Universiteti umarov b. M., Norbekova b. Sh. Bolalar psixologiyasi
Bolalar idrokini shakllantirish omillari
Yüklə 2,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
12.1.5. Bolalar idrokini shakllantirish omillari Bog‘cha yoshidagi bolalarning uzoq zamonga oid narsa larni tushuntirishlari o‘ziga xos Xarakterga egadir. Ular bunday narsalarni vaqt tushunchalari orqali emas, balki qalblarida chuqur iz qoldirgan taassurotlar orqali tushuntirishga intiladilar. Masalan, qachonlardir bir bo‘lgan hodisani yoki qachonlardir ko‘rgan narsalarini «Hov bir marta bayramda...», «Hov bir marta to‘y bo‘lganda...» kabi. Ular xotirala rida qolgan ayrim hodisalarning qaysi yil va qaysi oyga tegishli ekanini aniq vaqt o‘lchovida (vaqt tushunchasida) aytib bera olmaydilar. Kichik yoshdagi bog‘cha bolalarining vaqtni idrok qilishlarida shu narsa ko‘zga tashlanib turadiki, ular bir -biri bilan tez almashib turadigan vaqt o‘lchovlarini qiyinlik bilan o‘zlashtiradilar. Shuning uchun ular bunday vaqt o‘lchovlarini ko‘pincha bir -biri bilan almashtirib yuboradilar. Masalan, ki chik yoshdagi bog‘cha bolalari: «Kecha bugunmi?» «Bugun ertagami?» «Qachon ertaga bo‘ladi?» «Bugun ham kechasi bo‘ladimi?» degan savollarni berishlari mumkin. Vaqtni to‘g‘ri idrok qilish ham xuddi fazoni idrok qilish ka bi bolalarning amaliy faoliyatlari, ya’ni turmush tajribalari bilan bog‘liqdir. Bog‘cha bolalari o‘zlarini ng har kungi xilma-xil faoliyatlari davomida vaqt munosabatlarini o‘z ko‘zlari bilan ko‘radilar va sekin - asta o‘zlashtirib boradilar. Lekin vaqt bolalarga bevosita ko‘rinmaydi. Shuning uchun vaqtni to‘g‘ri idrok qilishni bolalarga yoshlikdan boshlab o‘rgat ish kerak. Bolalar eng sodda, ya’ni bo‘linmaydigan vaqt o‘lchovlarini osonroq o‘zlashtiradilar. Bunday sodda o‘lchovlardan «hozir», «oldin», «keyin» kabi tushunchalarni ko‘rsatish mumkin. Shundan so‘ng bir qadar murakkab, ya’ni bir necha qismlarga ajratis h mumkin bo‘lgan vaqt o‘lchovlarini (ya’ni «bug‘un», «kecha», «ertaga», «indinga» kabi) o‘zlashtirishlari mumkin. Katta guruh bolalari ana shu yuqoridagi vaqt tushunchalaridan tashqari kunlarning nomlarini (ya’ni yakshanba, dushanba, seshanba, chorshanba, payshanba, juma, shanba) ham yaxshi o‘zlashtirib, «hafta», «oy» va hatto ba’zan «yil» kabi murakkab vaqt tushunchalaridan ham foydalana oladigan bo‘ladilar. 184 Tevarak- atrofdagi narsalar o‘rtasida mavjud bo‘lgan fazoviy munosabatlarni (baland, past, katta, ki chik kabi) to‘g‘ri idrok qilishda bolalarning atrofdagi turlituman narsalar bilan bevosila munosabatda bo‘lishlari katta rol o‘ynasa, vaqt munosabatlarini to‘g‘ri idrok qilishda vaqt o‘lchovlarini (tushunchalarini) ifodalovchi so‘zlarnig ko‘proq ishlatili shi kat ta rol o‘ynaydi. Shuning uchun bolalar bilan o‘tkaziladigan mashg‘ulotlarda, suhbatlarda, hikoyalar o‘qib berishda bolalar so‘z boyligida hozirgacha yo‘q bo‘lgan vaqt o‘lchovlariga oid tushunchalarni kiritish kerak. Umuman bolalarga bog‘chada vaqt o‘lchovlarini (ya’ni hozir soat 2 bo‘lib, tush payti bo‘lib qolganligini, soat 5 dan oshib kech kirib qolganligini) muntazam ravishda eslatib turish kerak. Bu bolalarda vaqt hissini rivojlantirishga yordam beradi. Vaqt hissi esa vaqt o‘lchovlarini to‘g‘ri idrok qilishni ta’minlaydi. Bolalar vaqt tushunchalarini to‘g‘ri o‘zlashtirayotganlarini aniqlash uchun ularga «qachon», «qayli kuni», «qancha vaqtdan so‘ng», «qayli biri oldin», «qayli haftada», «qayli oyda» kabi savollarni berib turish lozim. Bog‘chada i drokni rivojlantira borish asosida kuzatuvchanlikni ham tarbiyalash kerak. Kuzatuvchanlik odamning butun hayoti, butun o‘qish va mehnat faoliyati davomi da juda zarur bo‘lgan fazilatdir. Bog‘chada turli didaktik mashg‘ulotlar o‘tkazish, ekskursiyalar tashki l qilish orqali bolalarda kuzatuvchanlikni tarbiyalab boriladi. Bu jihatdan yil fasllari (bahor, yoz, kuz, qish) bo‘yicha o‘tkaziladigan ekskursiyalar, rasmga qarab so‘zlatish (kim ko‘proq narsani ko‘radi) yaxshi natija beradi. Albatta, ekskursiya va mashg ‘ulotlar paytida bolalarga beriladigan savollar oldindan o‘ylab olingan, ya’ni rejali asosda bo‘lishi kerak. Bog‘cha yoshidagi bolalar idrokining normal o‘sishi hamda ularda kuzatuvchanlikning kamol topishi ko‘p jihatdan tarbiyachilarga, ularning pedagogik mahoratiga bog‘liqdir. 35 Yüklə 2,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|