Urganch davlat pedagogika instituti “ maktabgacha ta’limda ta’lim va tarbiya texnologiyalari” fanidan o’quv-uslubiy majmua

Nazorat savollari

1.Debatlar metodining mazmuni nimadan iborat?

2.Debatlarni ma’ruza darslarida kullasa qanday natija beradi?
3. «Insert» metodi qanday maqsadda qo‘llaniladi?
4.Klaster metodini darsni qaysi bosqichlarida qo‘llash mumkin
5.Ikki qismli kundalik metodining amaliy ahamiyati nimadan iborat?
6.Fasilitatsiya metodining qo‘llashdan maqsad nima?
7.Ajurli arra metodining mohiyati nimadan iborat?


MA’RUZA № 3
3-mavzu: Ta’lim va tarbiya jarayonini tashkil etish va samarali boshqarish asosidagi texnologiyalar. Ta’lim va tarbiya vositalari – ta’lim texnologiyasining tanqidiy elementi sifatida. Tanqidiy fikrlashni rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyalari.
Reja:

1. 
   Ta’lim va tarbiya jarayonini tashkil etish .
   
2. 
   Ta’lim va tarbiyaning samarali boshqarish asosidagi texnologiyalar.
   
3. 
   Ta’lim va tarbiya vositalari – ta’lim texnologiyasining tarqibiy elementi sifatida.
   
4. 
   Tanqidiy fikrlashni rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyalari.
   

Tayanch tushuncha va iboralar: texnologiya, texnologik jarayon, pedagogik texnologiya, bixeviorizm, loyihalash, zamonaviy pedagogik texnologiyalar, tizimli metod, innovatsion yondashuv
Ilg‘or ijodkor pedagoglar tomonidan an’anaviy ta’lim texnologiyasidagi kamchiliklarga javob topish, samarali uslublarini takomillashtirish, o‘quvchining aqliy mehnatini amalga oshirish usullarini izlashlari natijasida o‘ziga xos ta’lim usuli vositalari yaratildiki, buning oqibatida yangicha pedagogik fikrlash tarzi vujudga keldi. Ana shu izlanishlar zamirida yangi pedagogik texnologiyaga asos solgan pedagogik texnologiyalar yaratila boshlandi. +o‘llaniladigan pedagogik texnologiyalarni bir tizimga solish, unga maqsadli yo‘nalish berish ta’limni amalga oshirishdagi shakl va mazmun yaxlitligini ta’minlagan holda kutilishi zarur natijani olishni belgilaydi.
Ta’limga testlarning joriy etilishi, diagnoz va diagnostik tahlilning kiritilishi, monitoring nazoratining yuritilishi, bilimlarni reyting tizimida baholashga o‘tish, fanning bob, bo‘lim mazmunini yaxlit holda o‘zlashtirishni modellashtirish, tizimga solingan nazorat turlarida o‘quvchilarning ishlashi va nihoyat noan’anaviy dars shakllarining vujudga kelishi o‘quv jarayonidagi an’anaviy ta’lim o‘rniga vujudga kelgan yangi pedagogik texnologiyalar bo‘lib, ular yangicha fikrlash tizimidagi ta’limga o‘tishni taqozo etadi.
Hozirgi davrda o‘quv mehnati ham boshqa mehnat turlari kabi o‘ziga xos bilim, ko‘nikma va malakalarini shaxsda shakllantirishini talab qiladi, buning uchun esa iroda, diqqat, kuzatuvchanlik, fikr yuritish, xayolparastlik kabi shaxsiy sifatlarning tarbiyalanganligi zarur.
Biz ta’lim samaradorligini oshiruvchi omillarni to‘xtovsiz tahlil qilish, mutaxassislarning uzluksiz malakasini oshirish hamda qo‘yiladigan uslublarning nechog‘lik mosligiga to‘g‘ri baho berish tamoyillarni belgilashimiz va ta’limning olinishi zarur bo‘lgan natijasini ifodalay olishimizga ko‘rsatadigan yo‘l hisoblanadi. Mana shu tamoyillarga tayanib ta’lim jarayoni samarali bo‘lishini ta’minlaydigan texnologiya yangi pedagogik texnologiya hisoblanadi.
Ta’limning amalga oshirish jarayoniga yangi pedagogik texnologiyalarni kiritish quyidagilarga asoslanadi:
- ta’lim jarayonida ishtirok etuvchi o‘quvchi shaxsi ustivorligini ta’minlash;
- ta’lim maqsadining natijaga erishuvini (kafolatlanganligini) amalga oshirish;
- ta’lim jarayoni boshqariluvchi jarayon ekanligidan kelib chiqqan holda uning maqsadli boshqariluviga erishish;
- ta’lim mazmunini ta’minlovchi vosita, usul shakllari texnologiyasini yagona bir tizimga keltirish.

Yangi pedagogik texnologiyalarning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat:

• 
  Uzluksiz malaka oshirish;
  
• 
  Muntazam tahlil qilib borish;
  
• 
  Loyihalashtiruvchi vositalarning eng zarurini tanlash;
  
• 
  Tanlangan uslublarning maqsadga muvofiqligini aniqlay bilish(ta’lim metodlari);
  
• 
  Olinishi zarur bo‘lgan natijani oldindan taxmin qilish(kafolatlangan maqsadga erishish);
  
• 
  Ta’lim jarayonining yaxlitligini ta’minlash.
  

Yangi pedagogik texnologiyalarning ta’lim jarayoniga tatbiq etilishi, o‘quv jarayoniga bir qator yangi elementlarni olib kiradi va bular quyidagilar:

• 
  O‘quv birliklarini(mezonlar) belgilash;
  
• 
  Diagnostik tahlil;
  
• 
  Tuzatish kiritish;
  
• 
  Qayta ishlash(to‘ldirish);
  
• 
  Kutilishi lozim bo‘lgan(kafolatlangan) natijani olish;
  
• 
  Reyting(taqqoslash).
  

Yuqoridagi tamoyillar va elementlarga asoslangan holda va yangi pedagogik texnologiyalarni ta’limga joriy etish, ayniqsa rivojlangan davlatlardagi pedagogik texnologiyalardan foydalanib, ta’limiy pedagogik texnologiya tizimini yaratish borasida amalga oshirilayotgan ishlarni umumlashtirish va ta’lim jarayonida qo‘llash uchun quyidagilarni amalga oshirish lozim:

1.Ta’lim jarayonining ishtirokchilari – pedagog va o‘quvchi o‘rtasida o‘quv mehnati rejasini ishlab chiqish: ya’ni pedagog bo‘lim yoki bobni o‘rganish rejasini tuzar ekan, ushbu rejada o‘quvchi faoliyat o‘z aksini topmog‘i kerak.
2.Fanning ichki bog‘lanishi yoki fanlararo bog‘lanish imkoniyatlaridan maqsadli foydalanish. Ma’lumki, har bir o‘rganiladigan kichik yoki yirik o‘quv birliklari oldin o‘rganilganlariga tayanadi. Demak o‘quvchini yangi bo‘lim, bobni o‘rganishga olib kirishda undagi mavjud bilimlarga tayanish, agar mavjud bilimlar yangi bobni, bo‘limni o‘rganishga Ytarli bo‘lmasa «oraliq tayyorgarlik» olib borish va shundan keyingina o‘quvchini bilimlarini o‘rganishning navbatdagi bosqichiga olib kirish lozim. Bunday ishlash yangi pedagogik texnologiyaning asosiy elementlaridan biri diagnoz(tashhis) hisoblanib, o‘quvchilarning yangi bilimlarini o‘zlashtirish qanchalik darajada tayyor ekanliklarini aniqlashdan iborat.

3.O‘quv birliklari(mezonlari)ni belgilash. O‘quv birliklari o‘quvchi tomonidan o‘rganilishi lozim bo‘lgan tushunchalar, ta’riflar, qoidalar, qonunlar, hodisalar, voqealardan iborat bo‘lib, ular orasidagi mantiqiy bog‘lanishning ta’minlanishi shu bob yoki bo‘limning o‘zlashtirilishiga olib keladi. O‘qituvchi bob,bo‘lim uchun ajratilgan soatlarda o‘quvchilar o‘rganishi kerak bo‘lgan o‘quv birliklarni aniqlaydi, u uchun ajratilgan vaqtni belgilaydi. O‘quv birliklari o‘zlashtirilishi(bilishi) zarur bo‘lgan mezonlar hisoblanib, o‘quvchi bilimini baholashning chegaraviy qiymati bilan o‘lchanadi, ya’ni o‘quvchi ushbu ko‘rsatilgan mezonlarni bilsagina baholanadi. O‘qituvchi shu paytda guruhga nisbatan o‘rtacha baho bilan ishlamaydi, balki aniq o‘lchovlarga asoslangan holda ish olib boradi. Shuning uchun ham o‘quv birliklarini bilish o‘quvchi uchun zarur top shiriqqa aylantiriladi. Dars rejasini tuzishda o‘qituvchi o‘quvchilar bilishi lozim bo‘lgan o‘quv birliklarini bo‘limlar, boblar, semestrlar bo‘yicha aniqlaydi va o‘quvchilarga topshiriq sifatida bo‘limni o‘rganishdan oldin vazifa qilib beradi. Berilgan topshiriqlar o‘zlashtirish reytingini aniqlashda nazorat top shirig‘iga o‘tkaziladi

Tarbiya bolaga samarali ta’sir etishi uchun o‘sish va rivojlanish qonuniyatlarini bilish va hisobga olish maqsadga muvofiq. Shunday qilib, rivojlanish va tarbiya o‘rtasida iqqi tomonlama aloqa mavjud.
Fanda, odamning shaxs sifatida rivojlanishiga biologiq va ijtimoiy omillarning ta’siri o‘rtasidagi munosabatni belgilashga oid munozara qo‘pdan buyon davom etmoqda.
Insonning shaxs sifatida, rivojlanishida ijtimoiy hodisalarning ta’siri quchli bo‘ladimi? Yoqi tabiiy omillar Ytaqchi o‘rin tutadimi? Balki tarbiyaning ta’siri yuqoridir? Ular o‘rtasidagi o‘zaro munosabat qanday?
Fanda biologiq yo‘nalish deb nomlangan nuqtai nazar Ytaqchi o‘rinlardan birini egallab, uning vaqillari Aristotel, Platonlar tabiiy-biologiq omillarni yuqori qo‘yadi. Ular tug‘ma imqoniyatlar, taqdir, tole har qimning hayotdagi o‘rnini belgilab bergan, deydilar.
XVI asr falsafasida vujudga qelgan preformizm oqimi namoyandalari esa shaxs rivojlanishidagi naslning roliga qatta baho berib, ijtimoiy muhit va tarbiyaning rolini inqor etadi.
Xorij psixologiyasidagi yana bir olim – bixeviorizm XX asr boshlarida yuzaga qelgan bo‘lib, uning namoyandalari, ong va aqliy qobiliyat nasldan-naslga o‘tib, insonga u tabiatan berilgan, deyiladi. Mazqur ta’limot vaqili ameriqaliq olim E.Torndayqdir.