Universiteti umarov b. M., Norbekova b. Sh. Bolalar psixologiyasi
Yüklə 2,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
12.1.3. Bolalarda sezgi turlarining shakllanishi Ilk yoshdagi bolalar har bir narsani o‘z qo‘llari bilan ushlab, timirskilab ko‘rishga harakat qiladilar. Bolalardagi bu xususiyat ularning bog‘cha yoshidagi davrlarida ham saqlanib qoladi. Ana shu sababli bog‘cha yoshidagi bolalar ham har bir narsani shund ay sirtdan ko‘rib qo‘ya qolish bilan qanoatlanmay, «Qani, men bitta ko‘ray», «Qani menga berib turing» degan iboralar bilan qo‘llarini cho‘zib intilaveradilar. Bog‘cha bolalaridagi 179 bu xususiyatni ularning haddan tashqari qiziquvchanliklari va turmush tajribalarining ozligi bilan tushuntirish mumkin. Shu sababli bolalardagi bunday intilishni bo‘g‘masdan, imkoniyat boricha so‘ragan narsalarini ushlab ko‘rishlariga ijozat berish kerak. Teri sezgirligi bog‘cha yoshidagi bolalarda ham xuddi katta odamlardagi kabi organizmning ayrim joylarida kuchli, ayrim joylarida esa kuchsizroq joylashgan bo‘ladi. Bolalarda qo‘l barmoqlarining uchi va yuz qismlari boshqa joylariga nisbatan g‘oyat sezgirdir. Teri sezgirligini turli mashg‘ulotlar va mashqlar orqali rivojlantirish mumkin. Masalan, ko‘zni bog‘lab, turli narsalarni qo‘l bilan paypaslab aniqlash, har xil taxtachalarning silliqlik darajasini aniqlash, bog‘chalarda keng qo‘llaniladigan «Ajoyib xaltacha» va hokazo o‘yinlarni o‘tkazish mumkin. Teri sezgirligini rivojlan tirish mumkinligining isboti sifatida ko‘r tug‘ilgan bolalarni ko‘rsatish mumkin. Chunki, tug‘ma ko‘r tug‘ilgan bolalar tevarak - atrofdagi narsalarni bilishda asosiy qurol hisoblangan teri sezgirligini kishini hayratda qoldiradigan darajada rivojlantira oladilar. Shunday qilib, bolaning butun bog‘cha yoshidagi davrida ha mma sezgi a’zolari jadal rivojlanib boradi. Normal sharoitda tarbiyalangan sog‘lom bola yaxshi takomillashgan ko‘rish, eshitish, hid bilish, ta’m va teri sezgilariga ega bo‘ladi. Mana shu sezgi a’zolari tashqi olamdagi narsa va hodisalarni aks ettirishda birdan-bir vositadir. Mashhur chex pedagoglaridan Yan Amos Komenskiy bilish jarayonida sezgi a’zolarining (analizatorlarning) rolini juda obrazli qilib tasvirlab bergan edi. Yan Amos Komens kiyning fikricha: «Sezgi a’zolarimiz ongimizdan (miyadan) tashqi olamga qarata ochilgan darchalardir. Biz ongimizda aks ettirayotgan hamma narsa va hodisalar faqat mana shu darchalar orqali ongimizga kiradi». Bu haqiqatan ham juda to‘g‘ri o‘xshatishdir. Ch unonchi, bironta darcha bekilib qolgan bo‘lsa (ya’ni bironta sezgi a’zolarimiz ishdan chiqqan bo‘lsa) u paytda biz shu sezgi a’zoyimiz bilan bog‘liq bo‘lgan narsalarni to‘la aks ettira olmaymiz. Ongimizdan tashqari olamga qarata ochilgan mana shu darchalar qanchalik keng va ravon ochilgan bo‘lsa, atrofimizdagi narsa va hodisalarni shunchalik chuqur hamda atroflicha aks ettiramiz. Mana shuning uchun bog‘chada ham, oilada ham bolalarning sensor tarbiyalariga, ya’ni sezgi a’zolarini takomillashtirishga alohida ahamiyat bilan qarash kerak. Yüklə 2,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|