Universiteti umarov b. M., Norbekova b. Sh. Bolalar psixologiyasi
Yüklə 2,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
quyidagi
davrlarga ajratishni tavsiya etamiz: Albatta bu davrlarni bir- biridan qat’iyan bir yosh bilan chegaralab qo‘yish mumkin emas. Bola o‘zining o‘sish davrida shu davrlarni ertaroq yoki kechroq kechiradi, ammo bu davrlar bir- biriga tabiiy bog‘lanib boradi va oldingisi keyingisiga zamin hozirlaydi. Har bir davrda bolaning ayrim psixik tomonlarigina emas, balki uning umumiy ko‘rinishi, yuz tuzilishi ham boshqacha ko‘rina boshlaydi va ularning yosh belgilariga qarab ta’lim - tarbiya muassasalariga qabul qilinadi. Bolaning yo sh belgisi uning taraqqiyoti darajasini ko‘rsata olmaydi. Chunki 2 ta bir yoshdagi bola belgisi jihatidan bir xil bo‘lsa ham, taraqqiyot chaqaloqlik davri - 0-1 oygacha; go‘daklik davri - 1 oydan 1 yoshgacha; ilk bolalik davri - 1-3 yoshgacha; maktabgacha yosh davri - 3-7 yoshgacha; kichik maktab yoshi davri - 6-11 yoshgacha; o‘smirlik davri - 12-15 yoshgacha; ilk o‘spirinlik – maktab, kollej, litsey davri - 15-18 yoshgacha. 63 darajasi har xil bo‘lishi mumkin. Ma’lum yosh bosqichiga tegishli bolalarning faoliyatlarida ham umumiylik bordir. Masalan, chaqaloq bolalarning asosiy faoliyatlari katta odamlar bilan emotsional munosabatga kirishishdan, ilk yoshdagi bolalarning asosiy faoliyatlari esa turli narsalar bilan shug‘ullanishdan va nihoyat, maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarning asosiy faoli yatlari o‘yindan ibo ratdir. Kattalar har bir yosh bosqichidagi bolalarga ma’lum talablar qo‘yadi, ular bajarishlari mumkin bo‘lgan huquq va burchlarini belgilaydi. O‘z - o‘zidan ma’lumki, bola o‘sib, rivojlanib borgan sari uning imkoniyatlari ham ortib boradi. Natijada jamiyat to monidan bolalarga qo‘yilgan talablar, huquq va burchlarning mas’uliyati ham orta boradi. Har bir yosh bosqichining oxiriga kelganda jamiyat tomonidan belgilangan talablar, huquq va burchlar bolaning imkoniyatlari bilan mos kelmay qo ladi, ya’ni bola jamiyat tomonidan qo‘yilgan talablardan o‘zib ketadi. Buning natijasida jamiyatning bolalar yosh bosqichi oldi ga qo‘ygan talablari, huquq va burchlari, axloq me’yorlari bilan bolaning imkoniyatlari o‘rtasida qarama -qarshilik yuzaga kelad i. Har bir yosh bosqichida maydonga keladigan krizis, ya’ni inqiroz davri ana shunday jamiyat talablari bilan bolaning im koniyatlari o‘rtasidagi ziddiyatdan paydo bo‘ladi. Bolalarning har bir yosh bosqichlarida (1,3,7, o‘smirlik davri inqirozlari) yuzaga keladigan krizislarni, ya’ni inqiroz davrlarini akademik I.P. Pavlovning dinamik stereotip haqi dagi ta’limoti orqali juda yaxshi tushuntirib berish mumkin. Ma’lumki, har bir bola konkret bir oila muhitida yashar ekan, u shu muhit sharoitiga ko‘nikib, o‘rg anib qoladi. Bola har kuni o‘z ota -onasi, aka- ukalari bilan munosabatda bo‘ladi. U o‘zining ovqatlanadigan idishlarini, atrofdagi o‘yinchoqlarini juda yaxshi tanib oladi, ya’ni bolada mana shu o‘z oila muhitidagi hayot tarziga nisbatan mustahkamlanib ketgan muvaqqat aloqalar sistemasi (dinamik stereotip) maydonga keladi. Bola o‘sib, ulg‘ayib, oila muhitidan maktabgacha ta’lim muassasasi ga borganida muhit o‘zgarishi o‘rtasida tafovut paydo bo‘ladi. Muhitning mana shunday keskin o‘zgarishi natijasida bola da krizis, ya’ni inqiroz holati yuzaga keladi. Bunday krizis holati eski dinamik stereotip yoki turmush tarzi batamom еmirilib, uning o‘rniga yangi dinamik stereotip hosil bo‘lgunga qadar davom etadi. Bolaning maktabgacha ta’lim muassasasiga borgisi kelmayd i hamda borganida yig‘lab qoladi. Bunday holat bir qancha vaqt davom etgandan so‘ng bolada bu muhitga nisbatan yangi dinamik stereotip maydonga keladi. Natijada bola hech narsani ko‘rmagandek, maktabgacha ta’lim muassasasiga ko‘nikib ketadi. Shu narsani al ohida ta’kidlab o‘tish kerakki, bir yosh bosqichidan ikkinchi yosh bosqichiga o‘tishida yuzaga keladigan krizis davrlari ha mma bolalarda ham bir xilda bo‘lavermaydi. 64 Umuman, psixologlar tomonidan yosh davrlarini tabaqalashtirishning puxta, ilmiy-metodolog ik negizga ega bo’lgan qator nazariyalari ishlab chiqilgan. Hozirgi kunda ular ontogenetik qonuniyatlarni yoritishga katta hissa qo’shib, uning nazariy va amaliy muammolarini hal qilishda muhim o’rin egallab kelmoqda. Biroq, shunday bo’lsada, hozir fanning oldida ontogenezni to’la yoritishga xizmat qila oladigan nazariyani yaratish zaruriyati mavjuddir. № Yüklə 2,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|