Ümumi histologiya

SİNİR LİFLƏRİ (NEUROFİBRAE)
Mərkəzi sinir sisteminin ağ maddəsinin və bütün periferik sinirlərin əsas quruluş və funksional elementini sinir lifləri təş kil edir. Sinir lifinin əmələ gəlməsind ə sinir hüceyrəsinin çıxı ntıları (akson ya uzun dendritlər) və qliya elementlə ri (oliqodendroqliya) iştirak edir. Sinir hüceyrəsinin çıxıntısı hər bir sinir lifinin əsasını t əşkil edir və ox silindr (cylindraxis) adlanır; oliqodendroqliya hüceyrələri ox silindri qişa kimi əhatə edir lemmositlər (lemmocyti) adlanır. Əvvəllə r lemositlərə Şvann hüceyr ələri və onların əmələ gətirdiyi qi şaya Şvann qişası deyilirdi. Beləliklə, sinir hüceyrəsinin çıxıntısı onu örtən qişalarla birlikdə sinir lifi adlanır. Sinir sisteminin müxtə lif nahiyyələrində sinir lifini örtən qliya qiş asının quruluşu eyni deyildir, bəzi yerlərdə o sad ə, digər yerlərdə isə çox mürəkkəb quruluşa malikdir. Buna müvafiq olaraq sinir lifləri başlıca olaraq iki qrupa bölünür: mielinli və mielinsiz sinir lifləri. Sinir liflərinin quruluşu haqqında daha düzgün təsəvvür elektron mikroskopunun tətbiqindən sonra əldə edilmişdir.
65

Mielinsiz sinir lifləri (neurofibra amyelinta)

Mielinsiz sinir lifi ox silindrdən və yalnız bir qişadan nevrilemmadan ibarətdir. Nevrilemma ox silindr boyu bir-birinə sıx söykənmiş lemmositlərin sitoplazmatik uzantısıdır. Onların nüvəl əri uzununa dartılmış oval şəkildə bir-birindən müəyən məsafədə ox silindr boyu yerləşir [1, s. 160-162, şək. 17.11-17.13]. Mielinsiz sinir lifləri adətən poliaksial liflər olur. Poliaksial sinir lifində bir neçə, bə zən 20-yə qədər silindr müəyyən edilir. Bu liflərin quruluşunu elektron mikroskopunda onların köndələn kəsiyində daha aydın görmək olar. Qeyd etmək lazımdır ki, ox silindr heç vaxt lemmositin sitoplazmasının içərisindən keçmir və onun qişasına yalnız xaricdən tə mas edir [1, s. 161-162, şək. 17.12-17.13]. İnki şaf prosesində ox silindr sitolemma ilə birlikdə lemositin içərisinə doğru basılır və bu zaman sitolemma ox silindri hər tə rəfdən əhatə edərək iki qatdan ibarət müsariqəşəkilli büküş əmə lə gətirir. Bu büküşə mezakson, ya akson çözü (müsariqəsi) deyilir. Beləliklə , mezakson (mesaxon) ikiqat sistolemmadan əmələ gələrə k bayır ucunda lemmositin xarici səthinə keçir, içəridə isə ox silindri əhatə edir. Mezaksonun, sitolemmanın iki qat büküşü olduğuna baxmayaraq işıq mikroskopunda o görünmür, çünki sitolemma submikroskopik qalınlığa malikdir. Nəticədə lemmositlərin sitoplazmatik uzantısı olan mielinsiz sinir lifinin qişası homogen zolaq kimi müəyyən edilir. Sinir lifi xaricdən əsas və ya bazal zarla örtülmüşdür. Poliaksial mielinsiz sinir lifində hər bir lemmositin içərisinə doğru bir neçə ox silindr basılır və nəticədə onların miqdarı qədər mezakson əmələ gəlir. Belə mielinsiz sinir lifləri kabel tipli liflər adlanır.

Ali onurğalılarda lemmositlər birnüvəlidir, onların sitoplazması nda dənəli sitoplazmatik tor və lövhəli kompleks yaxşı nəzərə çarpır, çoxlu mitoxondrilər vardır. Bu orqanellərin mövcudluğu həmin hüceyrələrin yüksək metabolik fə allığa malik olmasını göstə rir. Mielinsiz sinir lifləri vegetativ sinir sistemi üçün daha xarakterdir. Bu lifləri ilk dəfə 1838-ci ildə Remak müşahidə etmiş dir və buna görə həmin lifl ər əvvəllər Remak lifl əri də adlanırdı. Uşaqlarda erkən yaş larda mielinsiz sinir liflərinin miqdarı çox olur, bunlara hətta animal sinir sistemində də təsadüf olunur. Yaşa dolduqca həmin liflər tədricən mielinləşmə prosesinə məruz qalır.