Јурилиш материаллари ва конструкциялрини тадіиі этиш ва
Yüklə 24,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.20-rasm. Aistovning TA–
2 tеnzomеtri: 1–qo‘zg‘almas prizma; 2–qo‘zg‘aluvchi prizma; 3–p еro; 4–makromеtrik vint; 5–tortuvchi gayka; 6–shkalali disk; 7–sanoq uchun ko‘rsatkich; 8–hisoblagich (schyotchik); 9–tovush chastotasi signallari g еnеratori; 10–strubtsina. Konstruksiyani yuklashda tenzometr o‘rnatilgan uchastkaning uzunligi o‘zgarib boradi va qo‘zg‘aluvchi prizmaning ma’lum burchakka burilishga majbur qiladi. Shu paytda disk soat strelkasiga qarama-qarshi peroga tekkuncha aylantiriladi va tovush signali paytida ikkinchi sanoq amalga oshiriladi. Elementning deformatsiyasi: Δ l = Δ Nm formula bo‘yicha aniqlnadi, bunda: Δ N — shkala bo‘yicha sanoqlar farqi, mm; m — shkalaning bir bo‘limi qiymati. Diskning bir marta aylanishi 100 mk deformatsiyaga mos keladi, mikrovintning to‘liq yurishi esa 800 mk gacha deformatsiyalarni o‘lchash imkonini beradi. Siljishdan deformatsiyani aniqlash zarur bo‘lganda universal tenzorezistor — Aistov sdvigomeri (siljish o‘lchagichi) TAS dan foydalaniladi. Bu asbob bo‘ylama deformatsiyalarni tenzorezistor bilan o‘lchashda ham, sdvigomer sifatida ishlab, siljish deformatsiyasini o‘lchashga ham imkon beradi. 122 Temirbeton konstruksiyalarni uzoq muddatli sinovlarda deformatsiyalarni aniqlash uchun, o‘lchashlarda oddiy tenzorezistorlar yaroqsiz bo‘lganda, komparatorlardan foydalaniladi. Komparatorlar optik va mexanik turlarga bo‘linadi. Tenzorezistorlar va tenzorezistorli apparatura. Qurilish konstruksiyalari va detallarini tadqiq etishda hamda sinashda deformatsiyalarni o‘lchash uchun simli tenzorezistorlar keng qo‘llaniladi. Deformatsiyalarni tenzorezistor bilan o‘lchash usulining asosida tenzometrik effekt — deformatsiya vaqtida o‘tkazgichning va yarimo‘tkazgichning elektr qarshiligining o‘zgarishi yotadi. Simli tenzorezistorda tenzometrik effekt metall sim elektr qarshiligining elastik deformatsiyada o‘zgarishidan iboratdir. Bu xossa tenzorezistorning tenzosezgirligi deyiladi. Tenzorezistorning muhim tavsifi uning tenzosezgirlik koeffitsiyenti hisoblanadi, u tenzorezistor qarshiligi o‘zgarishining uning nisbiy deformatsiyasiga nisbatini ifodalaydi. Yupqa qog‘oz moslamasiga maxsus elastik yelim bilan yelimlangan bir biriga yaqin joylashtirilgan bir nechta konstantan sim halqalardan (panjara ko‘rinishida) iborat simli tenzorezistorlar juda keng tarqalgan (3.21-rasm). Sim panjara (to‘r)ning uchlariga elektromontajda qulaylik uchun diametri 0,1-0,2 mm va uzunligi 20–30 mm bo‘lgan mis sim ko‘rinishidagi tokeltuvchilar kovsharlab qo‘yiladi. Tenzorezistor yuqori tenzosezgirlikka, yuqori solishtirma qarshilikka va kichik temperatura koeffitsiyentiga ega bo‘lishi kerakligi uchun odatda tenzorezistor panjaralari diametri 0,12–0,3 mm bo‘lgan mis bilan nikel (konstantan, edvans, elinvar va boshqalar) qotishmalaridan tayyorlanadi. Tenzorezistorning ijobiy sifatlariga quyidagilar kiradi: deformatsiyalarni konstruksiyaning sirtida ham, ichida ham bevosita qayd etish mumkinligi; deformatsiyalarni o‘lchashning yuqori aniqligi; yuklanishning barcha bosqichlarida, hatto konstruksiya materialining oquvchanligigacha (materilning oquvchanligida tenzorezistorning ko‘rsatishlari suzadi) deformatsiyalarni o‘lchash mumkinligi; datchikni tekshirilayotgan konstruksiyaga o‘rnatishning nisbatan osonligi va uni mexanik asboblarni o‘rnatish mumkin bo‘lmaydigan joylarga o‘rnatish mumkinligi; ham statik, ham dinamik yuklanishlarda bo‘lgan konstruksiyalarning turli xil detallari va elementlarining deformatsiyalarini tadqiq etish mumkinligi; massasi kichik va o‘lchamlari ham kichik simli tenzorezistorlarni tayyorlashning nisbatan osonligi va arzonligi. |