Јурилиш материаллари ва конструкциялрини тадіиі этиш ва

2.5. Armaturani relaksatsiyaga sinash 
Mustahkamligi yuqori bo‘lgan sim bilan armirlangan oldindan kuchlantirilgan 
temir-beton konstruksiyalarini tayyorlashda simni kuchlanishlar relaksatsiyasiga 
sinash zarurati yuzaga keladi. 
Relaksatsiya namunada o‘zgarmas boshlang‘ich deformatsiyada 
kuchlanishlarning pasayishi bilan tavsiflanadi va elastik deformatsiyaning plastik 
deformatsiyaga asta-sekin o‘tishi oqibatida vujudga keladi. Relaksatsiyaga sinovlar 
boshqa sinash usullaridan farqli ravishda uzoq muddtli hisoblanadi va odatda 
namunaning doimiy deformatsiyada tutib turishni ta’minlovchi asboblar va 
qurilmalar yordamida amalga oshiriladi. Relaksatsiyani aniqlash namunani vertikal 
va gorizontal joylashtiriladigan maxsus richagli qurilmalar yordamida amalga 
oshirilishi mumkin. 
Namunaning o‘zgarmas uzunligining yuklanishni kamaytirish hisobga 
avtomatik g‘isg‘arishi namuna gorizontal joylashtiriladigan richagli qurilma 2.12-
rasmda ko‘rsatilgan. Qurilma tayanch qismdan, ko‘chma yukli balansir richagidan, 
elektrodvigateldan va yozib oluvchi moslamadan iborat. 
2.12-rasm. Armatura kuchlanishlari reloksatsiyasini aniqlash uchun richagli qurilma 
sxemasi:
1–qurilmaning qismi; 2–sharnir; 3–sinalayotgan namuna; 4–harakatlanuvchi yuk elek-
trodvigateli; 5–harakat-lanuvchi yuk; 6–richag-balansir; 7–armaturani siljuvchanlikka sinash 
uchun qurilmadan foydalanilayotgandagi yuklar.
 
Namuna bir uchi bilan qo‘zg‘almas tirgakka, ikkinchi uchi bilan gorizontal 
holatni egallagan richag-balansirga mahkamlandi. Vaqt o‘tishi bilan namunadagi 
kuchlanish kamayadi, simning uzunligi orta boshlaydi. Simning uzunligi ortishi bilan 
richag pastga tushadi va kontaktni ulaydi, u esa o‘z navbatida harakatlanuvchi yuk 
elektrodvigatelini ishga tushiradi. Yukning richag bo‘ylab siljishi simning uzunligi 
dastlbki qiymatiga qaytguncha (yuklanish kamayish oqibatida) va richag gorizontal 
holatni egallb olguncha davom etadi.

---

104 
Bunday holatda dvigatelning kontaktlari uziladi. 
Yukning siljishi maxsus yozuvchi moslama bilan qayd qilib boriladi, uning 
yordamida «yuklanish-vaqt» egri chizig‘i hosil qilinadi. Bu egri chizig‘ kuchlanishlar 
relaksatsiyasini sinovlar vaqtiga bog‘liq holda hisoblash uchun xizmat qiladi. 
Kuchlanishlar relaksatsiyasi namunadagi kuchlanishlarni elektrotenzometrik 
dinamometrlar yordamida aniqlanishi ham mumkin, shuningdek armaturaning 
taranglanish darjasini egilishi kattaligiga ko‘ra yoki erkin tebranishlar chastotasi 
bo‘yicha o‘lchash yo‘li bilan aniqlanishi mumkin.