Urganch davlat universiteti

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari va sarorlari. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti davlat ijtimoiy siyosati ruyobga chikarilishini tashkil etadi va muvofiklashtirib boradi. Iktisodiy va ijtimoiy tarakiyot sur’atlari va isloxotlarimiz dinamikasiga muvofik bu soxadagi muxim yangilanish va uzgarishlarni uz farmon va karorlari orkali ruyobga chikaradi. Normativ huquqiy xujjatlar tugrisidagi qonunning 10-moddasiga kura O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlari asosida xamda ularni ijro etish uchun farmonlar shaklida normativ-huquqiy xujjatlar kabul kiladi.

Ijtimoiy ta’minot va ijtimoiy ximoya soxasida O‘zbekiston Respublikasi Farmon va karorlari etakchi urin tutadi va tub burilishlar amalga oshirilayotganligini anglatadi. Bunday Farmon va karorlar jumlasiga kuyidagilar kiritilishi mumkin: 2009 yil 30 dekabrdagi PF- 4161-sonli “Fuqarolarning pensiya ta’minoti tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari tuG‘risida”gi Farmon; 2007 yil 23 yanvardagi PK-573-sonli “Ijtimoiy ximoya yili” Davlat dasturi tuG‘risida”gi farmoni va boshkalar.

3. 
   O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining qarorlari.
   

“O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi tuG‘risida”gi Qonuniga muvofik Vazirlar Maxkamasi - O‘zbekiston Respublikasining Xukumati - O‘zbekiston Respublikasida iktisodiyotning, ijtimoiy va ma’naviy soxaning samarali faoliyatiga raxbarlikni, O‘zbekiston Respublikasi qonunlari, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining karorlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, karorlari va farmoyishlari ijrosini ta’minlovchi ijro etuvchi xokimiyat organidir.

Vazirlar Maxkamasi uz vakolatlari doirasida Fuqarolarning huquq va erkinliklarini, ularning mexnat kilishga, ijtimoiy va huquqiy ximoyalanishga bulgan huquqlarini ta’minlash xamda ximoya kilish chora- tadbirlarini kuradi, ijtimoiy ta’minot tizimini takomillashtiradi.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsuiyasnig 98-moddasiga kura Vazirlar Maxkamasi amaldagi qonun xujjatlariga muvofik O‘zbekiston Respublikasining butun xududidagi barcha organlar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, mansabdor shaxslar va Fuqarolar tomonidan bajarilishi majburiy bulgan karorlar va farmoyishlar chikaradi.

Axolini ijtimoiy ta’minoti va ijtimoiy ximoyalash soxasida Vazirlar Maxkamasi qonunlarni ijro etish mexanizmlarini nazarda tutvchi normativ huquqiy xujjatlar kabul kiladi. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1994 yil 11 maydagi “"Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti tuG‘risida" O‘zbekiston Respublikasining qonunini ruyobga chikarish uchun zarur bulgan normativ xujjatlarni tasdiklash xakida”gi 249-sonli karori bilan davlat pensiyalarini tayinlash va xisoblashga doyir normativ huquqiy xujjatlar majmuyi tasdiklandi (karorning 15 ta ilovalari). O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2007 yil 8 maydagi 95-sonli “O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining "Axoli bandligini oshirish xamda mexnat va axolini ijtimoiy muxofaza kilish organlari faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari tuG‘risida" 2007 yil 6 apreldagi PQ- 616-son karorini amalga oshirish chora-tadbirlari xakida”gi karori

5. Vazirliklar, davlat kumitalari va idoralarining normativ Xukutsiy xujjatlari. Normativ huquqiy xujjatlar tuG‘risidagi qonunning 12-moddasiga kura: “Vazirliklar, davlat kumitalari va idoralari uz vakolatlari doirasida buyruklar va karorlar shaklida normativ-huquqiy xujjatlar kabul kiladi. Nizomlar, koidalar va yuriknomalar tarzida kabul kilinadigan normativ-huquqiy xujjatlar kabul kiladi. Nizomlar, koidalar va yuriknomalar tarzida kabul kilinadigan normativ-huquqiy xujjatlar buyruk xamda karorlar bilan tasdiklanadi.

Vazirliklar, davlat kumitalari va idoralarining normativ-huquqiy xujjatlari O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlari, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining, O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining karorlari asosida xamda ularni ijro etish uchun kabul kilinadi.

Vazirliklar, davlat kumitalari va idoralarining normativ-huquqiy xujjatlari bir necha vazirliklar, davlat kumitalari va idoralari bilan birgalikda yoki ularning bittasi tomonidan boshkalari bilan kelishilgan xolda kabul kilinishi mumkin”.

Vazirliklar, davlat kumitalari va idoralari normativ-huquqiy xujjatlar kabul kilingan kundan e’tiboran un kun ichida ularni davlat ruyxatidan utkazish uchun O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligiga takdim etadi.

Vazirliklar, davlat kumitalari va idoralarining normativ-huquqiy xujjatlari, agar xujjatning uzida kechrok muddat kursatilgan bulmasa, O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida davlat ruyxatidan utkazilganidan sung un kundan keyin kuchga kiradi.Vazirliklar, davlat kumitalari va idoralarining normativ-huquqiy xujjatlari davlat ruyxatidan utkazilgan kundan e’tiboran un kunlik muddat ichida barcha manfaatdor shaxslar e’tiboriga etkazilishi lozim.

Axolni ijtimoiy ximoyalash va ijtimoiy ta’minot soxasida qonunlarni ijro etilishi idoraviy me’yoriy xujjatlar vositasida ta’min etiladi. Ijtimoiy ta’minotga oid idoraviy normativ huquqy xujjatlar turli vazirlik va idoralar tomonidan kabul kilinishi mumkin. Ular orasida O‘zbekiston Respublikasi Mexnat va axolini ijtimoiy muxofaza kilish vazirligi, Moliya vazirligi, SoG‘likni saklash vazirligi etakchi urinda turadi.

Ijtimoiy ximoya va ijtimoiy ta’minotga oid qonunlar ijrosini ta’minlashga karatilgan kuplab idoraviy me’yoriy huquqy xujjatlar kabul kilingan. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Adliya vzirligi tomonidan 20.05.2003 yil 20 mayda 1136-1-son bilan ruyxatga olingan “Davlat ijtimoiy suG‘urtasi buyicha nafakalarni tayinlash va tulash tartibi tuG‘risida Nizom”; O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2007 yil 3 sentyabrda 1710-son bilan ruyxatga olingan “Pensiya xujjatlarining shakllari va ularni tuldirish koidalari xamda pensionerlar yotma jildini rasmiylashtirish va yuritish tartibi xakidagi Yuriknoma”; O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2005 yil 20 iyulda 198-1-son bilan ruyxatga olingan “Ishlovchi pensionerlarga pensiya tulash tugrisidagi Tartibga kushimcha va uzgartishlar kiritish xakida”gi karor va boshkalar.

3. 
   Maxalliy davlat xokimiyati organlarining normativ xukutsiy xujjatlari.
   

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 104-moddasiga kura Hokim uziga berilgan vakolatlar doirasida tegishli xududdagi barcha korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, birlashmalar, shuningdek mansabdor shaxslar va Fuqarolar tomonidan bajarilishi majburiy bulgan karorlar kabul kiladi.

Normativ huquqiy xujjatlar tuG‘risidagi qonunning 13-moddasiga muvofik “Maxalliy davlat xokimiyati organlari uz vakolatlari doirasida karorlar shaklida normativ-huquqiy xujjatlar kabul kiladi.

Maxalliy davlat xokimiyati organlarining normativ-huquqiy xujjatlari O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlari, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining, shuningdek yukori turuvchi maxalliy davlat xokimiyati organlarining karorlari asosida va ularni ijro etish uchun kabul kilinadi”

O‘zbekiston Respublikasining “Maxalliy davlat xokimiyati tuG‘risida”gi qonuni 6-moddasiga kura: “Xalk deputatlari Kengashi va xokim uz vakolatlari doirasida kabul kilgan xujjatlar viloyat, tuman, shaxar xududida joylashgan barcha korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, mansabdor shaxslar va Fuqarolar tomonidan ijro etilishi majburiydir”.

3. 
   Xalkaro huquqiy xujjatlar ijtimoiy ta’minot ^ukukining manbai sifatida. O‘zbekiston Respublikasi tomonidan ratifikatsiya kilingan xalkaro huquqiy xujjatlar milliy konutsnchlk tizimiga implementatsiya kilinishi orkali xam, uuningbek bevosita xam kullanilishi mumkin va shu sabavbli ular ijtimoiy ta’minot huquqining manbai sanalishi mumkin.
   

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining Mukaddimasida kursatib kuyilganidek: xalkaro huquqning umum e’tirof etilgan koidalari ustunligi suzsz e’trof kilinadi va milliy qonunchilik normasi bilan O‘zbekiston Respublikasi kushilgan xalfaro huquqiy xujjat urtasida rakobat paydo bulganida xalkaro huquqiy xujjatga usiuvorlik beriladi.

Ijtimoiy ta’minot huquqi manbai sfatida xalkaro huquqiy xujjatlar xakida suz borganda eng avvalo Birlashgan Millatlar Tashkilotining inson huquqlari standartlari sanaluvchi va Uzbepkiston Respublikasi tomonimdan ratifikatsiya kilingan “Inson huquqlari umumjaxon Deklaratsiyasi”, “Iktisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar xakidagi xalkaroPakti, Fuqarolik va siyosiy huquqlar xakidagi Xalkaro Pakt va uning fakultativ protokollari, v boshkalar nazarda tutiladi. Bunday xalkaro huquqiy xujjatlar orasida Xalkaro mexnat tashkiloti Konvensiyalari, Mustakil davlatlar xamdustligi doirasida kabul kilingan Bitm va keliuuvlar nazarda tutiladi.

Korxona va tashkilotlar tomonidan uz xodimlari va ularning oila a’zolarini ijtimoiy xmoyalash va ikushimcha. ijtimoiy ta’mnlash maksadida kabul kilingan va jamoa shartnomasi va boshka lokal me’yoriy xujjatlarda mustaxkamlangan normalar xam ijtimoiy ta’minot huquqi manbalari sifatida karalishi mumkin.