteriya və viruslar ola bilər.
Yeraltı suların çirklənməsinin qarşısının alınması insan sağlamlığının qorunması üçün vacibdir.
Bu, tullantıların düzgün atılması, gübrələrin və pestisidlərin ehtiyatlı istifadəsi və yeraltı saxlama
çənlərinin müntəzəm monitorinqi ilə həyata keçirilə bilər. Bundan əlavə, çirklənmiş yeraltı suların
istehlakdan əvvəl təmizlənməsi zərərli çirkləndiricilərə məruz qalma riskini azaltmağa kömək edə
bilər. Şəxsi quyuların və digər yeraltı su mənbələrinin müntəzəm sınaqdan keçirilməsi də suyun
istehlak üçün təhlükəsiz olmasını təmin etməyə kömək edə bilər.
3. Bаşqа pоpulyаsiyаlаrdаn yеni fərdlərin iммiqrаsiyаsı (gəlмəsi)
4. Pоpulyаsiyаdаn bəzi fərdlərin емiqrаsiyаsı, yəni çıхıb gеtмəsi.
10. Dünya okeanı

Okeanlar Yer səthinin böyük hissəsini tutur. Dünya okeanının böyüklüyünü təsəvvür etmək üçün müqayisəli misallar gətirək: Əgər Yer səthi tamamilə düz olsaydı Okean onu 2700m qalınlığında su təbəqəsi ilə örtmüş olardı; planetimizin hər bir sakininə orta hesabla 311 mln. Ton su düşür. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi Dünya okeanı 34 mln. Km2 sahə tutur, yəni planetimizin səthinin 71%-ni təşkil edir. Quru və dənizlər arasında olan belə fərq mühüm qlobal əhəmiyyət kəsb edir və Yerin su və istilik balansına böyük təsir göstərir. Belə ki, Günəş radiasiyasının 10%-ə qədəri okeanın səthi ilə udularaq suyun qızmasına və suyun səth qatları ilə atmosferin aşağı qatları arasında istiliyin turbulent mübadiləsinə, qalan 90%-i isə buxarlanmaya sərf olunur. Okeanın üst zonası (0-200 m dərinliyində) böyük istilik tutumuna malikdir. Bu zona planetin cari iqliminin formalaşmasında mühüm rol oynayır. Küləyin suyun üst səthinə təsiri səth zonasında okean sirkulyasiyasının əsas xüsusiyyətini təyin edir. Okeanın sirkulyasiyası enerjisinin ekvator zonasından qütblərə doğru qlobal paylanmasını təmin edir. Okeanın üst zonası iqlim sisteminin mühüm komponenti olub orta illik iqlimin formalaşmasında, onun ilbəil dəyişməsində və on və yüz illər miqyasında tərəddüdündə aktiv iştirak edir. Okeanın dərin zonaları üst zonaya nisbətən coğrafi zonallıq qanununa son dərəcə az, çox vaxt isə qətiyyən tabe deyildir. Dünya okeanının dərin (2000-4000 m dərinlikdə) və dib (4000-dən dərin) zonaları onun ümumi həcminin 64%-ni təşkil edir. Bu zonalarda suyun temperaturu 30C-dən aşağıdır. Dünya okeanının bütün kütləsinin orta temperaturu cəmi 40C-yə yaxındır.Okean və dəniz suları ərzaq və xammal mənbəyidir, böyük mineral və kimyəvi sərvətlərə, heyvan və bitki aləminə, tükənməz istilik və enerci imkanlarına malikdir. Hesablamalar göstərir ki, okean sularında 30 milyard ton biokütlə vardır, bunun 3 milyard tonunu balıqlar və iri dəniz heyvanları, 15 milyard tonunu isə yosunlar təşkil edir. Bu təbii ehtiyat 30 – 50 milyard adamı qida ilə təmin edə bilər (V.Vermişev)