Uo’K 11. 124 Kbk 5ya2+81. Lat-4 Tuzuvchilar

Yunon alifbosi

Yunon alifbosi 24 harfdan iborat.

Yozilishi	Nomi	Lotincha transliteratsiya
Αα	Alfa	A
Β β	beta (vita)	bh, b, v
Γ γ	Gamma	gh, g
Δ δ	Delta	dh, d
Ε ε	Epsilon	E
Ζ ζ	dzeta (zita)	Z
Η η	eta (ita)	I
Θ θ	teta (fita)	Th
Ι ι	Yota	I
Κ κ	Kappa	K
Λ λ	lambda (lamda)	L
Μ μ	mu (mi)	M
Ν ν	nu (ni)	N
Ξ ξ	Ksi	x, ks
Ο ο	Omikron	O
Π π	Pi	P
Ρ ρ	Ro	R
Σ σς	Sigma	S
Τ τ	tau (tav)	T
Υ υ	Ipsilon	y, v, f
Φ φ	Fi	ph, f
Χ χ	Xi	ch, kh
Ψ ψ	Psi	Ps
Ω ω	Omega	O

So‘z yasalishining ba’zi umumiy tushunchalari

So‘z tarkibi. Morfema turlari. Morfem tahlil.So‘z tarkibi quyidagi na mazmun, na shakl jihatidan bo‘linmas, eng kichik ma’noli qismlar farqlanadi: old qo‘shimcha (prefiks), o‘zak, suffiks va tugallanma (fleksiya). Ushbu eng kichik ma’noli qismlar morfema (yun. morphe - shakl) deyiladi. O‘zakka nisbatan joylanishi bilan farq qiluvchi prefiks va suffiks birgalikda so‘z yasovchi affikslar (lot. affixus - qo‘shimcha) deyiladi. Ularning o‘zakka qo‘shilishidan yangi so‘zlar - yasama so‘zlarhosil bo‘ladi. Tugallanma - grammatik ahamiyatga ega affiks bo‘lib, shakl yasash (kelishik, son, rod) uchun xizmat qiladi. So‘zni morfemalarga bo‘lish morfem tahlilyoki tarkibiy tahlil deyiladi:
i nter-vertebr-al-is, e
p refiks o‘zak suffiks tugallanma
so‘z yasovchi affikslar
Tugallanmagacha bo‘lgan so‘zning o‘zgarmas qismi leksik ma’no tashiydi va so‘z negizi deb ataladi.
Bevosita tarkib (BT) ga ko‘ra so‘z yasalishi tahlili. So‘z yasovchi va yasama negizlar.So‘z yasalishi tahlilining mohiyati – so‘zdan ikki bevosita tarkib (BT) ni ajratib olishdir. Ular, qo‘shilishi tufayli yasama so‘z paydo bo‘ladigan, yagona parcha (so‘z yasovchi negiz) va affiks(lar).
Morfem tahlilni so‘z yasalishi tahlili orasidagi farqni quyidagi misolda namoyish etish mumkin. Morfem tahlil nuqtai nazaridaninterlobularis - bo‘laklararo sifati 5 morfemaga ajraladi: inter- (prefiks), -lob- (o‘zak), -ul-, -ar- (suffiks), -is (tugallanma); so‘z yasalishi nuqtai nazaridan esa 2 BT ajratiladi: inter- (prefiks) + lobular(is) (so‘z yasovchi negiz):

so‘z yasamaydigan negiz
lob(us)

1 -darajali yasama negiz
lob-ul(us)
so‘z yasovchi negiz
2 -darajali yasama negiz
lobul-ar(is)
so‘z yasovchi negiz
3 -darajali yasama negiz
inter-lobular(is)
so‘z yasovchi negiz

Termin so‘zlarning bo‘linishi va yunon-lotin termin elementlari (TE)

Bir qismi qandaydir boshqa so‘zda qaytarilgan va ma’nolari jihatidan bo‘g‘langan so‘zlar bo‘linuvchi so‘zlar hisoblanadi. Bo‘linish to‘liqyoki noto‘liq bo‘lishi mumkin:
1) to‘liq bo‘linish – pod-algia (yun. pus, podos + algos), pod-o-metria (yun. metreo) va neur-algia (yun. neuron), my-algia (yun. mys, myos) hamda kephal-o-metria (yun. kephalos), thorac-o-metria (yun. thorax, thorakos);
2) yarim bo‘linish – pod-agra (yun. podagra - oyoq uchun qopqon). So‘ zning birinchi qismi zamonaviy terminlar orasida uchragani uchun bo‘linuvchi hisoblanadi, ikkinchi qismi – agra – esa amaliy jihatdan yagona.
Ko‘plab qadimgi yunon va lotin tillari morfemalari terminshunoslikda o‘ziga xos ma’noga, ba’zan ilgari ma’noning ona tiliga xos bo‘lmagan yangi ma’noga ega bo‘lishadi.Bunday ma’nolarni terminologik deb atash mumkin. Misol tariqasida, yunon so‘zi kytos - idish lotinlashgan holi cytus«hujayra» ma’nosida o‘zak morfema sifatida o‘nlab terminlar – yasam so‘zlar – tuzilishida muntazam ravishda qo‘llaniladi. Yunon sifatlari suffiksi -itis dastlab «tegishlilik» umumiy ma’nosini bergan bo‘lsa, hozirda «yallig‘lanish» ma’noli termin otlar qismiga aylandi.
Termin elementlar. (TE).Mavjud bo‘lgan yoki yangi terminlar yaratishda tayyor holda muntazam foydalaniladigan va terminshunoslikda unga berilgan tushunchani saqlaydigan yasama so‘z qismi (morfema, morfemalar bloki) termin element (TE) deyiladi. Bunda yunon-lotin kelib chiqishli xalqaro termin elementining qaysi transkripsiya, lotinchayoki o‘zbekcha, shaklida namoyonligi muhim ahamiyat kasb etmaydi.
Termin so‘zni TE ga bo‘lish uni morfemalarga bo‘lish bilan har doim ham mos kelavermaydi, chunki ba’zi TE o‘zida butun blok – ikki-uch morfemaning bir butun qo‘shilishini mujassam etgan. Bunday rasmiy va sermazmun muttasilligida ushbu morfemalar bloki bir turda hosil qilingan yasama so‘zlar qatoridan bo‘lib olinadi, mas., asthen-opia, asthen-o-spermia, asthen-o-depressivus, asthen-isatio terminlarida asthen(o)- (yun. asthenes - kuchsiz) blokli tTE bo‘lib olinadi. Ko‘p uchrovchi TE tom-ia(yun. tome - kesish, qirqish), rhaph-ia (yun. rhaphe - chok), log-ia (yun. logos - fan) – yasama negizning tugallanma qismi – tarkibi bo‘yicha ikki morfemali: o‘zak + so‘zlarga «harakat, hodisa» umumiy ma’nosini beruvchi-ia suffiksi. Ko‘p uchrovchi TE ectomia esa 3 ta qadimgi yunon morfemalaridan iborat: ek- old qo‘shimchasi + tome o‘zagi + -ia suffiksi.