Ümumi histologiya

Ekzokrin vəzilər. Ekzokrin vəzilərin əksəriyyəti ekzoepitelial vəzilərdir. İnsanda yalnız bir növ endoepitelial vəziyə təsadüf olunur. Bunlar qədəhəbənzər hüceyrələrdir.

Bu hüceyrələr eyni zamanda, yeganə birhüceyrəli vəzilərdir. Qədəhəbənzər hüceyrələr çoxlu miqdarda bağırsağın, xüsusilə yoğun bağı rsağı n divarında [1, s. 97, şək. 11.14], habel ə tənəffüs yolları nın selikli qişa epitelində yerləşir [1, s. 337, şək. 24.9]. Bunlar selik ifraz edərək selikli qişanı mexaniki və kimyəvi təsirlə rdən qoruyur. Qədəhəbənzər hüceyrələrin apikal (zirvə) hissəsi daha geni ş olur. Burada vəzinin sekreti toplanı r. Nüvə və orqanellər hüceyrənin əsas (bazal) hissəsində yerləşir. Ümumiyyətlə, qədəhəbənzər hüceyrə armuda bənzəyir. Elektron mikroskopu ilə onun azad səthində submikroskopik xovların olduğunu müəyyən edilmişdir. İnsanın bütün digər ekzokrin vəziləri ekzoepitelial və çoxhüceyrəli vəzilərdir.

Hər bir ekzokrin çoxhüceyrəli vəzinin iki əsas hissəsi vardır: sekretor, və ya uc (son) hissəsi və axacaq hissəsi. Bə zi vəzilə rin (məs.:mədənin xüsusi (fundal, ya mədə dibi) vəziləri) axacaqları çox qısa olur. Belə axacaq və zinin boynu adlanır. Sekretor şöbə başlıca olaraq sekretor hüceyrələrdən təşkil olunur, bunların ifraz etdiyi məhsul sekretor ş öbə nin boş luğuna tökülür [1, s. 390, şək. 25.31]. Sekretor şöbə adətən boru, və ya alveol formasında, ya da qarış ıq – hə m boru, hə m də alveol formasında olur və bunun daxili səthi bir qat vəzi (sekretor) hüceyrələ ri ilə örtülür [1, s. 365, şək. 25.8]. Bəzi vəzilərin (məs.: piy vəziləri) sekretor şöbəsində vəzi hüceyrələ ri bir neçə qatda yerləşir. Bel ə vəzilər mənşə cəhətdən çoxqatlı epitelin törəməsidir. Bu qismdən olan digər vəzilərin, mə sələn, ağız suyu vəzilərinin sekretor şöbəsində vəzi hüceyrələrindən əlavə yığılmaq qabiliyyətinə malik olan xüsusi mioepitelial hüceyrələrə (mioepiteliositlərə) t əsadüf olunur. Bu hüceyrələ r vəzi hüceyrələrinə bilavasitə təmas edir. Mioepitelial elementlər yığılaraq vəzi hüceyrələrini sıxır və onlardan məhsulun ç ıxarılmasına kömək edir. Mənşə cəhətcə mioepitelial hüceyrələr də epitelin törəmələridir və onların sitoplazmasında xüsusi yığılma
15

fibrilləri vardır. Bu hüceyrələrin yığılma qabiliyyə tini nə zərə alaraq onlara mioepitelial (yunanca myos-“əzələ”) adı verilmişdir, çünki yığılma qabiliyyəti əzəl ə hüceyrələri üçün xasdır. Bunlardan əlavə bəzi vəzilərin sekretor şöbəsində əsas vəzi hüceyrələri ilə yanaşı əlavə və zi hüceyrələrinə ( əlavə qlandulositlərə) təsadüf olunur. Bu hüceyrələr morfofunksional xüsusiyyətlərinə görə həmin vəzinin digər funksional hüceyrələrindən fərqlənir.