Universiteti umarov b. M., Norbekova b. Sh. Bolalar psixologiyasi
-rasm. Skolioz kasaliga uchragan bolaning qiyshayib qolgan umurtqa
Yüklə 2,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1-rasm. Skolioz kasaliga uchragan bolaning qiyshayib qolgan umurtqa
suyagi. Skolioz kasalligiga uchramaslik uchun bola yotadigan to‘shak tekis, boshiga qo‘yiladigan yostiq ham ortiqcha baland bo‘lmasligi kerak. Bola yu rishga o‘rganayotganida goh o‘ng, goh chap qo‘lidan ushlab unga yordam berish lozim. Ana shu kabilarga rioya qilgandagina bolani skolioz kasalligidan saqlab qolish mumkin. Yangi tug‘ilgan bolaning bosh suyagi hali yaxshi qotmagan bo‘lib, uning oldingi qism ida peshana liqildog‘i va orqa qismida esa ensa liqildog‘i bo‘ladi. Bola bir yoshga to‘lguncha uning kalla suyagi qotib, bu bo‘shliqlar (liqildoqlar) tutashib ketadi. Liqildoqlarning biri 2 — 3 oy mobaynida, ikkinchisi bola 12 —14 oylik bo‘lgandagina tutash ib, bitib ketadi. Chaqaloq bolalar kalla suyagining hali yaxshi qotmaganligi va ayrim joylarining tutashmaganligini nazarda tutib, ularni doimo ehtiyot qilish lozim. Bola yoshiga to‘lib, yurib ketgach u jismoniy jihatdan ancha mustahkamlanib boradi. 15 4.2. Chaqaloqlik davrida bola nerv sistemasining rivojlanishi Bola psixik taraqqiyotining anatomik va fiziologik asosini tashkil etuvchi nerv sistemasining rivojlanishi bolaning bir yoshgacha bo‘lgan davrida juda jadal sur’at bilan boradi . Bola anchagina takomillashgan nerv sistemasi bilan tug‘iladi. Biroq chaqaloq bolalarning nerv sistemasi o‘zining tuzilishi va vazi fasi (funksiyasi) jihatidan katta odamlar nerv sistemasidan keskin farq qiladi. Go‘dak bolalar nerv sistemasining ha mma qismlari barobar rivojlanmaydi. Ularda eng oldin nerv sistemasining quyi qism lari, ya’ni orqa miya, uzunchoq miya takomillashadi. Chunki nerv sistemasining bu qismlari 15 Jalilova S.X, Aripova S.M. Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasi .Toshkent. “Faylasuflar” nashiriyoti, 2017 yil.- 248-254 betlar. 71 tug‘ma yo‘l bilan o‘tadigan shartsiz reflekslarning markazlari hisoblanadi. Eng keyin nerv siste masining yuksak qismlari, ya’ni oliy nerv faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan katta miya yarimsharlari va uning po‘stloq qismi takomillashadi. Chaqaloqning anatomik-fiziologik tuzilishini tahlil qilsak, uning suyak sistemasida ohak moddasi va har xil tuzlar е tishmasligining guvohi bo’lamiz. Shu sababli suyak funktsiyasini ko’chroqtog’ay to’qimalari bajaradi. Bosh suyaklari bolaning ikki oyligida o’zaro qo’shilib ketadi. Bosh suyakning peshona va tepa qismlari o’rtasida liqildoq deb ataladigan qalin parda va ter i bilan qoplangan oraliq mavjud bo’ladi. U bola bir yoshdan oshganidan keyin suyak bilan qoplanib boradi, lekin u haqiqiy suyak bo’lmaydi. Chaqaloq nerv sistemasining yuksak darajada rivojlangan qismi, ya’ni bosh miya katta yarim sharlari tashqi ko’rinishi bilan katta odamnikiga aynan o’xshasa ham, aslida undan ko’p farq qiladi. Odamlarni o’zaro qiyoslasak, ajoyib manzarani ko’ramiz: miyaning og’irligi chaqaloq tanasining sakkizdan bir va katta odamlarda esa qirqdan bir qismini tashkil etadi. Chaqaloqlarda bosh gavdaga nisbatan kattaroq ko’rinsa - da, uhali juda bo’sh, mukammallashmagan bo’ladi. Ularning organizmi jadal sur’at bilan o’sish davridan o’tadi . 16 Yangi tug‘ilgan chaqaloq bolalarning katta miya yarimsharlari o‘zining tuzilishi va tashqi ko‘rinishi j ihatidan katta odamlar miyasidan deyarli farq qilmasada, vazni jihatidan keskin farq qiladi. Masalan, yuqorida ko‘rsatib o‘tganimizdek, katta odamlar miyasining o‘rtacha vazni 1400 g bo‘lsa, yan gi tug‘ilgan chaqaloq miyasining vazni 350 - 400 g bo‘ladi. Bun dan tashqari, chaqaloq bolalar bosh miya yarimsharlari po‘stining burmalari katta odamlarnikiga qaraganda juda kam bo‘ladi. Yangi tug‘ilgan chaqaloq bolalar bosh miya katta yarimsharlari po‘stidagi nerv hujayralarining soni katta odamlarnikidan kam bo‘lmaydi, ya’ni 14 - 15 mlrd bo‘ladi. Bosh miya katta yarimsharlari po‘stidagi nerv hujayralari (neyronlar) odamga tug‘ilishdanoq ma’lum miqdorda berilgan bo‘ladi. Keyinchalik odamning individual hayoti davomida bunday nerv hujayralari birorta ham qo‘shilmaydi. F arq faqat shundaki, chaqaloq bolalar bosh miyasi katta yarimsharlari po‘stidagi nerv hujayralari hali tuzilishi jihatidan juda sodda, hajm jihatidan kichik, o‘simtalari (dendrit va neyrit) yaxshi rivojlanmagan bo‘ladi. Bolalar nerv sistemasining rivojlani shi davomida har bir hujayradan ko‘proq miqdorda dendritlar o‘sib chiqadi. Shu tariqa bolalar bosh miyasi katta yarimsharlari po‘stining sathi orta boradi. 16 G’oziyev E. Ontogenez psixolo giyasi. Toshkent. Noshir. 2010.-79 b. |