Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6- sinfi uchun darslik

119-mashq.
Uyga vazifa. «Ozodalik — salomatlik garovi» mavzusida
matn tuzing. Unda qo‘llangan fe’llarni topib, tahlil qiling.
1-topshiriq. Quyidagi gaplarni solishtirib, nimasi bilan farqla-
nayotganini ayting.
Sharifa xat yozdi. Õat Sharifa tomonidan yozildi.
2-topshiriq. Yuqoridagi gaplarning egalarini aniqlang.
MAJHUL NISBAÒ

---

46
BILIB OLING.
 Bajaruvchisi noma’lum bo‘lgan ha-
rakat yoki holatni ifodalovchi fe’l shakli majhul nisbat
deyiladi. Majhul nisbat shakli unli bilan tugagan fe’l
asosiga -n, -l;  undosh bilan tugagan fe’l asosiga esa
-in, -il qo‘shimchalarini qo‘shish bilan hosil qilinadi.
O‘zlik va majhul nisbat shakllari aynan bir xil, lekin
ular harakat yoki holatning bajaruvchisi nuqtayi nazari-
dan farq qiladi. O‘zlik nisbatida harakat-holat bajaruv-
chining o‘zi ustida amalga oshadi, majhul nisbatda esa
bajaruvchi noma’lum bo‘ladi. Solishtiring: tarandi — taral-
di, kiyindi —kiyildi.
120-mashq.
Fe’llarni toping, nisbatini aniqlang.
Qor yog‘ib turibdi. Yo‘lning o‘n besh chaqirimchasi
huvullagan dalalardan o‘tadi. Qor siyrak yog‘ayotgani uchun
uzoq-uzoqlar ko‘rinadi, lekin bora-borguncha bironta tirik jon
ko‘zga tashlanmaydi. Shamol yo‘q, jimlik, «tiq» etgan tovush
eshitilmaydi. Qo‘limda bir metr keladigan irg‘ay tayoq.
Belbog‘imga bitta kulcha tugilgan. Egnimda otamning uzun
chakmoni. Zerikkanimda qorga tayoq bilan chiziq chizib o‘taman.
(P. Qodirov)
121-mashq. 
Avval o‘zlik nisbatidagi fe’lli gaplarni, keyin majhul
nisbatdagi fe’lli gaplarni yozing.
1. Buyuk bobokalonimiz Alisher Navoiy 1441-yilda tug‘ilgan.
2. U yuziga belbog‘ini tashlab, ko‘rpachaga cho‘zildi. (H. Badalov)
3. Hozirgi kunda milliy xalq hunarmandchiligiga katta e’tibor
berilmoqda. («Odobnoma»dan) 4. Bir bor ekan, bir yo‘q ekan,
dunyoda hamma narsa yaratilgan ekan-u, ammo xushnavo bulbul
yaratilmagan ekan. (Z. Ibrohimova) 5. Ho‘kizing hech qayoqqa
ketmaydi, topiladi. (Abdulla Qahhor)
1. Majhul nisbat shakli qanday hosil qilinadi?
2. O‘zlik va majhul nisbat shakllari qanday farqlanadi?
3. Bir fe’l asosiga ham o‘zlik, ham majhul nisbat
qo‘shimchasini qo‘shish mumkin bo‘lganda, qaysi
qo‘shimcha majhul nisbat shaklini hosil qiladi? Mi-
sollar bilan tushuntiring.

---

47