Uo’K 11. 124 Kbk 5ya2+81. Lat-4 Tuzuvchilar

Ko‘p qo‘llaniluvchiyunon-lotin prefikslari

Prefikslar		Ma’nosi	Misollar	Tarjimasi
Lot.	Yun.
ad- (ac-, af-, al-, an-, ap-, as-, at-)		yaqinlashish, birlashish, qo‘shilish	ad-ductio ag-gluntinatio ad-nexa (an-nexa) af-ferens as-sistens	yaqinlashtirish yopishtirish o‘simtalar olib keluvchi yonda turuvchi
ab- (abs-, a-)	apo- (ap-, aph)	uzoqlashish	ab-oralis abs-tinentia a-vulsio apo-physis aph-aeresis (apo+hairesis)	og‘izdan uzoqda tiyilish uzilish o‘siq aferez (tortib olish)
intra-, intro-	endo-, ento-	ichkari, ichki	intra-abdominalis intro-itus endo-scopia ento-derma	qorin ichi kirish tana bo‘shliqlari va kanallarini vizual tekshirish usuli ichki pushtyaprog‘i

Eslatma: intra- “vaqt mobaynida” ma’nosiga ham ega: intra-vitalis - tiriklikdagi.

extra-, extero-	ecto-, exo-	tashqari, tashqi	extra-uterinus extero-receptor ecto-derma exo-glossia	bachadondan tashqari tashqi muhitdan taassurotni qabul qiluvchi retseptor tashqi pushtyaprog‘i tilning yiriklashib og‘izdan chiqib turishi
infra-, sub-	hypo- (hyp-)	ost, quyi, pastki normadan kam	infra-scapularis sub-acromialis hypo-gastrium	kurak osti akromion osti qorin osti hypotonia
supra-, super-	hyper-, epi-	usti yuqori normadan ortiq	supra-scapularis supra-acromialis super-medialis epi-gastrium epi-glottis	kurak usti akromion usti yuqori medial qorin usti hiqildoq usti sohasi hypertonia
ante-, prae- (pre-), pro-	pro-	oldingi, old; oldin, avval	ante-brachium prae-senilis pro-lapsus pro-nephros	bilak qarilikdan oldin a’zo tushib qolishi buyrak oldi
post-	meta- (met-)	keyin, so‘ng	post-nasalis meta-thalamus met-encephalon	tug‘ruqdan keyin ko‘ruv bo‘rtig‘i orti miya qismi

Eslatma: meta- “bir joydan yoki holatdan boshqasiga o‘tish”, “o‘zgarish” ikkilamchi, ko‘chma ma’nolariga ga ham ega: meta-stasis - patologik materialning organizm bir joyidan boshqa joyiga ko‘chishi; meta-bolismus (yun. metabole) - moddalar almashinuvi.

inter-

meso- (mes-), dia- (di-)

oraliq, ora, o‘rta

inter-muscularis meso-derma dia-physis di-encephalon

mushaklararo o‘rta pushtyaprog‘i uzun naysimon suyaklarning o‘rta qismi oraliq miya

NB!
meso-prefiksiqorinichia’zosinianglatuvchinegizgaqo‘shilib, ushbu a’zoning tutqichini hosil qiladi: meso-colon–chambarichak tutqichi; meso-gastrium - me’da tutqichi.
dia- prefiksining o‘zga ma’nosi quyidagi jadvallarda berilgan.

circum-

peri-, para- (par-)

atrof, old

circum-analis peri-arterialis peri-cranium gl. par-otis para-metrium

orqa peshov atrofi arteriya atrofi kalla suyak usti pardasi quloq oldi bezi bachadon atrofi kletchatkasi

NB!
peri- prefiksi a’zo nomi bilan birga ushbu a’zoni qoplab turgan tashqi qobiq, g‘ilof, to‘qima, qorin pardani bildiradi: peri-metrium - bachadon seroz (qorin pardaga oid) pardasi; peri-osteum - suyak usti pardasi; peri-bronchitis - bronxni o‘rab turuvchi to‘qima yallig‘lanishi; peri-nephritis - buyrak fibroz g‘ilofining yallig‘lanishi.
para-prefiksi ichki a’zo nomi bilan birga ushbu a’zoni atrofidagi kletchatka (siyrak tolali biriktiruvchi to‘qima) ni anglatadi: para-nephritis - buyrak atrofi kletchatkasi yallig‘lanishi.
para-prefiksi “normadan og‘ish”, “berilgan so‘z yasovchi negizdan farqlanuvchi” ikkilamchi ma’nolariga ham ega: par-acusis - eshitish taassurotlarini noto‘g‘ri yoki o‘zgargan idrok qilish; para-struma - qalqon oldi bezlarining bo‘qoqni eslatuvchi gipertrofiyasi.

trans-		orqali; ma’lum chegarada harakatlanish	trans-thoracalis trans-plantatio	ko‘krak qafasi orqali ko‘chirib o‘tkazish
per-	dia-	orqali; harakat ma’nosining kuchayishi	per-foratus per-tubatio per-sistens per-tussis dia-rrheo (dia+rrheo)	teshilgan bachadon naylarini shishirish qolishining davom etishi ko‘kyo‘tal ich ketishi
retro-		orqa, ort	retro-nasalis retro-sternalis retro-versio retro-gnathia retro-bulbaris	burun orti to‘sh orti orqaga burilish, og‘ish yuqori jag‘ning ortga siljishi ko‘z olmasi orti
re-		qaytalanish, takrorlanish; javoban, qarshi harakat	re-spiratio re-currens re-animatio re-fluxus	nafas olish qaytalanuvchi jonlanish teskari oqim
con- (com-, cor-, col-, co-)	syn- (sym-, sy-)	birgalikda; aloqa, bog‘lanish, bilan, birikish	con-junctiva m. con-strictor com-missura m. com-pressor con-tractio cor-rectio syn-apsis sym-biosis sy-stole	ko‘zning biriktiruvchi to‘qimali pardasi toraytiruvchi mushak bitishma toraytiruvchimushak qisqarish tog‘rilanish ikki neyron hamda asab va mushak birlashish joyi birga yashash sistola
contra-	anti- (ant-)	qarama-qarshi, qarshi, holat, harakat	contra-lateralis anti-tragus ant-acidum	qarama-qarshi tomonda joylashgan quloq yumshog‘iga qarshi kislotaga qarshi
	ana-	pastdan yuqoriga ko‘tariluvchi harakat; harakat tiklanishi	ana-crota ana-biosis (ana+bioo) ana-mnesis	(yun. krote - zarba) puls to‘lqini ko‘tariluvchi qismi hayot jarayonlarining vaqtinchalik sekinlashishiyoki to‘xtashi anamnez

ana- prefiksi “so‘z yasovchi negiz ifodalagan man’oga qarama-qarshi harakat, holat” ma’nosiga ham ega: ana-toxinum - zahrini yo‘qotgan toksin.

	cata-	yuqoridan pastga tushuvchi harakat; harakat ma’nosining kuchayishi	cata-crota cata-mnesis	puls to‘lqini tushuvchi qismi (yun. katamnemoneuo - eslamoq) katamnez
in- (im-, il-, ir-)	en- (em-)	Ichida	in-cretorius im-pressio en-tropion en-cephalon em-bolia	ichki sekretsiyaga oid botiq qovoqning ichkariga buralib qolishi bosh miya (yun. ballo - tashlamoq) emboliya
ex- (ef-, e-)	ec-, ex-	Ichidan	ex-cretorius ef-ferens e-missarium ec-topia ex-ostosis	tashqi sekretsiyaga oid olib ketuvchi bitiruvchi (olib chiquvchi kanal) (yun. topos - joy) a’zoning tug‘ma siljishi (yun. osteon - suyak)suyakda o‘siq
in- (im-, il-, ir-)	a-(an-)	so‘z yasovchi negiz belgisini inkor etilishiyoki yo‘qligi	in-sufficienta in-nocens im-potentia im-munitas ir-regularis a-pathia an-algesia	yetishmovchilik ziyonsiz quvvatsizlik (asl. majburiyatdan ozodlik) immunitet nomuntazam hissiy befarqlik og‘riqsizlantirish, og‘riqli qo‘zg‘alishlarni sezmaslik
	dys-	buzilish, qiynalish; faoliyatning buzilishi; normadan sifat yoki miqdoriy og‘ishi	dys-tonia dys-uria	tonusning buzilishi bovul buzilishi
	eu-	normal faoliyat; to‘g‘ri; yaxshi holatda	eu-rythmia eu-pnoë	to‘g‘ri ritm normal nafas
dis- (dif-, di-)	dia-	bo‘linish, ajralish, ayrilish	dis-seminatio di-vergentia dif-fusus dia-lysis dia-gnosis	tarqalish ayrilish yoyilish taqsimlanish tashxislash
de- (des-), se-		ajratish, yo‘qotish	de-pilatio des-infectio de-generatio de-ferens se-paratio se-cretio	soch yulish zararsizlantirish tubanlashish olib boruvchi bo‘lish ajratish

de-prefiksi pastga harakatni ham bildirishi mumkin: m. de-pressor - tushiruvchi mushak.

Prefiks-suffiksli yasama so‘zlar

O‘zakka/negizga prefiks va suffiksning bir vaqtda qo‘shilishi oqibatida hosil bo‘lgan so‘zlar prefiks-suffiksli yasama so‘zlar deyiladi. Shu tariqa qadimgi yunon terminshunosligida hypo-gastr-ium (yun. hypogastrion) - qorin quyi sohasi, mes-enter-ium (yun. mesenterion) - tutqich terminlari hosil bo‘lgan. Natijada shunday qolip asosida mesogastrium, epigastriumterminlari va barcha tutqich nomlari (mesometrium, mesovarium va h.). Dastlab epithelium ko‘krak so‘rg‘ichi ustidagi yupqa terini anglatgan (yun. thele - so‘rg‘ich), keyinchalik bu terminning ma’nosi kengaygan va shu qolip asosida mesothelium, endotheliumterminlari yaratilgan.

Mashqlar

I. Berilgan terminlarning ma’nosini tushuntiring:
A.infraorbitalis, supraclavicularis, infratrochlearis, supratrochlearis, interclavicularis, interosseus, intralobularis, intramuscularis, parasternalis, episternalis, suprasternalis, subcorticalis, subduralis, epitympanicus, endocervicalis, applicatio (lot.applico - qo‘ymoq), antenatalis (lot. natus - tug‘ilish), postnatalis, intertarsea, intranatalis, mesoduodenum, interalveolaris, subcutaneus, extrapulmonalis, extrapyramidalis, extramuralis (lot. murus - devor), paravesicalis, submandibularis, retrobuccalis, premolares, subpleuralis, connectivus (lot. necto - to‘qimoq, biriktirmoq), adducens (lot. duco - olib bormoq), abducens, abductio, praeglaucoma, praecancerosus.
B. aggravatio (lot. gravis - og‘ir) - og‘irlashish (kasallikning); exhumatio (lot. humus - yer) - mayyitni kavlab chiqarish; adaptatio (lot. aptus - layoqatli, qulay), readaptatio; decompensatio; desactivatio; synphalangia; adsorptio (lot. sorbeo - singdirmoq, shimmoq); reabilitatio (lot. habilitas - qobiliyat, yaroqlilik); praemorbidus (lot. morbus - kasallik); exenteratio seu eventratio - ichki a’zolarning chiqib qolishi; exarticulatio - oxirni bo‘g‘imdan ajratish; exstirpatio (lot. sirps - poyaning ildizli ostki qismi) - ildizi bilan yulib olish, a’zoni to‘liq olib tashlash; dementia (lot. mens, mentis - fikr, aql) - aqli zaiflik; diastole - yurak bo‘shliqlarining bir maromda kengayishi; systole - yurakning bir maromda qisqarishi; diathermia (yun. thermos - issiqlik) - chuqur yotgan to‘qimalarning qizishi; invasio (lot. vado - yo‘l olmoq, intilmoq); dilatatio (lot. dilato - kengaytirmoq); disseminatio (lot. semino - sochmoq); differentialis - farqlovchi; endemia (yun. demos - muzofot, davlat, xalq) - ma’lum bir kasallik bilan kasallangan odamlar guruhining doimiy mavjudligi.
C. empema (yun. pyon - yiring) - tabiiy bo‘shliqda yiring to‘planishi; praesenilis (lot. senex, senis - qari, keksa); praeventivus - saqlaydigan; prodromalis (yun. prodromos - oldinda yuguruvchi) - darak beradigan; progrediens (lot. gradior - olg‘a qadam bosmoq) - kuchayuvchi; prolongatus - uzaytirilgan; pronephros - buyrak oldi; metanephros - ikkilamchi buyrak, to‘liq buyrak; sequestratio - jonsizlangan sohaning ko‘chishi; secretum (lot. secerno - ajratish); metaplasia (yun. plasis - shakllanish, hosil bo‘lish) - bir turdagi to‘qimaning boshqasiga turg‘un aylanishi.
D. metathalamus, hypothalamus, epithalamus, epitympanum, epiphysis (yun. phyo - o‘smoq), diaphysis, metaphysis, apophysis, decapitatio (doyalikda - homilani yo‘qotuvchi opertsiya), decompressio (lot. compressio - qisilish), eutopia (yun. topos - joy), dystopia, revaccinatio, reinfectio, regeneratio, degeneratio, antagonismus (yun. agon - kurash), invalidus (lot. validus - kuchli), conjunctiva, collectivus.
II. Sifatlarni lotin tiliga tarjima qiling:
pastki jag‘ osti, ensa osti, til osti (asabi), til osti (yo‘li), bo‘g‘imlararo, qovurg‘alararo, mushaklararo, to‘sh orti, lunj orti, qorin pardadan tashqari, mushak ichi, qirg‘oq usti, to‘sh usti (ikki turli prefiks bilan), to‘sh osti, chakka osti, umurtqalararo, qorin parda orti, halqum orti, g‘ilof ichi, buyrak usti, ko‘krak ichi.

2-1.Rasm.bosh va boyin.
Stomatologiyaga oid mashqlar:


III. Terminlardagi pristavkalarni ajrating. Ularning ma’nosini izohlab bering:
1. analgesia - og'riq xissini yo'qotish, analgeziya;
2. conjunctiva - ko'zning biriktiruvchi pardasi, konyuktiva;
3. exoglossia - tilning kattalashishi, uning og'iz bo'shlig'idan tashqariga chiqib qolishi, egzoglossiya;
4. endoscopia - tananing bo’shliqlari va kanallarini ko’z orqali o’rganish usullari, endoskopiya;
5. epiglottis - nadgortanik;
6. entropion - qovoqning ichkariga o’girilib qolishi;
7. immunitas - yuqumlikka chiqamlilik, kasalliklar, immunitet;
8. metathalamus - miyaning ko’rish do’mbog’ining orqasida;
9. parotis (ot- -uxo) - quloq oldi bezi;
10. prognathia - yuqori jag’ning oldinga siljishi, prognatiya;
11. parodontosis - paradont kasalligi (parodontium – parodont – tishning ildizi sohasidagi anatomic o’zgarishlar yig’indisi) parodontoz.
12. periodontium - tishning suyak usti pardasi – biriktiruvchi to’qima. tish devori va tish ildizi orasidagi bo’shlig’ini to’ldiruvchi periadont;
13. retronasalis - burunning orqa qismi;
14. retrognathia - yuqori jag’ning orqaga siljishi, retrognatiya;
15. respiratio - nafas olishi, respirasiya ;
16. recurrens - oqaga qaytuvchi, rekurrentniy;
17. sesretio - ajratish, sekretsiya;
18. anabiosis - (gr. anabiosis -tirilmoq) – tirik organizmning vaqtinchalik holati, unda tirik organizmdagi moddalar almashinuvi deyarli toxtaydi, va hayot faoliyati ko’rinishi umuman yoqoladi, anabioz.


IV. Terminlarni to’ldiring:

1. Sezgining yoqolishi, reaktivlik yoqolishi:

...ergia
2. Xid bilishning yoqolishiyoki buzulishi:
...osmia
3. Yutishning qiyinlashishi:
...phagia
4. Qiyshayish (uzoqlashishi), misol uchun tish ildizi:
...viatio
5. Yuqori jag’ning orqaga siljishi
...gnathia
6. Pastki jag’ning oldinga siljishi:
...genia
7. Tiklanishi (misol uchun tishning ildizi):
...plantatio
8. Ajralishning kamayishi (so’lak):
...secretio
9. Yuqori umumlashgan tishlar:
...odontia
10. Sezgining kamayishi