Urganch davlat universiteti I. S. Abdullayev
Yüklə 48 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
taklif qonuni
deyiladi. Bozorda taklif qilinadigan tovar hajmiga narxdan tashqari boshqa bir qator omillar ham ta ’sir qiladi: • resurslaming narxi; • ishlab chiqarish texnologiyasi; • soliq va subsidiyalar; • boshqa tovarlaming narxi; • narx o ‘zgarishining kutilishi; • bozordagi sotuvchilaming soni; • xaridorlaming daromadlari. Bu omillaming har birini tushuntirishga harakat qilamiz: • resurslarga sarf qilinadigan xarajatlar bilan taklif o ‘rtasida o ‘zaro b o g iiq lik mavjud. Resurs narxi pasayishi ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytiradi. Natijada taklif qilinadigan tovarlar va xizmatlar ko ‘payadi va aksincha b o iad i. Masalan, mineral o ‘g ‘itlar narxini oshib borishi g ‘alla taklifini kamaytiradi. • texnologiyalaming takomillashuvi mahsulot birligini ancha sama rali ishlab chiqarishga imkon beradi. Masalan, paxta zararkunandalariga qarshi ancha samarali biologik usullaming yaratilishi paxta tolasining miqdorini va sifatini oshiradi, taklifi ko ‘payadi. • ko‘pchilik soliqlar ishlab chiqarish xarajatlari tarkibiga kiradi. Shu sababli soliqlaming oshishi ishlab chiqarish xarajatlarining oshishi uning taklifmi qisqartiradi. Aksincha, davlat qandaydir tovar ishlab chi qarish yoki biror sohaga subsidiya bersa, bu amalda xarajatlami kamay tiradi va uning taklifi oshiradi. • boshqa tovarlar narxlarining o ‘zgarishi ham mazkur tovar taklifini o ‘zgartiradi. Masalan, q o ‘y go ‘shti narxining pasayishi mol go'shti taklifini oshiradi. Aksincha, mol go‘shti narxining tushishi qo‘y go‘shti taklifmi oshiradi. 104 • kelgusida m ahsulot narxining o ‘zgarishining kutilishi ham ishlab chiqaruvchining bugungi kundagi bozorga mahsulot yetkazib berish xohishiga ta ’sir ko'rsatishi mumkin. Masalan, kelajakda neft narxining keskin pasayishining kutilishi neftning taklifini pasaytiradi. • tovar ishlab chiqaruvchilar qanchalik k o ‘p b o isa , taklif qilinadi- gan mahsulot miqdori shunchalik k o ‘p b o ia d i, chunki tovar ishlab chi qarish k o ‘payadi. Taklif hajmining o ‘zgarishiga tovam ing saqlanish xususiyati, saq lash xarajatlari va transport-tashish imkoniyatlari ham ta ’sir k o ‘rsatadi. M asalan, uzoq vaqt saqlab bo ‘lmaydigan qishloq xo'jalik va oziq-ovqat mahsulotlari uchun taklif kamdan-kam o ‘zgaruvchan bo‘ladi. Qishloq xo'jaligiga yaroqli bo ‘lgan yerlar cheklangan bo'Isa, uning narxi qanchalik oshmasin, yer taklifini oshirib boim ayd i. Ijodiy kasb soha xodimlarining (masalan, olimlar, shoirlar, yozuvchilar, musavvirlar va boshqalar) mehnat mahsuli va noyob san’at asarlarining taklifi ham noo‘zgaruvchan b o ia d i. Talab bilan taklif miqdorlari bir-birlari bilan doimo m a’lum nisbatda b o ia d i va nisbatlar o ‘zgarib turadi. B a’zan talab miqdori taklif miqdoridan oshib ketib narx k o ‘tarilsa, ayrim paytda taklif miqdori talab miqdoridan oshib ketib, narx pasayib qoladi. Talab miqdori bilan taklif miqdori o ‘rtasidagi nisbat bir-biriga teng b o ig an holat bozor muvozanati deyiladi. Bozor muvozanati vujudga kelgan holda shakllangan narx bozor narxi deyiladi. Talab va taklif tushun- chalari tahlili, sotuvchi va xaridorlar manfaatlari mos kelishini qarab chiqish imkonini berdi, ular o'rtasidagi mos kelishlik o ‘z ifodasini muvozanatli narxda topadi. Talab narxga qandaydir darajada egiluvchan b o iad i. Masalan, narxning bir foizga o ‘zgarishi talabning necha foizga o ‘zgarishini ifodalovchi ko‘rsatkich talabning narx b o ‘yicha egiluvchan- ligi ko'rsatkichi deyiladi. Endi talab elastikligi va uning turlarini tahlil qilamiz: E lastiklik bir o ‘zgaruvchining boshqa bir o ‘zgaruvchi ta ’siri osti- da o'zgarishi. Talabning elastikligi bu narx o ‘zgarishiga nisbatan talab miqdorining o ‘zgarish reaksiyasi: narxning ozgina o ‘zgarishi, talabning nisbatan k o ‘proq o ‘zgarishiga olib kelsa, biz bu talabni elastik deyiladi. Narxning ozgina o ‘zgarishi, talabning nisbatan kamroq o ‘zgarishiga olib kelsa, biz talabni noelastik deyiladi. Talabning elastikligi = Talab m ig d o rm i Vo o 'zg a n M Narx m iqdorini % o' zgaishi 105 Е ( 1 ) Q Р Agar talab miqdorining present o ‘zgarishi, narxning protsent o ‘zga- rishidan katta b o is a talab elastik bo‘ladi. T alab m iqdorini % o ’ zgarishi ^ j N arx m iqdorini V oo'zgaishi Talab elastik holatda: narxning pasayishi jam i daromadni oshishiga olib keladi, narxning oshishi esa jam i daromadni pasayishiga olib keladi. M isol: Tovar narxning 10 dan 8$ ga tushishi talabni 100 birlikdan dan 150 birlikka olib kelsin. Yüklə 48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|