Uot 81. 373. 47 BƏDİİ ƏSƏRLƏRİn diLİNDƏ DİalektizmləRİn yeri VƏ MÖvqeyi

Объект и методика проведенных исследований. Обобщив результаты некоторых 
исследований,  проведенных  в  области  оценки  природных  условий  Большого  Кавказа  с 
целью  развития  различных  отраслей  хозяйства  и  эффективной  природоохранной 
деятельности,  нами  был  выбран  оптимальный  путь  оценки  степени  деградации  горных 
ландшафтов под воздействием геодинамических процессов с помощью комбинированного 
использования  аэрокосмических  материалов,  визуальных  наблюдений  и  лабораторной 
обработки взятых образцов. 
 
 
 
 
Поставленные  задачи  подразумевали  определенную  очередность  проводимых 
исследовательских  работ.  Так,  при  сборе  и  систематизации  существующих  геолого-
геоморфологических,  ландшафтных,  гидрометеорологических  и  почвенно-растительных 
материалов  о  природных  условиях  высокогорий  Большого  Кавказа  был  обработан 
огромный материал исследований экзогенных геодинамических процессов, проведенных в 
различные годы.  
 
При выявлении факторов, влияющих на возникновение и развитие деградационных 
процессов,  были  определены  главные  морфоклиматические  факторы  экзогенного 
рельефообразования,  наиболее  важными  из  которых  являются  ливневые  осадки, 
приводящие к интенсивному смыву разрушенного почвенного покрова горно-луговой зоны. 
К  геолого-геоморфологическим  факторам  развития  геодинамических  процессов, 
приводящим  к  сложной  ландшафтно-экологической  ситуации  можно  отнести  характер 
осадочных  пород,  преобладающих  в  высокогорьях  азербайджанской  части  Большого 
Кавказа, склонных к смещению в условиях больших уклонов склонов. 
 
Материалы  почвенных  и  геоботанических  исследований,  проведенные  в 
предыдущие  годы  дали  возможность  определить  основные  типы  почв  и  растительные 
группировки,  распространенные  в  данной  территории,  главные  ареалы  их  развития  и 
условия их формирования.  
  
 Обобщение  результатов  влияния  деградационных  процессов  на  состояние 
почвенно-растительного  покрова  на  основе  полевых  и  камеральных  изысканий,  в  т.ч., 
лабораторных  анализов  взятых  в  характерных  ключевых  участках  образцов  и  визуальные 
дешифрирования 
аэрофотоснимков 
дали 
возможность 
определить 
степень 
деградированности  высокогорных  ландшафтов  на  Южном  склоне  Главного  Кавказского 
хребта и Северо-восточном склоне Большого Кавказа, составить карты-схемы территории. 
 
Результаты  исследований.  По  результатам  проведенных  изысканий  было 
выявлено,  что  важным  фактором  развития  геодинамических  процессов  в  высокогорьях 
Большого  Кавказа  является  состав  подстилающих  пород,  которые  достаточно  податливы 
эрозионным  и  денудационным  процессам,  особенно  в  условиях  ливневых  осадков, 
характерных  для  горных  территорий.  Анализ  образцов  почвенных  профилей 
продемонстрировал  различия  их  толщины  в  зависимости  от  уклонов  поверхности, 
обуславливающих степень развития деградационных процессов. 
 
Нами были проведены визуальные дешифрирования черно-белых аэрофотоснимков 
масштаба 1:25000, на которых отчетливо нашло свое отражение степень деградированности 
почвенно-растительного  покрова.  На  отдельных  крупных  горно-луговых  массивах 
азербайджанской  части  Большого  Кавказа,  в  бассейнах  рек  Шинчай,  Кишчай,  Гурмухчай, 
Гирдыманчай  и  т.д.  визуально  были  выделены  участки  разной  степени  эродированности, 
накопления  рыхлообломочного  материала  осыпей  и  россыпей,  придающих  изображению 
зернистый характер.   
 
Обобщение материалов аэрокосмофотосъемки и полевых изысканий в высокогорьях 
центральной части Южного склона Главного Кавказского хребта, в Юго-восточном склоне 
Марданов И.И., Аагаев Т.Д., Абдулов К.Ш., Мамедов Д.Г. 
 
 

 
68 
 
Главного Кавказского хребта, в бассейне реки Гирдыманчай, на Северо-восточном склоне 
Большого Кавказа, в бассейнах рек Гудиалчай и Гусарчай позволило составить различные 
картографические  материалы,  отражающие  влияние  деградационных  процессов  на 
состояние  горных  ландшафтов,  позволяющих  достаточно  объективно  оценить 
интенсивность  этих  процессов  во  времени  и  пространстве,  внести  соответствующие 
коррективы на схемы экогеоморфологического районирования территории [6, 7].  
Выводы.  Обзор  проведенных  в  высокогорьях  Большого  Кавказа  исследований 
показывает,  что  в  целях  исследования  экзодинамических  процессов  высокую 
эффективность приобретает применение крупномасштабных аэро и космофотоматериалов, 
которые с большей точностью и оперативностью позволяют выявлять характер протекания 
этих процессов и, в целом, характер экзогенного рельефообразования. 
Вместе  с  этим,  следует  подчеркнуть,  что  осуществление  исследований  с  целью 
оценки  степени  деградации  с  использованием  материалов  аэро-  и  космофотосъемки  на 
данном  этапе  без  проведения  полевых  изысканий  крайне  затруднено  и  эта  проблема  на 
данном  этапе  еще  не  является  полностью  решенной.  На  сегодняшний  день  исследование 
природных  условий  природной  области  Большого  Кавказа  приобретает  четко 
экономическое  значение  по  причине  развития  рекреационно-туристического  хозяйства  на 
фоне сложных демографических процессов.                      
 
ЛИТЕРАТУРА 
1. Мамедов Дж.Г. Методика расчёта изменчивости наибольших расходов взвешенных 
наносов  рек  Большого  Кавказа  (в  пределах  Азербайджанской  Республики)  // 
Гидрометеорология и экология, Ежеквартальный научно-технический журнал, №2, 
Алматы, 2009, c.91-96. 
2. Ширалиев С., Махмудов Р. Гидрометеорологическая ситуация и опасные гидроме-
теорологические  явления  в  Азербайджане  (на  азерб.  языке).  Баку:  Зия-Нурлан, 
2008, 339 с.   
3.  Mardanov  I.,  Agayev  T.  The  Geosystem  Analysis  of  Exogenesis  of  High-Mountain 
Landscapes of the Basin of the River Girdymanchay in Azerbaijan. International Journal 
of Geosciences, 2015, 6, 1254-1260. 
4.  Məmmədov  R.M.  Azərbaycanda  landşaft  planlaşdırılması  (İlk  təcrübə  və  tətbiq).  Bakı: 
2009, 142 s. 
5.  Натишвили  О.Г.  Элементы  теории  волнообразного  формирования  связного  селя  в 
эрозионных очагах// Метеорология и гидрология, №3, 2014, c.98-100. 
6.  Тарихазер  С.А.  Об  опыте  экогеоморфологического  районирования  горных 
геоморфосиситем (на примере северо-восточного склона Юго-Восточного Кавказа) 
// Труды Географ. Общества Азерб-на. Современные географические исследования 
в Азербайджане, том XI. Баку: 2007, c.238-242. 
7.  Ализаде  Э.К.,  Тарихазер  С.А.  Динамика  изменения  структуры  опасных  стихийно-
бедственных  явлений  азербайджанской  части  Большого  Кавказа  в  условиях 
глобальных  изменений  //  Устойчивое  развитие  горных  территорий,    2010,  №3(5), 
c.49-56. 
 
 
 
 
 
 
Изучение природных условий высокогорий Большого Кавказа  
(в пределах Азербайджана) 
 

 
69 
 
XÜLASƏ 
BÖYÜK QAFQAZIN YÜKSƏK DAĞLIĞININ TƏBİİ ŞƏRAİTİNİN TƏDQİQİ 
(Azərbaycan hüdudlarında) 
Mərdanov İ.İ., Ağayev T.D., Abdulov K.Ş., Məmmədov C.H. 
 
Açar sözlər: eroziya, deqradasiya, dağ çəmənləri, geoekoloji, xəritə-sxem, geodinamik. 
 
Bu işdə Böyük Qafqazın Azərbaycan hissəsinin yüksək dağlığında çöl işləri və irimiqyaslı 
aerokosmofotomaterialların  deşifrələnməsi  yolu  ilə  həyata  keçirilmiş  tədqiqatların  metodikası 
təqdim edilmişdir. Bu işlərin nəticələri digər tədqiqatçıların araşdırmalarının təhlili ilə birlikdə dağ 
geosistemlərinin deqradasiyası proseslərinin inkişafının xüsusiyyətlərini səciyyələndirməyə, daha 
çox  dərəcədə  eroziyaya  uğramış  sahələri  təyin  etməyə  və  təbiətin  mühafizəsinin  ən  optimal 
yollarını  müəyyən etməyə imkan verir.  
    
SUMMARY 
RESEARCH OF NATURAL CONDITIONS OF THE HIGH-MOUNTAINOUS OF GREAT 
CAUCASUS (with in Azerbaijan) 
Mardanov I.I., Agayev T.D., Abdulov K.Sh., Mammadov J.H. 
 
Keywords:  erosion,  degradation,  mountain  meadows,  geoecological,  chart  scheme, 
geodynamic. 
In  this  work  the  methodics  of  studies  led  in  the  high-mountainous  of  Great  Caucasus  in 
Azerbaijanian  have  been  represented  with  the  use  of  the  material  of  the  field  study  and  the 
interpretation of the wide scale aerophoto images. The results of this works joint with the analysis 
of the study of other researchers allowed to characterize the particularities of the development of 
the  processes  of  the  degradation  of  the  mountain  geo  systems,  to  find  the  most  degraded  places 
and to define most optimal ways of the defense of the nature.    
 
 
 
.  
Daxil olma tarixi: 
İlkin variant 
22.02.2016 
 
Son variant 
01.06.2016 
Марданов И.И., Аагаев Т.Д., Абдулов К.Ш., Мамедов Д.Г. 
 
 

 
70 
 
 
UOT. 338 (436) 
 
GÜRCÜSTAN, UKRAYNA, AZƏRBAYCAN, MOLDOVA (GUAM) – MDB MƏKANINDA 
İNTEQRASİYANIN BARİZ NÜMUNƏSİ KİMİ 
 
RÜSTƏMOVA GÜLBƏS  RƏSUL qızı 
Sumqayıt Dövlət Universteti, müəllim 
e-mail: rrufet [e-mail] 
 
Açar  sözlər:inteqrasiya,  iqtisadi  inkişaf,  dövlət,  iqtisadi  təhlükəsizlik,  milli  iqtisadiyyat, 
beynəlxalq ticarət 
GUAM  Demokratiya  və  iqtisadi  inkişaf  uğrunda  təşkilat-  beynəlxalq  regional  təşkilatdır. 
Onun tərkibinə Azərbaycan, Gürcüstan, Ukrayna və Moldova daxildir. GUAM-ın məşvərət forumu 
1997-ci  ildə  Avropa  Şurasının  Strasburqda  keçirilən  sammiti  zamanı  təsis  edilib.  Onun 
yaranmasının  əsas  məqsədləri  demokratiya  dəyərlərinin  möhkəmləndirilməsi,  dayanaqlı  inkişafın 
təmin  edilməsi  və  beynəlxalq  və  regional  təhlükəsizlik  və  stabilliyin  möhkəmləndirilməsidir.  Bu 
təşkilata xas olan daha digər xüsusiyyətlər məqalədə öz əksini tapmışdır. 
 
XX əsrin ikinci yarısından sənaye ölkələrinin sürətli inkişafı nəticəsində beynəlxalq nəqliyyat 
və  kommunikasiya  vasitələrinin  təkmilləşdirilməsi  ilə  beynəlxalq  ticarətin  inkişafında  güclü 
keyfiyyət  dəyişiklikləri  baş  vermişdir.  Daha  doğrusu,  beynəlxalq  ticarətin  müxtəlif  istehsal 
amillərinin beynəlxalq hərəkəti ilə daha da gücləndirildi. Nəticədə hazır əmtəələrin ixracı ilə yanaşı, 
bütün  istehsal  amillərinin  xaricə  axması  imkanı  və  yerləşdirilməsi  genişlənmiş  və  ölkələrarası 
fəaliyyət artmışdır. 
Bu iqtisadi fəaliyyət birliyi hər şeydən əvvəl, müxtəlif ərazilərin deyil, ancaq eyni ərazinin 
dövlətləri arasında yaranır.Burada «Regional» və yaxud ərazi anlayışı sadəcə olaraq coğrafi sərhədi 
göstərmir.  Eyni  ərazinin  dövlətləri  istər-istəməz  sərhəd  yaxınlığı  ilə  yanaşı,  müəyyən  tarixi 
ümumilik,  oxşarlıq,  ənənəvilik,  təsərrüfat-mədəni  eynilik,  demoqrafik  quruluş  və  s.  kimi  ümumi 
cəhətlərlə səciyyələnir. Bununla yanaşı: 
1. İqtisadi birliyə qoşulan dövlətlər hər şeydən əvvəl, iqtisadi inkişaf baxımından yaxın olmalıdır. 
2. Bu ölkələr ümumi  marağa malik  olmaqla tarixən onların  arasında sağlam  iqtisadi  münasibətlər 
mövcud olmalıdır. 
3. Hər bir ölkələr qrupunda yaranan iqtisadi problem ümumi birliyin gücü ilə həll olunmalıdır və s. 
Beləliklə,  vaxt  keçdikcə  beynəlxalq  miqyasda  təsərrüfat  həyatında  beynəlmiləlləşmə 
prossesi güclənmişdir. 
Təsərrüfat  həyatının  beynəlmiləlləşməsində  əsas  mərhələlərdən  biri  də  inteqrasiya 
prosesidir.  “İnteqrasiya”  latın  sözü  olub  «qovuşma»,  «çuğlaşma»,  «birləşmə»  deməkdir.  Lakin 
aydındır  ki,  burada  sadəcə  birləşmə  deyil,  iqtisadi  fəaliyyətlərin  qarşılıqlı,  razılaşdırılmış 
birləşdirilməsi nəzərdə tutulur. Ərazi üzrə iqtisadi inteqrasiya dedikdə ən ümumi mənada ayrı-ayrı 
ölkələrin  təsərrüfat  həyatının  tədricən  birləşməsi  prosesi  nəzərdə  tutulur.  Bu  cür  birləşmə 
nəticəsində  yeni  bütöv  təsərrüfat  mexanizmi  formalaşır  və  beynəlxalq  regional  kompleks  yaranır. 
Bu  regional  komplekslər  dünya  iqtisadiyyatının  və  eləcə  də  BİM-in  subyektinə  çevrilirlər.  Qeyd 
etməliyik  ki,  istər  dünya  iqtisadiyyatının  inkişafında  və  istərsə  də  BİM-in  genişlənməsində 
inteqrasiya  prosesi  daha  hərtərəfli  və  keyfiyyət  cəhətləri  ilə  fərqlənir.  Burada  sadəcə  olaraq 
məhsulun  artması  deyil,  xalqlar  arasında  hərtərəfli  mübadilə  münasibətləri,  geniş  ünsiyyət,  vahid 
məkan psixologiyası yaranır. İqtisadi birlik, mədəni birlik, siyasi birlik fəlsəfi aşılanır. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti – “ELMİ XƏBƏRLƏR”– Sosial və humanitar elmlər bölməsi 
Cild 12                       № 2                   2016 
  

 
71 
 
Dünya  iqtisadiyyatında  qloballaşma  genişləndikcə  təsərrüfat  həyatında  baş  verən  qarşılıqlı 
proseslər də artır. Belə şəraitdə milli dövlətlər bir çox hallarda öz mənafelərinin ödənilməsini dünya 
bazarı vasitəsilə həyata keçirməyə üstünlük verirlər. 
Ayrı-ayrı  müəssisə  və  dövlətlər  məhsul  satışı  və  xammal  mənbələri  uğrunda  gedən 
rəqabətdə  bir-birilə  maddi  və  maliyyə  baxımından  öz  qüvvələrini  birləşdirməklə  bir  çox  əlavə 
xərclərdən azad olur və birgə qüvvə ilə rəqabətə girmək imkanı əldə edirlər. Beləliklə, milli dövlət 
mənafeyi  regional  mənafeyə  çevrilir.  Buradan  da  dünya  təsərrüfatındakı  qloballaşma  prosesi 
regionallaşma  prosesi  ilə  tamamlanmış  olur.  Adətən,  inteqrasiya  prosesi  az  və  ya  çox  mənada 
qarşılıqlı  ticarətin  liberallaşdırılması  ilə  başlanır.  Bu  hal  əmtəələrin,  xidmətlərin  və  kapitalın 
hərəkətinin  məhdudlaşdırılmasını  aradan  qaldırır.  Tədricən  vahid  iqtisadi,  hüquqi,  informasiya 
məkanı yaranır. Buradan da yeni keyfiyyətli beynəlxalq iqtisadi münasibətlər meydana gəlir. Qeyd 
etməliyik  ki,  regional  inteqrasiya  bir  çox  əlamətləri  ilə  dövlətlərarası  digər  əlaqə  və  formalardan 
fərqlənir. Beləliklə: 
1.
 
İnteqrasiyaya daxil olan hər ölkə öz iqtisadi siyasətlərində müəyyən razılığa gəlirlər. 
2.
 
Onlar öz milli qanun vericiliklərinə norma və standartlarını uyğunlaşdırırlar, vahid hala salırlar. 
3.
 
Region daxililində istehsal prosesində vahid texnologiya mövcud olur. 
4.
 
İstehsalda,  elm  və  texnikada  beynəlxalq  ixtisaslaşma  və  kooperasiyanın  inkişafına  zəmin 
yaranır. 
5.
 
İnteqrasiya prosesinin tənzimlənməsi məqsədilə vahid idarəçilik orqanları yaradılır. 
Beləliklə,  inteqrasiya  əmtəə  itehsalçılarına  bir  tərəfdən  daha  təminatlı  xammal,  maliyyə, 
əmək, və elmi ehtiyatlardan istifadə etmək imkanı verir, digər tərəfdən isə daha böyük bazar üçün 
əmtəə istehsal etməyə zəmin yaradır. 
Bir  çox  alimlər  1990-cı  illəri  inteqrasiya  proseslərinin  yüksək  həddi,  BİM-də  isə 
regionlaşmanın  intensivləşməsi  dövrü  adlandırılar.  Bu  inteqrasiyalaşma  2  formada  təzahür  edir: 
kəmiyyət və keyfiyyət baxımından. 
Kəmiyyət  baxımından  son  onilliklərdə  makroregionçuluğun  daha  geniş  xarakter  alması, 
əvvəlki müvafiq razılaşmaların təzələnməsi və sairəni qeyd etmək olar. 
Keyfiyyət baxımından dərininə regional təsərrüfatçılığın artması, inteqrasiyanın daha yetkin 
formalarından istifadə edilməsi cəhətləri diqqəti cəlb edir. 
Demokratiya  və  iqtisadi  inkişaf  uğrunda  təşkilat  -  GUAM,  beynəlxalq  regional  təşkilatdır. 
Onun tərkibinə Azərbaycan, Gürcüstan, Ukrayna və Moldova daxildir. GUAM-ın rəsmi dili ingilis 
və  rus  dilləridir.  Əvvəllər  təşkilatın  tərkibinə  Özbəkistan  da  daxil  idi,  buna  görə  də  təşkilatın  adı  
GUÖAM  kimi  səslənirdi.  Lakin  sonradan,  2005-ci  ilin  may  ayında  Özbəkistan  təşkilatın  üzvləri 
sırasından çıxmışdır. Nəticədə təşkilatın adı bərpa edilmişdir. 
GUAM-ın  yaranma  tarixinə  baxsaq,  GUAM  hazırki  institusional  formasına  çatanadək  bir 
neçə mərhələ keçmişdir: 
1.
 
GUAM-ın  məşvərət  forumu-  1997-ci  ilin  oktyabr  ayının  10-da  Avropa  Şurasının  Strasburqda 
keçirilən sammiti zamanı təsis edilmişdir; 
2.
 
GUAM-ın  inteqrasiyası  –  Dövlət  başçılarının  sammiti  çərçivəsində  2001-ci  il  iyun  ayının  7-də 
GUÖAM-ın Yalta Xartiyası imzalanmışdır; 
3.
 
Demokratiya  və  İqtisadi  İnkişaf  uğrunda  Təşkilat  -  GUAM.  2006-cı  ilin  may  ayının  23-də 
GUAM-ın Kiyev sammitində yaradılmışdır. Elə burada təşkilatın Nizamnaməsi imzalanmışdır.[1] 
Təşkilatın Nizamnaməsinə uyğun olaraq, GUAM-ın əsas məqsədləri aşağıdakılardır: 

 
demokratiya  dəyərlərinin  möhkəmləndirilməsi,  qanunun  aliliyinin  təmin  edilməsi  və  insan 
hüquqlarına hörmət; 

 
dayanıqlı inkişafın təmin edilməsi; 

 
beynəlxalq və regional təhlükəsizlik və stabilliyin möhkəmləndirilməsi; 

 
ümumi  təhlükəsizlik  məkanının  yaradılması  üçün  Avropaya  inteqrasiyanın  gücləndirilməsi  və 
həmçinin, iqtisadi və humanitar əməkdaşlığın genişləndirilməsi; 

 
tərəflərin  sosial-iqtisadi,  nəqliyyat,  enerji,  elmi-texniki  və  humanitar  potensialının  inkişaf 
etdirilməsi; 
Rüstəmova G.R. 
 

 
72 
 

 
qarşılıqlı maraq kəsb edən  sahələrdə siyasi əlaqələr və praktiki əməkdaşlığın fəallaşdırılması. 
GUAM-ın stukturu. 
Təşkilati  strukturuna  Şura  və  Katiblik  daxildir.  Şura  təşkilatın  əsas  orqanıdır  və  öz  işini 
dövlət  başçıları  (sammit),  xarici  işlər  nazirləri,  milli  kordinatorlar  və  daimi  nümayəndələr 
səviyyəsində  təşkil  edir.  GUAM-ın  Kiyev  sammitinin  qərarlarına  uyğun  olaraq,  Kiyev  şəhərində 
təşkilatın  katibliyi  yerləşir  və  bu  orqan  Baş  katib  tərəfindən  idarə  olunur.  Kiyevdə  həmçinin 
GUAM-ın informasiya ofisi fəaliyyət göstərir. Müxtəlif sahələr üzrə əməkdaşlığın əlaqələndirilməsi 
işlərinə  işçi  qrupu  baxır.  Təşkilatın  işçi  və  köməkçi  orqanları  daimi  və  ya  müvəqqəti  əsasda 
fəaliyyət  göstərir  və  xarici  işlər  nazirlərinin  Şurasının  qərarına  uyğun  olaraq  yaradılır.  İşçi 
dairələrində  əməkdaşlığın  inkişaf  etdirilməsi  məqsədilə  təşkilatın  nəzdində  GUAM-ın  işçi  şurası 
fəaliyyət göstərir. 2004-cü ildə GUAM-ın üzv ölkələri müxtəlif beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində 
xüsusilə,  BMT  və  ATƏT  ilə  sıx  əlaqələr  qurur.  2003-cü  ildə  GUAM  BMT  Baş  assambleyasında 
müşahidəçi statusu əldə etmişdir. [1] 
İlk  öncə  GUAM  Azərbaycan  Respublikası,  Gürcüstan,  Moldova  Respublikası  və  Ukrayna 
Prezidentlərinin  10  oktyabr  2007-ci  ildə  Strasburqda  Birgə  Kommünike  imzalamaqla  bu  dörd 
dövlətin birliyi kimi fəaliyyətə başlamışdır. Kömmünikedə Prezidentlər suverenlik, ərazi bütövlüyü, 
sərhədlərin  toxunulmazlığı,  demokratiya,  hüququn  aliliyi  və  insan  hüquqlarına  hörmət  prinsipləri 
əsasında Avropada sabitliyin və təhlükəsizliyin gücləndirilməsi məqsədilə dördtərəfli əməkdaşlığın 
inkişaf edirilməsinin vacibliyinin vurğulamışlar.  
22  may  2005-ci  il  tarixində  GUAM-ın  Kişinyovda  keçirilmiş  Zirvə  Toplantısı  üzv 
dövlətlərin  demokratik  cəmiyyət,  Avropaya  inteqrasiya,  iqtisadi  inkişaf,  regionda  sabitlik  və 
təhlükəsizlik  məsələlərinə  dair  vahid  baxışlarını  nümayiş  etdirmişdir.  Dövlət  başçıları  GUAM 
əsasında beynəlxalq təşkilatın yaradılması zərurətinə dair birgə mövqedən çıxış etmişlər və bununla 
əlaqədar  GUAM Xarici İşlər Nazirləri Şurasına müvafiq qərar vermişlər. [2] 
Dövlət  başçılarının  bu  qərarı  22-23  may  2006-cı  il  tarixində  GUAM-ın  Kiyev  Zirvə 
Toplantısı  zamanı  həyata  keçmişdir.  Belə  ki,  1997-ci  ildən  mövcud  olmuş  birlik  əsasında 
Demokratiya və İqtisadi inkişaf naminə Təşkilat – GUAM təsis olunmuşdur.  
7 iyun 2001-ci ildə Yaltada təşkil olunmuş GUAM-ın ilk Zirvə Toplantısı onun beynəlxalq 
struktur kimi formalaşması və institusionallaşmasında böyük rol oynamışdır. [3] 
  
Dövlət başçıları tərəfindən imzalanmış GUAM-ın Yalta Xartiyası iştirakçı dövlətlər arasında 
əməkdaşlığın məqsədlərini, prinsiplərini və istiqamətlərini müəyyənləşdirmişdir.  
Kiyev Zirvə Toplantısında Prezidentlər GUAM-ın Nizamnaməsini qəbul etmişdir. GUAM-
ın  Nizamnaməsinə  görə  demokratik  dəyərlərin  bərqərar  olunması,  davamlı  inkişafın  təminatı, 
beynəlxalq  və  regional  təhlükəsizliyin  gücləndirilməsi,  Avropaya  inteqrasiya,  üzv  dövlətlərin 
iqtisadi, humanitar və sosial sahələrdə əməkdaşlığının genişlənməsi təşkilatın başlıca məqsədlərini 
təşkil edir.  
GUAM dövlət başçıları tərəfindən Kiyev Zirvə Toplantısında qəbul olunmuş “Demokratiya 
və  İqtisadi  inkişaf  naminə  Təşkilat  –  GUAM-ın  yaradılması  haqqında  Kiyev 
Deklarasiyası”nda aşağıdakı məqamlar və vəzifələr qeyd olunmuşdur:  
- demokratiyanın  möhkəmləndirilməsi,  əsas  insan  hüquqları  və  azadlıqlarının  qorunması, 
dövlətlərin  iqtisadi  inkişafının  və  təhlükəsizliyinin  və  sabitliyin  təmin  olunması; 
- GUAM  dövlətlərinin  davamlı  inkişafı  məqsədilə  dinamik  iqtisadi  artım,  sosial  ahənglik  və  ətraf 
mühitin mühafizəsi vasitəsilə qarşılıqlı əlaqələrinin gücləndirilməsi; 
- bu  dövlətlərin  suverenliyini,  ərazi  bütövlüyünü  və  azadlığını  dağıdan,  tam  miqyaslı  demokratik 
islahatların  həyata  keçirilməsini  və  regionun  iqtisadi  inkişafını  çətinləşdirən,  Avro  inteqrasiyaya 
mənfi  təsir  göstərən  və  bütün  dünya  birliyinə  çağırış  törədən  həll  olunmamış  münaqişələrin 
nizamlanması məqsədilə fəal əməkdaşlıq; 
- beynəlxalq terrorizm, ekstremizm və aqressiv separatizm, həmçinin onunla bağlı olan digər mənfi 
hallarla mübarizə sahəsində əməkdaşlığın gücləndirilməsi; 
-   iqtisadiyyat,  ticarət  və  nəqliyyat    sahəsində  əməkdaşlığın    dərinləşdirilməsi    və    Azad    Ticarət  
Zonası haqqında  sazişin  həyata keçirilməsi; 
Gürcüstan, Ukrayna, Azərbaycan, Moldova (GUAM) – MDB məkanında 
 inteqrasiyanın bariz nümunəsi kimi 
 

 
73 
 
- enerji təhlükəsizliyi sahəsində səylərin fəallaşdırılması; 
- GUAM dövlətlərinin beynəlxalq tranzit potensialından istifadə olunması və s.  
GUAM fəal olaraq digər dövlətlərlə əməkdaşlıq edir. Ticarət və nəqliyyat daşıması, sərhəd və 
gömrük  nəzarətinin  təmin  edilməsi,  terrorizm,  mütəşəkkil  cinayətkarlıq  və  narkotik  alveri  ilə 
mübarizəyə dair GUAM-ABŞ çərçivəsində proqramına uyğun olaraq ABŞ, Bolqarıstan, Rumıniya 
və  Macarıstan  ekspertlərinin  yardımı  ilə  GUAM  bir  sıra  layihələr  həyata  keçirmişdir.  Xüsusilə, 
qeyd  etmək  lazımdır  ki,  terrorizm,  mütəşəkkil  cinayətkarlıq,  narkotik  alveri  və  digər  təhlükəli 
cinayətlərlə  mübarizəyə  dair  GUAM-ın  virtual  mərkəzi  yaradılmışdır.  Hal-hazırda  ticarət  və 
nəqliyyat daşınmasına yardım layihəsinin həyata keçirilməsi sahəsində işlər görülür. 
GUAM-a üzv ölkələr haqqında qısa məlumat: