Ushbu bitiruv malakaviy ishda zamonaviy mobil aloqa tizimlarining asosiy qurilish prinsiplari va shu prinsiplarni amalga oshirishning usullari kor’rsatilgan

3.2. Mobil aloqa tizimlari infrastrukturasida chastotaviy-hududiy

rejalashtirish

ChHRning ruhsat etiladigan ko’rsatgichlarini aniqlash

Buning asosiy vazifasi tizim ichidagi elektromagnit moslashuvchanlikni

(EMM) ta’minlashdan iborat. Tizim ichidagi EMM ko’rilayotgan Radioaloqa

Tizimida (RAT) joylashgan turli elementlar va mos keluvchi chastotalarda

ishlochi, murakkab radioaloqa tizimida Qabul Qilib-Uzatuvchi (QQ-U) qurilmalar

orasidagi halaqitli radiosignallar (HR) vujudga keluvshi sababli kerak. Murakkab

RATlarga muhitning ikki nuqtasida joylashgan, juft QQ-U ni o’zida mujassam

etuvchi elementar RATlarning ma’lum bir sonidan iborat (ular orasida ma’lumotlar

albatta uzatilishi kerak) RATlardan iborat. Murakkab RATlariga ko’p bo’limli

Radiorele Liniya (RRL)lari, radiokirishli abonent tizimlar, sotali, yo’ldoshli aloqa

tizimlar va harakatdagi radioaloqa tizimlari kiradi. Shuni ham ta’kiglab o’tish

kerik-ki, tizimosti EMMning isosiy muammosi bo’lib, shuningdek RATning

vazifasi ham –bu, chastota resusrlarini (radiochastotalar polosasi) tejashdir. Ularga

---

murakkab RATning tarkabiga kiruvchi ayrim (ba’zida esa hamma) elementar

RATlarning ishchi chastotalaridan “qayta va qayta” foydalanish orqali erishiladi.

O’z navbatida chastotadan qayta foydalanish tizimosti HRlarni vujudga kelishiga

olib keladi. Murakkab SRTlarda chastotadan qayta foydalanishlar soni qanchalik

ko’p bo’lsa, HR ham shunchalik ko’p bo’ladi va ChHRning vazifasi hamda EMM

muammosining yechimi ham murakkab bo’ladi.

ChHRning asosiy vazifalaridan biri - bu mos keluvchi chastotalarda

ishlovchi, elementar RATlarning QQ-Ulari orasidagi minimal-ruhsat etiladigan

(koordinatsion) masofani (KM) aniqlashdir. KMning ma’nosi shuki, halaqitli

radiosignallar (HR) ta’sir qilayotgan, qabul qilgich va HR manbasi - uzatgich

orasidagi shunday masofaga teng-ki, bunda qabul qilgich kirishidagi HRning

quvvati, o’sha qabul qilgich uchun (uning harakteristikalariga bog’liqdir) ruhsat

etiladigan HRga teng bo’lishi kerak. Shuningdek, qabul qilgich kirishida o’sha HR

orqali vujudga kelgan halaqitlar darajasining kattaligini tengligi o’z orniga egadir.

Raqamli RATlarda KM hisob-kitobining chegaralari (kriteriy) sifatida

T

M

+

(P

ruh hat

) raqamli trakt chiqishidagi ruhsat etiladigan foizlarning belgilangan

hatoliklar ehtimolligi HR ta’siri bilan tushntiriladi. Biroq EMM me’yorlarining

konkret chegaralari, analogli RATlardagidek berilmaydi. Ruhsat etiladigan

umumiy foizlarning belgilangan hatoliklari T

M

+

(P

ruh hat

) quyidagicha hisoblanadi:

T

+

(P

ruh hat

)

ruh

= T

S

+

(P

ruh hat

)

ruh

+ T

M

+

(P

ruh hat

)

ruh

+ T

1

M

+

(P

ruh hat

)

ruh

,

(3. 1)

Bu  yerda  T

S

+

(P

ruh hat

)

ruh

 – ko’rilayotgan qabul qilgich kirishidagi asosiy

(foydali) radiosignal (FR) tufayli P

ruh hat

 oshish foizi:

T

M

+

(P

ruh hat

)

ruh

 - barcha tizimosti HR ta’siri tufayli P

ruh hat

 oshish foizi:

T

1

M

+

(P

ruh hat

)

ruh

 – boshqa RATlardan kelayotgan barcha tashqi HRlar ta’siri

tufayli P

ruh hat

 oshish foizi.

Qabul qilgich chiqishida hatoliklar yuzaga kelishi jarayoni quyidagi

belgilanishlar orqali ifodalanadi:

T

S

+

(P

ruh hat

)

ruh

=a·T

+

(P

ruh hat

)

ruh

;

T

M

+

(P

ruh hat

)

ruh

=b·T

+

(P

ruh hat

)

ruh

;

 (3.2)

---

T

1

M

+

(P

ruh hat

)

ruh

=c·T

+

(P

ruh hat

)

ruh

;

Bu yerda a,b,c koeffisetntla quyidagiga teng

a+b+c=1,

(3.3)

bunda ca=0,8…0,5; b=0,1…0,4; c=0,1

(3.4)

(3.1) tengligini chap tarafi loyihalashtirish orqali aniqlangan ma’lumotlardan

ma’lum, ular keyinchalik qisqartirilib T

E

 bilan belgilangan. Shunda (3.4) ni

hisobga olgan holda (3.1)ning tashkil etuvchilarini konkret ruhsat etiladigan

belgilanishlarini aniqlash mumkin. Masalan, a,b, va c koefisentlarini belgilanishlari

quyidagicha tanlangan bo’lishi mumkin: a=0,8; b=0,1; c=0,1.

ChHRning ruhsat etiladigan ko’rsatkichlarini anilash jarayonida

ko’rilayotgan SRTning strukturasini hisobga olish kerak, ya’ni RRLda qancha

bo’g’in mavjud, SRTda nechta sota bor va ular MS bilan qanday bog’langan.

Shu boisdan quyida SRT turlarining umumiy strukturasi keltirilgan bo’lib,

ular ChHRning ruhsat etiladigan ko’rsatkichlarini aniqlashda hisobga olish kerak.

Zamonaviy SRTlar tizimga yuklanayotgan barcha vazifalarni bajarilishini

ta’minlovchi, elementlar hamjihatligini o’zida namoyon etadi..MS va BS orasidagi

bog’lovchi liniyalar (BL), raqamli bog’lovchi RRLlar (BRRL) va boshqa turdagi

BLlar orqali tashkil etilgan bo’lishi mumkin. Shu asnoda SRTda ikki AS orasida

tarkibiy aloqa kanali tashkil etiladi: AS

1

-BS

1

-MS-BS

2

-AS

2

.

Shuningdek bu kanallarning qismlari BS

1

-MS va MS-BS

2

 N-bo’limli va M-

bo’limli BRRLlar orqali tashkil etiladi. Odatda eng yomon vaziyatga ko’ra hisob-

kitob qilinib, bu holatda MSdan eng uzoq sotalarda joylashgan 2 ta abonentning

joy;ashuvi hisobga olinadi. Bu sotaning BSi BRRL bilan bog’langan bo’ladi va

undagi bo’g’inlar soni boshlang’ich ma’lumotlarga ko’ra, SRTning konkret

strukturasiga asoslangan holda aniqlanadi.Shuni ham ta’kidlab o’tish jiozki,

odatda, boshlang’ich loyihalashtirishda SRT strukturasi bir jinsli deb hisoblanadi,

ya’ni, hamma sotalar, BS antennalarining o’lchamlari bir hil va BRRL bo’g’milari

uzunliklari ham bir hil.

---

Yuqorida aytib o’tilgan abonentlar orasidagi tarkibiy uzatish kanali va

ko’rilayotgan SRTning strukturasini hisobga olsak, quyidagi tenglikni keltirib

chiqarish mumkin:

T

N

=2·T

sota

+2·T

RRL

,

(3.5)

bu yerda, T

sota

 – aloqaning nomo’tadilligi, sotadagi halaqitlar uchun:

T

RRL

 – aloqaning nomo’tadilligi, BRRLdagi halaqitlar uchun.

Umumqabul qilingan uslubiyatga ko’ra (3.5)ni 9:1 ko’rinishiga keltiramiz,

2·T

sota

=0,9·T

N;

2·T

RRL

=0,9·T

N,

Shunda

T

sota

=0,45·T

N

; T

RRL

=0,05·T

N

.

(3.6)

Endi  T

sota

  va  T

RRL

 ning sota va RRLda mavjud bo’lganhalaqitlarning

moslashishini ham hisobga olish kerak. T

sota

 uchun quyidagi tenglikni yozish

mumkin:

T

sota

=T

a sota

+T

h sota

+T

h

1

sota

,

(3.7)

Bunda, T

a sota

 – AS-BS hududidagi radiosignalar qotishiga asoslangan,

sotadagi aloqaning nomo’tadilligi; uni quyidagiga tenglashtirish mumkin:

T

a sota

=(0,5…0,8)·T

sota

:

(3.8)

T

h sota

 - HRni o’sha SRTdagi boshqa sotalar ta’siri bilan hamjihatligiga

asoslangan, sotadagi aloqaning nomo’tadilligi:

T

h sota

=(0,1…0,4)·T

sota

;

(3.9)

T

h

1

sota

 – HRni boshqa radioaloqa tizimlari bilan ta’siriga asoslangan,

sotadagi aloqaning nomo’tadilligi: T

h

1

sota

=0,1·T

sota

 gat eng deb qabul qilinadi.

Shunimgdek, so’nggisi o’sha SRTni boshqa RATlar bilan tizimlararo

EMMning hisob-kitobini hisoblash uchun ishlatiladi.

(3.6)ni hisobga olgan holda sotali ChHR strukturasining ko’rsatkichlarini

hisoblash mumkin:

T

a sota

=0.36·T

N

; T

h sota

=0,45·T

N

.

(3.10)

---

Shuni ham ta’kidlab o’tish kerakki, berilgan ko’rsatkichlarda (3.8),(3.9)dagi

koefiisentlarni tanlashda T

h sota

≥1% tengligini ta’minlash maqsadga mufoffiqdir.

Aks holda hisob-kitobga ko’ra, SRT infrastrukturasidagi tizimosti EMM shartlarini

ta’minlashda sezilarli muammolarga duch kelinishi mumkin.

Demak,  T

RRL

 - BRRL tarmog’ining ChHRini ruhsat etiladigan ko’rsatkichi

deb hisoblanishi mumkin.

Sotalardagi sektorlar soni va klaster hajmini hisoblash

Ma’lumki, N

kl

 klasterning hajmi MATlarining ko’rsatkichlariga ikkilamchi

ta’sir ko’rsatadi. Bir tomondan klasterning kattalashtirilishi tizimosti halaqitlar

darajasining kamayishiga olib kelsa, ikkinchi tomondan efirda tizim band

qilayotgan radiochastotalar polosasini kengayishiga olib keladi. Bundan ko’rinib

turibdiki, loyihalashtirishda N

kl

ning ayrim optimal belgilanishlarini avvalo hisob-

kitob bilan ta’minlash kerak, keyin esa amaliyotda qo’llash kerak.

N

kl

ning aniqlanishi yoki optimal belgilanishlarini hisoblash nazariy jihatdan

bir qator faktorlarni qati’y hisobga olinishi bilan farqlanadi. Sotada radiosignalni

tarqalish shartlarini aniqroq ajratilish imkonini beruvchi hisob-kitob usuli mavjud,

ya’ni sotalar orasidagi bir hil chastotada ishlovchi foydali radiosignallar (FR), va

halaqitli radiosignallar (HR)ni ajratish. Boshqa usul esa bunday ajratishlarni

hisobga olmaydi, shuning uchun hisoblashlar hajmi sezilarli darajada kamayadi va

eng asosiysi, birinchi usulda talab etiladigan sota radiusining hajmisiz, N

kl

ni

aniqlash ehtimolligi oshishini ta’minlaydi. Ammo bu usulda hisob-kitob

qilinayotganda qo’llanilishi juda chegaralangan juda murakkab metematik hisob-

kitoblardan foydalanishga to’g’ri keladi.

N

kl

ni hisoblash uchun [3.6 va 3.7]da ko’rsatilgan kombinatsion usuldan

foydalanamiz. Buning uchun SRTdagi radiosignallarni susayishini sotadagi foydali

radiosignallar (FR) va sotalararo halaqitli radiosignallar (HR)ning o’zaro

munosabatini hisoblash orqali erishiladi. Shu maqsadda hozirgi kunda universal va

---

umumfoydalanuvchi model sifatida COST-231 qabul qilingan bo’lib, u HATA

modelining takomillashtirilgan modeli hisoblanadi va u quyidagi ko’rinishga ega:

k=α+β·lg(R):

α=46,3+33,9·lg(f)-13,82·lg(h

a bs

)+C

M

:

(3.11)

β=44,9-6,55·lg(h

a bs

),

bu yerda, k – radiosignalning kamayishi,dB; f – radiosignalning o’rtacha

chasatotasi,MGs; h

a bs

 – Bs antennasining balandligi,m; R – radiosignalning

tarqalish masofasi,km; C

M

 – hudud turiga bog’liq bo’lgan parametr.

COST-231 modelida hududlarni 5 turga bo’lishdan foydalaniladi:

-katta shahar (KSh) yoki qurilishlar zichligi yuqori bo’lgan shahar hududi,

uning uchun C

M

=3dB;

-o’rtacha shahar (O’Sh) yoki qurilishlar zichligi o’rtacha bo’lgan shahar

hududi, uning uchun C

M

=0dB;

-kichik shahar (KiSh) yoki qurilishlar darajasi kichiik bo’lgan shahar

hududi, uning uchun C

M

=-2[lg(f/28)]

2

-5,4;

-qishloq hududi (QH), uning uchun C

M

=-4,78[lg(f)]

2

+18,33lg(f)-35,94;

-ochiq hudud (OH), uning uchun C

M

=-4,78[lg(f)]

2

+18,33lg(f)-40,94.

Klaster hajmiyligi q

M

 qabul qilgichi kirishidagi signal-halaqit munosabati

(SHM)ga to’g’ri proportsionaldir, u esa o’z navbatida o’sha nuqtadagi FR va HR

quvvatlarining munosabati orqali aniqlanadi. (3.11) hamda, yuqoridagilarni

hisobga olib, i-nchi HRning ta’siriga asoslanib, bir turdagi SRT sotasi

chegarasidagi SHM quyidagi ko’rinishga ega:

q

M1

=β·lg(q

kl i

),

(3.12)

bu yerda q

kl  I

  -  q

k

 parametriga va sotaning strukturasiga bog’liq bo’lgan

parametr.

Demak, (3.12)da ko’rinib turibdiki, klaster hajmini hisoblash uchun β

tarkibiga kiruvchi BS antennasining balandligini aniqlash kerak.

Tizimosti EMM shartlari bajarilishini ta’minlash maqsadida va shu bilan

birga SRTdagi klaster hajmini kamaytirish uchun sotalarni sektorlashdan

---

fodalaniladi. Bir turdagi MATlarda M

sek

 lar soni 1, 3, 6 ko’rinishlariga ega.

Quyidagi shartlarni bajarish uchun ko’rilgan qatordagi M

sek

 sonini iloji boricha

kamaytirish maqsadga mufoffiqdir:

T

h∑

≤T

h sota

,

(3.13)

bu yerda, T

h∑

 - mos keluvchi chastotalarda ishlovchi boshqa sotalardan kelayotgan

HRlar ta’sirining summasi.

SRTdagi HRlar soni M

sek

ga bog’liqdir. M

sek

=1 da HRlar soni 6 ga teng

bo’lib, ular turli R

h i

 masofalardan ta’sir ko’rsatadi va quyidagiga erishiladi:

T

h∑

= T

h1

+ T

h2

+ T

h3

+ T

h4

+ T

h5

+ T

h6

,

(3.14)

bu yerda T

h I

 – R

h I

 masofadagi i-nchi HR ta’sirining foizi.

T

h I

 quyidagicha aniqlanadi:

T

h i

= F(Ψ

h i

),

(3.15)

bu yerda F(Ψ

h i

) – Ψ= Ψ

h i

da 3.1-rasm orqali aniqlanadi va quyidagicha ko’rinishga

ega:

Ψ

h I

 = (q

h i

 – q

h ruh

)/S

(3.16)

bu yerda q

h ruh

 – ruhsat etiladigan SHM. Odatda SRT standartida uni yana

himoyaviy munosabat deb ham aytishadi, S – HR qotishining chuqurligi parametri

bo’lib, uni 3.2-rasmda ko’rsatilgan grafik otqali aniqlash mumkin.

3.1-rasm. Odatiy qonun boyicha tarqalishning integral funksiyasi

---

3.2-rasm. Qotishlar taqsimlanishi qonuning standart chetlanishi

M

sek

=1 uchun yuqoridagi munosabatlarga mos ravishda 6 ning q

h  i

belgilanishi quyidagicha aniqlanadi:

q

h1

=B·lg(q

kl

-1);

q

h2

=B·lg(

1

2

-

+