3-mashg‘ulot. Parazit xivchinlilarning asosiy tuzilish xususiyatlari
1-ish. Afrika uyqu kasailigi qo‘zg‘atuvchisi-Trypanosoma
gambiense ning tuzilishi va rivojlanish sikii
Tripanosoma gambiense ning sistematik o‘rni
Tip. Sarkomastigoforalar-Sarcomastigophora
Kenja tip. Xivchinlilar-Mastigophora
Sinf. Hayvonsimon xivchinlilar-Zoomastigophorea
Turkum. Kinetoplastidalar-Kinetoplastida
15
Vakil. Afrika uyqu kasalligi qo‘zg‘atuvchisi-Trypanosoma
gambiense
Kerakli
materiallar va jihozlar.
Tripanosomalar
bo‘yicha
tayyorlangan
mikropreparatlar, rangli va
oq-qora diapozitivlar,
dioproektor, mikroskop, tripanosomalaming tuzilishi va rivojlanish sikli
aks ettirilgan rangli jadvallar.
Mavzuning maqsadi.
Parazit xivchinlilardan-tripanosomalarning
tuzilishi va rivojlanish siklini o'rganish.
Identiv o ‘quv maqsadlari:
1.1. Tayyor mikropreparatlardan foydalana biladi.
1.2. Tripanosomaning yadrosini, xivchinini va toMqinsimon
pardasini farqlay oladi.
1.3. Parazit xivchinlilaming keltiradigan kasalliklarini izohlay oladi.
Mavzuning
qisqacha mazmunL
Tripanosomalar
urug‘ining
vakillari odam va umurtqali hayvonlar qonida, orqa miya suyuqligida va
boshqa organlarda parazitlik qiladi, qonga zaharli moddalar ajratib og‘ir
kasalliklarni
keltirib
chiqaradi.
Ular
asosan
rangsiz
bo‘ladi.
Tripanosomalaming shakli dukka yoki tasmaga o‘xshash yassi, uzunligi
15-40 mkm keladi. Oldingi tomonida joylashgan 1 ta xivchini tanasining
yonidan orqaga qarab yo‘naladi. Xivchin yupqa to‘lqinlanuvchi
membrana yordamida ektoplazmaga tutashgan. Bazal tanachasi, ya’ni
kinetoplast endoplazmada xivchinning asosida joylashgan bo‘ladi.
Tripanosomalardan Afrika uyqu kasalligining qo‘zg‘atuvchisi-
Trypanosoma
gambiense,
chagas
kassaligi
qo‘zg‘atuvchisi-
Trypanosoma cruzi
va uyqu kasalligining rodeziya qo‘zg‘atuvchisi-
Trypanosoma rhodesiense
yaxshi o‘rganilgan (5-rasm).
Tripanosomalar bilan asosan Afrika, Janubiy va Markaziy Amerika,
Osiyo va Yevropa mamlakatlarida odam va mahsuldor hayvonlar
kasallanadi.
Trypanosoma gambiense
Afrikada tarqalgan juda og‘ir “uyqu
kasalligi” deb atalgan hastalikni qo‘zg‘atuvchi parazitdir.
XX-asming birinchi yarimida shu kasallikdan 1 mln. dan ortiq kishi
halok bo‘lgan. Kasallik tana haroratining ko‘tarilishi bilan boshlanadi,
so‘ngra asta-sekinlik bilan markaziy nerv sistemasining qattiq
shikastlanishi kuzatiladi. Bemorda uxlab qolish va aksincha, uxlay
olmaslik hollari kuzatiladi. Kasallik o‘z vaqtida davollanmasa, o‘limga
olib kelishi mumkin. Parazitlar bemorlaming qoniga, limfa bezlariga,
keyinchalik esa, orqa miya suyuqligiga o'tadi.
16
|
