Umumiy kimyo

LABORATORIYA ISHI № 19

ERIGAN MODDANING MOLEKULYAR
MASSASINI KRIOSKOPIK USULDA ANIQLASH.


Ishdan maqsad: erigan moddaning molekulyar og’irligini krioskopik usulda aniqlash.


Kerakli asbob va reaktivlar: molekulyar massani krioskopik usulda aniqlash uchun ishlatiladigan asbob-krioskop, texnik kimyoviy tarozi, glyukoza, tuz moddasi, distillangan suv, termometr, barometr, menzurka, stakan.

NAZARIY MA’LUMOT

Eritmalar toza erituvchining muzlash haroratiga nisbatan past haroratda muzlaydi. Eritmaning muzlash harorati erituvchining tabiatiga va uning konsentratsiyasiga bog’liq bo’ladi.

Noelektrolit moddalarning suyultirilgan eritmalari uchun quyidagi tenglama asosida haroratning konsentratsiyaga bog’liqligi ifodalangan:

(1)
bu erda:
t₀ - erituvchining muzlash harorati;
t₁ - eritmaning muzlash xarorati;
∆t - eritmaning muzlash haroratining pasayishi;
E_muz - krioskopik doimiylik;
C- eritmaning 1000 gramm erituvchiga nisbatan molyal konsentrasiyasi
E_muz - krioskopik doimiylik har bir erituvchi uchun doimiy kattalikka ega bo’lib, uni muzlash haroratining molekulyar pasayishi yoki krioskopik doimiylik (krios-grekcha so’z bo’lib, muzlash-sovutish degan ma’noga ega) deb ataladi.
Krioskopik doimiylikni son qiymati , 1000 gramm erituvchida 1 mol modda eriganda uning konsentrasiyasi S ga to’g’ri proporsional bo’ladi. Masalan: suv uchun E_muz=1,86; benzol uchun E_muz=5,1. Erituvchining E_muz- muzlash haroratining molekulyar pasayishi uning tabiatiga bog’liq bo’lib, eritmaning konsentratsiyasiga va erigan moddaning kimyoviy tarkibiga bog’liq emas.
Erigan moddaning molekulyar og’irligi eritmaning muzlash haroratini kattaligi, eritma konsentratsiyasi va 1000 gramm erituvchiga nisbatan quyidagi formuladan hisoblanadi.
Agar G g erituvchida m g modda eriganda eritmaning konsentratsiyasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi:


(2)
bu erda:
C - eritmaning 1000 gramm erituvchiga nisbatan konsentratsiyasi, molyal;
m - erigan moddaning og’irligi, g;
M - erigan moddaning molekulyar og’irligi, g;
- erigan moddaning molekulalar soni.

Erigan moddaning molekulyar og’irligi quyidagi formula bilan hisoblanadi:
; (3)

bundan
(4)

Eritmalarning muzlash haroratini pasayishini krioskopik usulda aniqlash faqat suyultirilgan eritmalarga qo’llaniladi va 0,002 grad. qiymat asosida o’lchaydigan termometrlardan foydalaniladi.


Ishning bajarilishi: 1. Stakan sovutgich aralashma bilan to’ldiriladi. 2. Bo’sh probirka texnik kimyoviy tarozida tortiladi. So’ngra unga dis­tillangan suv quyiladi. Suvning sathi termometr sharigining yuqori qismidan 2-3sm baland bo’lishi kerak. Sharikning pastki qismi pro­birka tubidan 1-2sm yuqorida turish zarur. Suvli pipetkani tarozida tortib uning og’irligidan bo’lgan probirka og’irligini ayirib tashla­sak toza erituvchining og’irligi topiladi.
3. Probirkaning sovutgich aralashmaga tushiriladi va asta-sekin ara­lashtirib turib, kristallar cho’kmaga tusha boshlaguncha t⁰C belgilab olinadi. Bu toza suvning taxminiy muzlash t⁰ C si bo’ladi.
4. Probirkani sovutgich aralashmadan olinadigan va kristallari bu­tunlay erib ketguncha qo’l bilan isitiladi.
5. Probirkani pojunga quyiladi va sovitgich aralashma solingan sta­kanga uning qog’ozi orqali tushiriladi. Sovitish jarayonining kristal­lar hosil bo’lguncha takrorlanadi. Muzlash t⁰ siga yaqin t⁰ da aralashti­rish to’htatiladi va eritma o’ta soviydi.
6. Boshqa kichkina probirkaga glyukoza solib, analitik tarozida tortib olinadi. (0,32-0,52g) va uni suvda eritish uchun prabirkaga yonidan chiqa­rilgan naycha orqali solinadi. Suvda eritilgan moddaning og’irligi yozib olinadi.
7. Aralashtirgich bilan aralashtirib tortib olingan glyukozaning ham­masi eritiladi. So’ngra probirka yonidan chiqarilgan nayning og’zi pro­birka bilan zich qilib berkitiladi.
8. Yuqorida ko’rsatilgan usullar bilan glyukoza eritmasining hajmiy harorati topiladi.
9. Muzlash haroratining pasayishi (t=t₀-t₁) topib va suvning kriosko­pik doimiyligini bilgan holda, formuladan glyukozaning molekulyar og’irligi hisoblab chiqariladi.