Universiteti umarov b. M., Norbekova b. Sh. Bolalar psixologiyasi

Tarbiyachi nutqiga qo‘yiladigan talablar.
Tarbiyachi quyidagi 
qoidalarga amal qilishi kerak: 
1. Mashg
‘ulotga puxta tayyorlanish; mavzuga taalluqli be
vosita voki 
boshqa muhim 
va qiziqarli materiallarni to‘plashi lozim. Ayniqsa endi ish 
boshlagan yosh tarbiyachining eshituvchilar oldidagi qo‘rqishi uning 
mashg‘ulotni o‘tkazishiga ju
da xalal beradi, nutq muvaffaqiyatsiz chiqadi. 
So‘zlash oldidan hayajonlanmaslik uchun, o‘zingga ishongan bo‘lishing 
kerak, bu esa mashg‘ulotga puxta tayyorlanishga bo‘g‘liq. Tarbi
yachi 
mashg‘ulotga qanchalik yaxshi tayyorlansa, u so‘zlashda shunchalik kam 
hayajonlanadi. Hech k
imga oldindan ma’lum bo‘lmagan mehnat notiq 
ishonchining garovidir. Bu ishonch o‘sha soatda, nutq vaqtida, notiq nima 
bo‘lishini va yana nima aytishini o‘zi his qilgandagina paydo bo‘ladi.
2. 
Ovozni o‘zgartirish 
- 
fikrga bog‘lab uni ko‘tarish va pasayliris
h lozim. 
Bolalarning yoshiga mos ravishda erkalash ohanglaridan foydalanish lozim. 
Uning ovozi va intonatsiyasi diqqatni o‘ziga tortadi. Ba’zan ovozni ancha 
«pastlatish» kerak, pauza qilib baland ovozdan past ovozga o‘tiladi.
3. Gapirayotganda qo‘l va gavd
ani harakatlantirish nutqni jonlantiradi, 
biroq bundan ehtiyotkorlik bilan foydalanish lozim. Haddan tashqari ko‘p 
harakatlar yoki u yoq-
bu yoqqa yuraverish ham diqqatni chalg‘itadi. 
Eshituvchilarning ayrim guruhiga tikilib gapirish ham foydali. Bu bilan 
e
shituvchilar diqqati tortiladi va notiqda muhabbat paydo bo‘ladi. U yaqqol 
ko‘rinishi, «yuzi, tili bilan gapirishi», ya’ni mimikadan unumli foydalanishi 
kerak. 
4.Nutq shakli oddiy, tushunarli bo‘lsin. Ko‘gazmali taqqoslash, 
o‘xshatish, ifodalilik ham yaxshi ta’sir etadi.
5.Eshituvchilar diqqatini bo‘shashtirmasdan, hatto uni oshirish ham 
zarur. 
6.Ortiqcha (sheva va «shunday qilib», «demak», «ana», «anaqa» va shu 
kabi) mazmunsiz so‘zlarni ishlatmaslik, qisqa gapirish kerak.
7.Nutqni uzmay gapirish bu - notiqning keraksiz, ortiqcha gaplarga 
to‘xtalmasdan, nutqning yangi qismiga o‘tishidir.
8. Qisqa chekinishlar ham qilish mumkin, bunday chekinishlar 
е
ngil, 
hatto komik Xarakter
da bo‘lishi va ayni vaqtda nutqning ana shu joyiga 
tegishli mazmun bilan bog‘lan
ishi lozim. 
9.Nutq oxirida xulosa qilish, ya’ni uning muqaddimasi bilan bog‘lash 
lozim.
37
Shunday qilib, tarbiyachi nutqining boyligi bolalar bilan munosabatga 
37
Jalilova S.X, Aripova S.M. Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasi .Toshkent. “Faylasuflar” nashiriyoti, 
2017 yil.- 348-354 betlar. 

---

205 
kirishishni, ya’ni «bola tili»ni bilish hamda tarbiyachining o‘z
-
o‘zini 
tayyorlashda eng muhim xususiyatlardan biri hisoblanadi. Buning 
natijasida u bolalarda zarur his-
tuyg‘u hosil qiladi va shu bilan birga ularga 
zarur tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatib, jonli fikr uyg‘otadi va emotsional o‘lchovda, 
ishonarli hamda tushunarli, yorq
in gapirishni o‘zlashtirishiga yordam 
beradi.