Uzbekiston respublikasi xalk taъlimi vazirligi navoiy davlat pedagogika

HARAKAT VA TAYANCH
AЪZOLAR TIZIMI 
Odam tanasini harakatga keltiruvchi a'zolar 2 qismga bo’linadi. Birinchisi faol harakatini 
vujudga keltiruvchi mushaklar, ikkinchisi passiv suyaklar va ularni birlashtiruvchi 
boylamlardir.Tayanch va harakatlar tizimi odam tanasi ogirligining 72,4%ini tashkil etsa 
shundan 1/6 qismi suyaklar va 2/5 qismi esa mushaklardan iborat. 
SUYAKLAR HAQIDA UMUMIY MAЪLUMOT 
(OSTEOLOGIA
) 
Odam tanasidagi suyaklar majmuasi skeletni tashkil qiladi 
skeletos
- kuritilgan degan 
ma'noni anglatadi, uning ogirligi o’rtacha 5-6 kg, ya'ni tana ogirligining 8-10%ini tashkil qiladi. 
Skeletdagi suyaklar soni 200 dan ziyod. Suyak (os- ossis) qattiq va elastik bo’lib, asosan 
ikki turdagi moddalardan tashkil topgan. Suyakning 1/3 qismini uning elastikligini ta'minlovchi 
organik moddalar, kolgan 2/3 qismini suyakka qattiqlik beradigan anorganik (klsiy tuzlari fosfat 
tuzlari) moddalar tashkil qiladi. 
Suyakdagi elastiklikni (egiluvchanlikni) ossein moddasi ta'minlasa, mineral tuzlar o’z 
navbatida,suyakka qattiqlik (pishiqlik) xususiyatini beradi. Suyaklar mustahkamligi aynan 
organik va anorganik moddalarning fiziologik nisbatiga bog’liq va bu nisbat yoshga qarab 
o’zgaruvchan bo’ladi. Shu bois yosh organizmdagi suyaklar organik moddalarning (ossein va 
mugo’z) ko’pligi tufayli elastik (egiluvchan), kam sinadigan va mustahkam bo’ladi, yosh 
ulgaygan sari (xayot davomida iste'mol qilingan mineral tuzlar hisobiga) suyak tarkibidagi tuzlar 
nisbati o’zgarishi ko’zatiladi, natijada keksa kishilarda 
suyakning elastiklik xususiyati yo’qolib murtlashadi va tez sinadigan bo’lib qoladi. 
Organik va anorganik moddalardan tashqari suyak tarikibida D vitamini va kalsiy tuzlari 
etishmasligi raxit kasalligi kelib chiqishiga olib keladi. Kasallik oqibatida suyaklarda 
mustahkamlik kamayadi, yosh suyakning o’sishi va rivojlanishi ishdan chiqadi, shu bois 
suyaklarning xar tomonlama qiyshayish asorati ko’zatiladi. Vitamin A yetishmasligida suyaklar 
yo’g’onlashib ichidagi bo’shliq va kanalchalar kengayadi. Ossein, mineral tuzlar va vitaminlar 
qo’shilishi natijasida suyak granitdan qattiq, mis va po’latdek mustahkam bo’ladi. 
Olimlarning ma'lumotlariga ko’ra vertikal xolatda suyaklar tonnalab yo’q ko’tarishi 
mumkin.