5
1.1 Sanoat korxonalarining belgilari, funksiyalari va vazifalari. Sanoat
tarmoqlari va ularning rivojlanishi.
Zamonaviy korxonalar mulkchilik shakliga ko‘ra, davlat va nodavlat, tarmoq
belgilariga ko‘ra, mashinasozlik, energetika, metallurgiya, neft va gaz sanoati,
qurilish kompleksi, oziq-ovqat, yengil sanoat, savdo va hokazolar, ishlab chiqarish
miqyosi va xodimlar soniga ko‘ra, yirik, mikrofirma va kichik, faoliyat yuritish
muddatiga ko‘ra, uzluksiz, mavsumiy va uzlukli korxonalarga bo‘linadi.
Ayrim sanoat tarmoqlarining o`ziga xos iqtisodiy xususiyatlari ishlab chiqarishni
joylashtirishga aloqadordir. Shuning uchun ayrim tarmoqlarni joylashtirishni
rejalashtirish va iqtisodiy asoslashda ularning o`ziga xos xususiyatlarini e’tiborga
olish zarur. Elektr stansiyalarini joylashtirishda mineral yoqilg`ilarni tashish
mumkin bo`lgan holda, suv resurslarini ko`cherish mumkin emasligini hisobga
olinadi.
Qora metallurgiya sanoati korxonalarini joylashtirishda uning xomashyo bozasi,
ishlab chiqariladigan mahsulot nomenklaturasi, korxona turi, tarmoqning suvga
talabi hamda yirik metallurgiya kombinatlarining boshqa tarmoqlar joylashishini
va yirik shaharlar paydo bo`lishini e’tiborga olish zarur.
Kimyo sanoatining turli tarmoqlari joylashtirishda zamonaviy kimyo
texnologiyasining o`ziga xos xususiyatlari, ya’ni kimyo sanoatiga tegishli
xomashyo ko`pligi, energetika resurslari hamda ko`p tarmoqlarning chiqindilarini
majmuali tarzda qayta ishlash, bir turdagi xomashyodan turli va bir turdagi
mahsulotlarni har xilxonashyodan olish, sintetik materiallarni barcha iqtisodiy
hududlarda ishlab chiqarish mumkinligi hisobga olinadi.
Mashinasozlik sanoatini joylashtirishda ishlab chiqariladigan mahsulot
xususiyatlari, tarmoqning metallga bo`lgan talabi, ularning tashish masalalari,
ayrim iqtisodiy rayonlar sanoatining ixtisoslashuvi, iqtisodiy hududlarning
industrial rivojlanish darajasi, mashinasozlik korxonalarida ishlab chiqarishni
6
ixtisoslashtirish va kooperativlashtirish, mashinasozlik sanoati mahsulotlariga
barcha hududlarda talabning doimiyligini e’tiborga olish zarur.
Yengil sanoat, oziq-ovqat sanoatining ko`pgina tarmoqlari mamlakatning barcha
iqtisodiy rayonlari, bir qator tarmoqlar esa muayyan hududlarda joylashadi. Bular-
tikuvchilik, trikotaj, poyabzal, qandolat, un- yorma, makaron mahsulotlaridir. Non
va alkogolsiz ichimliklar sanoati esa har bir aholi punktida joylashtirilishi kerak.
Dostları ilə paylaş: |