Uot 81. 373. 47 BƏDİİ ƏSƏRLƏRİn diLİNDƏ DİalektizmləRİn yeri VƏ MÖvqeyi

ƏDƏBİYYAT 
 1.  Həsənov  E.H.  Yetkinlik  yaşına  çatmayanların  törətdikləri  cinayətin  qarşısını  almaq 
məsələləri. Bakı: Maarif ,1991, 172 s.  
2.
 
 Həsənov. E.H. Gənclər arasında narkotizmin qarşısının alınması. Bakı: Maarif, 1994, 147 s. 
3.
 
Алиев  Б.Г.,  Мамедова  С.И.  Социально-психологические  проблемы  личности 
несовершеннолетних правонарушителей. Баку: БГУ, 1996, 63 c. 
4.
 
Бытко Ю.И., Ладно А.С. Девиантное поведение подростков // М.: СоцИс., 1988, №4, 26 c. 
                                      
РЕЗЮМЕ 
ПРИЧИНЫ И ВЫРАЖЕНННЫЕ ОСОБЕННОСТИ  ДЕВИАНТНОГО  
ПОВЕДЕНИЯ ПОДРОСТКОВ 
Эюбова Р.Г.  
 
Ключевые  слова:  девиант,  подростки,  запредельное  поведение,  аддиктивное 
поведение, отвлечение 
В  статье  говорится  об  актуальной  проблеме,  беспокоющей  общество  –  возрастании  в 
последнее  врем  девиантных  пристрастий  среди  подростков.  Поведение  подростков  на 
социальном и культурном уровне не должно выходить за пределы нормы. 
                                       
SUMMARY 
THE REASONS AND DISPLAY FEATURES OF THE DEVIANT 
 BEHAVIOUR OF  TEENAGERS. 
Eyyubova R.H.  
 
Key words: deviant, teenagers, sidebar behaviour, addivtive behaviour, deviations 
The  article  refers  to  the  actual,  problem  of  disturbing  society  increasing  lately,  devivant 
addictions among teenagers. It was analysed that the behavior of teenagers on the social and cultural 
level should not go beyond the norm.  
  
                                                      
 
Daxil olma tarixi: 
İlkin variant 
25.12.2015 
 
Son variant 
01.06.2016 
Yeniyetmələrin deviant davranışının səbəbləri və təzahür xüsusiyyətləri
 

 
101 
 
MÜNDƏRİCAT 
 
 
Dilçilik 
 
1 
Qəhrəmanova Ç.M. Bədii əsərlərin dilində dialektizmlərin yeri və mövqeyi 
(S.Rəhimovun “Saçlı” romanı əsasında) 
 
6 
2 
Eminli B.İ. Azərbaycan ədəbi tələffüzündə vurğu  
11 
3 
İbayev N.A. Mahmud Kaşğarinin “Divanü  lüğat-it-türk” əsərində müasir 
azərbaycan ədəbi dilində işlənməyən hərb və titulla bağlı etnoqrafik sözlər 
 
15 
4 
Tağıyeva R.İ. Cənubi Qafqazın bəzi oronimlərinin sintaktik xüsusiyyətləri 
20 
5 
Qarayeva A.V. Türk dillərində mifoloji leksikanın tədqiqi tarixi  
23 
 
 
Ədəbiyyatşünaslıq 
 
6 
Məmmədov A.İ. Aşıq Sümmaninin bir divanisində  təsəvvüf  simvolikasi 
28 
7 
İskəndərova N.V., Əlizadə N.Ş.  Henri Vordsvord  Longfellonun “Hayavata 
haqqında” əsərində hindi bayramları 
 
32 
8 
Dadaşzadə Ə.İ. “Kitabi - Dədə Qorqud” dastanlarında ailə - övlad tərbiyəsi 
38 
9 
Bayramova G.A. Rəsul  Rza yaradıcılığında sətiraltı məna çalarları 
43 
 
 
Tarix və coğrafiya 
 
10  Hüseynov E.B. Sinergetik paradiqma: ipostasiyalari və metodoloji  prinsipləri 
(məntiqi-qnoseoloji  təhlil) 
 
47 
11  Kərimli S.S. İdarə arxivləri və onların fəaliyyəti 
55 
12  Həsənova Ə.A.Dövlətin  fuksiyaları  və  onların  klassifikasiyası 
61 
13  Mərdanov İ.İ., , Ağayev T.D., Abdulov K.Ş., Məmmədov C.H. Böyük Qafqazın 
yüksək dağlığının təbii şəraitinin tədqiqi (Azərbaycan hüdudlarında) 
 
66 
 
 
İqtisadiyyat 
 
14  Rüstəmova G.R. Gürcustan, Ukrayna, Azərbaycan, Moldova (GUAM) - MDB 
məkanında inteqrasiyanın baris nümunəsi kimi 
 
69 
15  AbdullayevL.İ., Əzizova K.V. Ərzaq təhlükəsizliyi əsas qlobal iqtisadi problem 
kimi 
 
75 
16  Abdullayeva Z.H., Vəliyev A.C. Abşeron iqtisadi rayonunun aqrar sənaye 
kompleksi 
 
79 
17  Əliyeva Ş.İ. Şəki-Zaqatala regionunda sənayenin mövcud vəziyyəti və inkişaf 
perspektivləri 
 
84 
 
 
Pedaqogika, psixologiya, metodika 
 
18  Hüseynov Ş.Ə. Ali məktəbdə gələcək müəllim şəxsiyyətinin formalaşdırılması 
90 
19  Ələkbərli G.Y. Dünya təhsil sistemində yeni tendensiyalar və təcrübələr  
94 
20  Əyyubova R.H. Yeniyetmələrin deviant davranışının səbəbləri və təzahür 
xüsusiyyətləri 
97 
 

 
102 
 
СОДЕРЖАНИЕ 
 
 
Языковедение 
 
1 
Гахраманова Ч.M. Значение диалектизмов в языке художественных 
произведений
 
 (на основе романа С.Рагимова «Сачлы») 
 
6 
2 
Эминли Б.И. Ударение в азербайджанском литературном произношении  
11 
3 
Ибаев Н.А.Этнографические слова, связанные с военной темой и титулами из 
«Дивани люгат-ит-тюрк» Махмуда Кашкари не используемые в современном 
азербайджанском литературном языке 
 
 
15 
4 
Тагиева Р.И. Некоторые синтаксические особенности оронимов Южного 
Kавказа 
20 
5 
Гараева А.В. История исследования мифологической лексики в тюркологии 
23 
 
 
Литературоведение 
 
6 
Мамедов А.И. Символика тасаввуф в одном дивани Ашуга Суммани
 
28 
7 
Aлизаде Н.Ш., Искендерова Н.В. Индeйские праздники в произведении Генри 
Вордсворт Лонгфелло «Песнь о Гайавате»  
 
32 
8 
Дадашзаде А.И.  Oтражение темы воспитания детей в семье в эпосе «Деде 
Коркут» 
 
38 
9 
Байрамова Г.А. Оттенки смыслового значения подтекста в творчестве Расула 
Рзы  
 
43 
 
 
История   
 
10  Гусейнов Э.Б.Синергетическая парадигма: ипостации  и методологические 
принципы   (логико-гносеологический анализ). 
 
47 
11 
Керимли С.С. Архивы управлений и их деятельность 
55 
12 
Гасанова  А.А. Функции государства и их классификация  
61 
13  Марданов И.И., Агаев Т.Д., Абдулов К.Ш., Мамедов Д.Г. Изучение природных 
условий высокогорий Большого Кавказа (в пределах Азербайджана) 
 
66 
 
 
Экономика  
 
14  Рустамова Г.Р. ГУАМ среди стран СНГ как пример интеграции 
69 
15  Абдуллаев Л.И., Азизова К.В. Продовольственная безопасность как основная 
глобальная экономическая проблема  
 
75 
16  Абдуллаева З.Г., Велиев А.Дж. Аграрно-промышленный комплекс  
Апшеронского экономического района 
 
79 
17  Алиева Ш.И.Текущее состояние и перспективы развития отраслей 
промышленности в регионе  Шеки-Загатала 
 
84 
 
 
Педагогика, психология, методика 
 
18  Гусейнов Ш.А. Формирование  личности будущего преподавателя  в высших 
учебных заведениях 
 
90 
19  Алекберли Г.Я.Новые тенденции и практика  всемирной системы образования
 
94 
20  Эюбова Р.Г. Причины и выраженнные особенности  девиантного поведения 
подростков 
97 
 

 
103 
 
CONTENTS 
 
 
Philology 
 
1 
Qahramanova Ch.M. The dialecticism’s site and position in the literary works 
language   
 
6 
2 
Eminli B.I. Stress in Azerbaijan literary pronuncation  
11 
3 
Ibayev N.A. Ethnographic words related with military and rank  in Mahmud 
Kashgary’s “Divani-lugat-it-turk” unused in modern azerbaijan literary language 
 
15 
4 
Taghiyeva R.I. Syntactical peculiarities of some southern caucasus oronyms
 
20 
5 
Qarayeva A.V. The research history of mythological lexis in turkology 
23 
 
 
Literary Studies 
 
6 
Mammadov A.I. Tasawwuf symbolics in a divan  by Ashug Summani
 
28 
7 
Alizadeh N.Sh., Isgandarova N.V. Indian feasts in Henry Wordsworth 
Longfellow’s “The song of Hiawatha” 
 
32 
8 
Dadashzade E.I. Family - child bringing up in “Kitabi – Dede Qorqud” epics 
38 
9 
Bayramova G.A. Shades of subtext meaning in creativity Rasul Rza 
43 
 
 
History and social studies 
 
10  Huseynov E.B. Synergetic paradigm: feature and methodological principles 
(logical-epistemological analysis) 
47 
11  Kerimli S.S. Office archives and their activities 
55 
12  Hasanova A.A. The functions of the state and their classification 
61 
13  Mardanov I.I., Agayev T.D., Abdulov K.Sh., Mammadov J.H. Research of natural 
conditions of the High-Mountainous of Great Caucasus (with in Azerbaijan) 
 
66 
 
 
Economy 
 
14  Rustamova G.R. 
GUAM as an example of integration in the CIS
 
69 
15  Abdullayev L.I., Azizova K.V. Foodstuffs  safety problem as a qlobal economic 
problem 
 
75 
16  Abdullayeva Z.H., Valiyev A.J. Aqro-industrial complex of Absheron economic 
region 
 
79 
17  Aliyeva Sh.I. The current situation and development perspectives of industry 
in Sheki-Zagatala region  
 
84 
 
 
Pedagogy, psychology, methods 
 
18  Huseynov Sh.A. The formation of the future teacher personality in higher  scool
 
90 
19  Alekberli G.Y. New tendentions and experiments in world education system
 
94 
20  Eyyubova R.H. The reasons and displey features of the deviant behaviour of 
teenagers 
 
97 
 

 
104 
 
MƏQALƏLƏRİN TƏRTİBATI QAYDALARI 
 
Dərc olunacaq məqalə redaksiyaya həm kağız, həm də elektron formada təqdim olunmalıdır.  
Məqalə hazırlanarkən aşağıdakı tələblər nəzərə alınmalıdır: 
1. Məqalə azərbaycan, rus və ya ingilis dillərində hazırlanmalıdır.  
2. Məqalənin adı, xülasə və açar sözlər hər üç dildə təqdim olumalıdır.  
3. Məqalə Microsoft Word mətn redaktorunda A4 formatda (soldan, yuxarıdan, aşağıdan və 
sağdan – 2 sm), Times News Roman şrifti ilə 12 pt. ölçüdə, vahid sətrarası intervala və mətn 
daxili yazıda  1 sm. abzas buraxmaqla hazırlanmalı və 8 səhifədən artıq olmamalıdır.  
4. Məqalənin mətninin aşağıdakı bölmələrdən ibarət olması tövsiyə olunur: 

 
Giriş (məsələnin aktuallığı, problemin hazırkı vəziyyəti); 

 
tədqiqatın məqsədi, məsələnin qoyuluşu; 

 
məsələnin həlli üsulları və aprobasiyası; 

 
alınan nəticələrin tətbiqi; 

 
nəticə; 

 
elmi yeniliyi; 

 
tətbiqi əhəmiyyəti. 
5. Məqalə aşağıdakı ardıcıllıqla hazırlanmalıdır:  

 
UOT – soldan, böyük hərflərlə, qalın şriftlə, sonda 6 pt. interval;  

 
məqalənin adı – ortadan, böyük hərflərlə, qalın şriftlə, sonda 6 pt. interval;  

 
müəlliflərin inisialları və soyadı – ortadan,  böyük hərflərlə, qalın şriftlə; 

 
müəlliflərin iş yeri, şəhər, ölkə və e-poçt ünvanı – ortadan, 6 pt. interval;  

 
xülasə (mətn təqdim olunan dildə) – sonda 6 pt. interval; 

 
açar sözlər – kursivlə, sonda 6 pt. interval;  

 
giriş və diğər alt başlıqlar – soldan qalın şriftlə, əvvəlində və sonunda 6 pt. interval.  
6. Ədəbiyyat siyahısı: hər bir istinad olunan mənbənin adı tərcümə olunmadan, məqalədə istifadə 
ardıcıllığına uyğun olaraq nömrələnir.  
7. Ədəbiyyat siyahısından sonra məqalənin hazırlandığı dildən fərqli digər 2 dildə məqalənin adı, 
müəllifin soyadı, adı, atasının adı, müəllifin iş yeri, şəhər, ölkə və e-poçt ünvanı, xülasə və açar 
sözlər təqdim olunur.  
8. Məqalədə cədvəl və şəkillər nömrələnir: cədvəl – cədvəlin yuxarısında kursivlə, ortadan, 
(məs., cədvəl 1.), şəkil – şəklin altında, kursivlə, ortadan (məs., şəkil 1.) və mətn hissədən 
(yuxarıdan və aşağıdan) 1 boş sətir buraxmaqla göstərilməlidir. Cədvəllər bilavasitə məqalənin 
mətnində yerləşdirilməlidir.  
9. Düsturlar Microsoft Equation-də standart parametr ilə yığılır. Mətndə ancaq istifadə olunan 
düsturlar nömrələnir. Düsturun nömrəsi sağda mötərizədə yazılır.  
10. Müəssisədə yerinə yetirilən tədqiqatın nəticələrini açıqlayan məqalənin çap edilməsi üçün 
müvafiq yazılı razılıq olmalıdar.  
11. Məqalədə göstərilən məlumat və faktlara görə müəllif məsuliyyət daşıyır.  
12. Redaksiya məqalənin  əsas məzmununa xələl gətirmədən redaktə dəyişiklikləri və ixtisarları 
etmək hüququnu özündə saxlayır. 
13. Məqalə çapa tövsiyə edildikdə redaksiya heyətinin qərarı barədə müəllifə məlumat verilir.  
14. Məqalə sadalanan tələblərə cavab verməzsə, baxılmaq üçün qəbul edilmir və müəllifə 
qaytarılır. Əlyazmanın daxil olduğu vaxt mətnin son variantının redaksiyaya daxil olduğu 
gündən sayılır.  
15. Redaksiyanın ünvanı :            Sumqayıt Dövlət Universiteti  
 

 
105 
 
ПРАВИЛА ОФОРМЛЕНИЯ СТАТЕЙ 
 
Публикуемая статья должна быть представлена в редакцию в бумажном и в электронном 
виде. При подготовке статьи должны быть выполнены следующие требования: 
1. Статья должна быть подготовлена на одном из языков – азербайджанском, русском или 
английском.  
2. Название статьи, аннотация и ключевые слова должны быть представлены на трех 
языках.  
3. Электронный вариант статьи должен выполняться в текстовом редакторе 
MicrosoftWordв формате А4 (поля: левое, правое, верхнее и нижнее – 2 см), шрифтом 
TimesNewsRomanразмером 12 пт. Межстрочный интервал – одинарный, абзацный отступ 
– 1 см, размер статьи не должен превышать 8 страниц.  
4. Текст статьи рекомендуется составлять из нижеследующих разделов: 

 
введение (актуальность проблемы, нынешнее состояние проблемы); 

 
цель исследования, постановка задачи; 

 
методы решения и апробация задачи; 

 
внедрение полученных результатов;  

 
результат; 

 
научная новизна; 

 
практическое значение. 
5. Статья должна быть подготовлена в следующей последовательности: 

 
УДК – слева жирным шрифтом, в конце интервал 6 пт;  

 
название статьи – в центре, прописным и жирным шрифтом, в конце интервал 6 пт; 

 
инициалы и фамилии авторов в центре прописным и жирным шрифтом;  

 
место  работы  авторов,  страна,  город  и  адрес  электронной  почты  –  по  центру,  в 
конце интервал 6 пт; 

 
аннотации  (на  языке  представленного  текста)  –  в  конце  интервал  6  пт;  ключевые 
слова – курсивом, в конце интервал 6 пт;  

 
введение  и  другие  подзаголовки  –  слева,  жирным  шрифтом.  В  начале  и  конце 
интервал 6 пт.  
6. Список литературы: название каждого источника не переводится и нумеруется в статье 
в соответствии с последовательностью использования.  
7. После списка литературы название статьи, инициалы и фамилия авторов, место работы 
авторов, страна, город и адрес электронной почты, аннотация и ключевые слова 
представляются также на двух других языках.  
8. В статье нумеруются таблицы и рисунки: таблица – верхней части таблицы, курсивом, в 
центре (например, таблица 1), рисунок – под рисунком, курсивом, в центре (например, 
рисунок 1) и, пропуская одну пустую строку от текста (из верхней и нижней частей).  
9. Формулы набираются стандартными параметрами в MicrosoftEquation. Номер формулы 
пишется в скобках с правой стороны. В тексте нумеруются только использованные 
формулы.  
10. Статьи, излагающие результаты  исследований, выполняемых в учреждениях, должны 
иметь соответствующие разрешения и опубликование.  
11. Автор несет ответственность за информацию и факты, указанные в статье.  
12. Редакция  оставляет за собой право производить редакционные изменения и 
сокращения, не искажающие основное содержание статьи.  
13. В случае отклонения статьи редакция сообщает автору решение редколлегии.  
14. Статьи, не отвечающие перечисленным требованиям, к рассмотрению не принимаются 
и возвращаются авторам. Датой поступления рукописи считается день получения 
редакцией окончательного текста.  
15. Адрес редакции:                 Сумгаитский государственный университет 

 
106 
 
RULES  OF  ARTICLE  FORMATION 
 
The article being published must be submitted to the editorship in paper or electron form/. In 
preparing the article the following requirements must be accomplished|: 
1. An article must be prepared in one of the languages – Azeri, Russian or English. 
2. The title, the summary and the key words must be submitted in there languages.  
3. The electron variant of an article must be performed in the text-editor Microsoft Word in A4 
format (margins: left side, right side, top, bottom – 2 cm), in Times News Roman type of size 12 
pt. The vertical spasing is unary, paragraph indention – 1 cm, the article must not surpass 8 
pages.  
4. The text  of an article is recommended to be prepared of the divisions mentioned below: 

 
introduction (problem actuality, present state of the problem); 

 
the aim of the investigation, task statement; 

 
solution methods and task approbation; 

 
introduction of the received results; 

 
result; 

 
scientific novelty; 

 
practical significance. 
5. An article must be prepared in the following sequence:   

 
UDK – left-side – with extra bold type, at the end – the interval 6 pt; 

 
The title of an article must be in the center, in a capital letter with extra-bold type, at the 
end the interval 6 pt; 

 
Authors’ initials and last names – in the center, in a capital letter with extra-bold type; 

 
Authors’ work places country, city and e-mail towards the center, at the end the interval      
6 pt; 

 
Summaries  (in  the  language  of  the  submitted  text)  –  at  the  end  the  interval  6  pt;  key 
words in italic type, at the end the interval 6 pt; 

 
Introduction and other subtitles  – on the left-side with  extra-bold  type, at  the beginning 
and at the end the interval 6 pt.  
6. Literature list: the title of each source isn’t translated and is numbered in the article in 
correspondence with the usage sequence.  
7. After the literature list, the title of the article, initials and authors’ last names, their work 
places, the country, the city, e-mail, summary and key words are presented in two other 
languages.  
8. In the article tables and drawings are numbered: the table – in the upper part of the table, 
italicized, in the center (for example: table 1), the drawing – below the center (for example: 
drawing 1) and missing one blank line of the text (of upper and lower parts).  
9. The formulas are collected in standard parameters in Microsoft Equation. The number of the 
formula is written in brackets on the right-side. In the text only used formulas are numbered.  
10. The articles given account of results of the investigations realized in the enterprises must 
have corresponding permission and publication.  
11. The author is responsible for the information and facts, given in the text.  
12. The editorship reserves the right to make editorial changes and abbreviations not distorting 
the main contents of the article.  
13. In case of article deflection the editorship informs the author about the decision of the 
editorial board.  
14. The articles, not meeting the above mentioned requirements, aren’t taken into consideration 
and are returned to their authors. The date of the manuscript accession is considered the day of 
getting the completed text.  
15. Editorship address:            Sumqayit  State University
 
 

 
107 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kompüter yığımı 
– S.Şahverdiyeva 
Korrektorlar:                    B.Eminli 
 
   N.İsgəndərova 
 
   Ə.Musayeva 
Texniki redaktor 
– E.Həsrətova 
 
 
 
 
 
 
 
Yığılmağa verilmişdir: 04.04.2016- cı il 
Çapa imzalanmışdır: 01.06.2016-cı il 
Mətbəə kağızı, kağızın formatı: 70
*
108 ¼ 
Yüksək çap üsulu 
Şərti çap vərəqi 6,68 
Sifariş  18.    
Tiraj 250 nüsxə. 
Qiyməti müqavilə yolu ilə. 
Sumqayıt Dövlət Universitetinin mətbəəsində çap olunmuşdur. 
 
 
 
 
Müxbir ünvan: 
 
Azərbaycan, 5008, Sumqayıt, 
43-cü məhəllə 
Tel:    [phone] 
(0-18) 644-88-10 
Faks: (0-18) 642-02-70 
Web: www.sdu.edu.az 
E-mail: [e-mail]