Üzeyir hacibəYLİ

YEVLAX -- ŞUŞA YOLU 

 

Heç nə!... Dəmir yolu ki, çəkildi, Yevlax--Şuşa yolunun bütün ləzzəti 

qaçacaqdır. 

Heç insafdır ki, sən allah, dilicanın, faytonun, furqonun istirahətini, ləzzətini 

dəmir yola verəsən? Dəmir yol o yerdə yaraşar ki, məsələn, bu gün Bakıdan 

gedəsən Yevlağa, Tiflisdən, Gəncədən gələsən Yevlağa və Yevlaxdan dilicana 

minib, yel vura-vura sürdürəsən Şuşa şəhərinə.  

Elə ki, Yevlax stansiyasında vaqondan düşürsən, bir də görürsən ki, 

faytonçular, dilicançılar səni bürüdülər. 

-- Hara gedirsən? 

-- Şuşaya. 

-- Bəs, onda buyurun, dilican hazırdır. 

-- Qoşubsan? 

-- Çoxdan 

-- Neçəyə apararsan? 

-- Neçə adamsınız? 

-- İki nəfərik. 

-- Şeyiniz çoxdur? 

__________________Milli Kitabxana___________________ 

359 

 

-- Yox, adama bir çamadandır. 

-- Elə isə, adama səkkiz manat. 

Burada balaca alış-veriş vaqe olur, səkkiz manat yenir olur altı. 

-- Hə, di qoy minək, sür gedək. 

-- Bu saat, siz əyləşin, bir stəkan adama çay için, bu saat dilicanı sürüm bura. 

Amma çayı tez için ki, ləngiməyək. 

Bəl i, əyləşib bir stəkan çay içirik. Yevlağın ditdilisi dızıldayıb, o qulağından 

dişləyir, "dızz...." eləyib, burnundan dişləyir. 

Qərəz, dilican gəlincə ditdili elədiyini eləyir. Amma dilican gəlmir. Yenə çay 

içirsən, papiros çəkirsən, durub gəzinirsən, divardakı yazıları bir-bir oxuyursan, 

dilican gəlmir ki, gəlmir.... 

Başlayırsan darıxmağa. Bir də görürsən dilican gəlmədi, amma dilicançı özü 

gəlir. Başını qapıdan çıxardıb baxır və soruşur: 

-- Burdasızmı? 

-- Əşi, burada olmamış, hara gedəcəyik. Bir tez ol, dilicanı sür gəlsin, vaxt 

keçdi, gün günorta oldu. Yoxsa, şəhərə gecə çatarıq. 

Bu söz dilicançının xətrinə dəyir. 

   --  Nə?  Necə?  Görünür ki, mənim atlarımdan xəbəriniz yoxdur.  Budur  

sizə deyirəm: axşam azanına bir saat qalmış Şuşa şəhərinin  bazarında olacayıq, 

inşallah. 

-- Di yaxşı, tez ol. 

-- Bu saat, atlara kormut verim, açdırlar. 

Gedir, yenə gözlə ki, dilican gələcəkdir. 

Saat on olur, Tiflis poyezdi gəlir. Bundan bir yarım saat keçəndən sonra 

dilicançı  gəlir ki, "Di buyurun, gedək". Məlum olur ki, hərif Tiflis poyezdini 

gözləyirmiş. 

  Baxıb görürsən ki, üzüm giləsinə milçək daraşan kimi, dilicanın altından 

başqa hər yerindən adam sallaşır. Özünü bir növ ilə dilicanın içinə salırsan. 

Bismillahi-rəhmanir rəhim" deyib, yola düşürsən. 

  Bəh, bəh, bəh! At qumrovlarının səsi sənə layla çalır. Yolun tozunun ətri 

səni valeh eləyir. 

Bir dörd-beş saatdan sonra gəlirsən Bərdə astansiyasına. Burada bir balaca 

toqif lazım gəlir. Atlar dəyişilib qoşulunca bərdəlilər sənə  hər tərəfdən tamaşa 

eləyirlər. 

Buradan da yola düşürsən. Bir də görürsən ki, qabağına çıxan arabaların 

təkərləri və atların ayaqları yaşdır. Məlum olur ki, Tərtər çayında su var. Tərtər 

çayı gendən qıcıldayır. Dilicanla keçmək mümkün deyildir, gərək kəl arabasına 

minəsən. 

__________________Milli Kitabxana___________________ 

364 

 

MÜƏLLİMƏ 

 

Onu göndərdilər ki, azarlamış müəllimin yerini hələlik dolandırsın.... 

Müəllimə özü rus, şagirdlər müsəlman. 

Əvvəl gün dərs otağına girdikdə, uşaqların çirkli paltarlarından gələn iydən 

az qaldı ki, burnunu tutub çıxsın.  Ətir və  ənbərə öyrənmiş  olan  bu  cür  iylərə 

dözmək istəmirdi. Şagirdlər tərəfindən gətirilib mizlərin içində gizlədilmiş olan 

İran  şirniyyatının (zəfəran, mixək, darçın, hil kimi) qoxuları  uşaqların üst-

başından çıxan çirk və piy iyinə qatışıb, onsuz da əlliyə qədər adamın nəfəsi ilə 

pozulmuş havanı daha da bədtər etmişdi. 

Heç süpürülməmiş  və yainki süpürülən kimi zibillənmiş olan döşəmənin 

üzündə toz-torpaq, yeyinti qırığı, uşaqların əyni-başı cırıq-cırıq, başlarında yekə-

yekə papaq və çirkli yaylıq, müəllimənin təmizliyə öyrənmiş olan gözlərini 

incidirdi. 

Səs-küy, anlamadığı bir dil, qışqırıq, lüzumsuz gülüş binəvanın musiqiyə 

öyrənmiş qulağına çox fəna təsir edirdi. 

-- Mən buna dözə bilmərəm, -- deyib müəllimə istədi ki, çıxıb getsin. Lakin 

qalmağa məcbur idi, yoxsa gələcək ümidləri zay ola bilərdi. 

Dərsə başladı.... Uşqlar rus dilini bilmir, bu dediyini onlar, onlar dediyini bu 

anlamırdı. O idi ki, klasda uşaqları nizamla saxlamaq mümkün deyildi. Bu hər nə 

deyirdisə, uşaqlar öz bildiklərini edirdilər. 

Belə pərişan və qat-qarışıq bir mənzərə içində bir şey müəllimənin diqqətini 

cəlb etdi. Uşaqlardan küncdə oturan bir nəfəri bu nizamsızlığa heç qarışmayıb, 

dinməz-söyləməz oturub kamali-ədəblə dərsə qulaq asırdı. Əyninə baxdıqda, bu, 

bir kasıb balası idi, amma üzündə nəcabət asarı var idi. Bundan heç bir nalayiq 

hərəkət baş vermirdi. 

Sözsüzdür ki, bütün klasın içində müəllimənin xoşu gələn bir şagird var idisə, 

həmin bu Əlisəfdər idi; özü də yoldaşlarından rusca çox bilirdi və yaxşı xətt ilə 

yazırdı. 

-- Allahın altında bunun əyni-başı düzəlmiş olaydı, -- deyib müəllimə  hətta 

bu fikirdə oldu ki, Əlisəfdərə paltar tədarükü görsün. Amma o biri uşaqlar 

müəlliməni çox incidirdilər. Özləri də klasda papaqlı otururdular. 

-- Bu saat papaqlarınızı çıxarın, -- deyib müəllimə uşaqların üstünə qışqırdı. 

Onun  əmrini anlayanlar papaqlarını  çıxartdılar, anlamayanlar da o birilərinə 

baxıb başlarını açdılar. 

 

__________________Milli Kitabxana___________________ 

365 

 

Lakin burada bir şey müəlliməni heyran qoydu. Onun dostu Əlisəfdər papaqlı 

oturmuşdu. Müəlimə təəccüblə ona baxıb, "Sən də papağını çıxart" -- dedi. Lakin 

o heç tərpənmədi, ancaq qıpqırmızı  qızardı.  Şagirdlər səslərini kəsib bütün 

diqqətlərini bu fəqərəyə  cəlb etdilər. Klasda dərin bir sükut əmələ  gəldi. 

Müəllimə dost tutduğu şagirddin bu itaətsizliyindən qəlbi sınmış halda, ona tərəf 

gedib, öz əli ilə onun papağını çıxartdı. Bu halda uşaqlar hay-küy saldılar ki, az 

qaldı otaq dağılsın. Müəllimə bilaixtiyar geri çəkildi və az qaldı ki, özündən 

getsin. Lakin ona əsər edən uşaqların vəhşi qışqırığı deyildi. 

Bəs nə idi? 

Əlisəfdərin başı keçəl idi. 

DİNMƏ VER PULU 

 

- Salaməleyküm, yoldaş! 

-- O... Əbdülkərim!.. Əleyküməssalam. Necə varsınız? Keyf, əhval?! Uşaqlar 

və kənd əhli necədirlər? 

-Ay yoldaş... Necə olacaq, elə əvvəlki kimidir də!.. Ancaq qəhətlik, fəqirlik... 

- Yaxşı, Əbdülkərim, bircə de görüm mənə, strajniklər yenə əvvəlki kimi 

çapıb aparırlar?.. 

- Ay 

yoldaş! indi strajniklər əvvəlkindən də yaman çapqınçılıq edirlər və 

artıq payədə. Bəzi vaxt gəlirlərki, pristav töycü pulu istəyir. 

Biz deyəndə ki, atam-babam zalımsınız, heç olmasa bir insaflı zalım olunuz, 

deyirlər ki, oğurluq elə, amma insafını  əldən buraxma... İndi, siz də soyub 

aparmışsınız, bir möhlət verin bir az özümüzü düzəldək, yenə  gəlib aparın... 

Bimürüvvət oğlanları razı olmayıb, şeymeymizi götürüb bayda! Demək istədilər, 

hər yerə göz yetirdilər, dörd gözlü olub, marıtladılar, hisli sacdan, sınıq 

tabaqdan, oxlovdan, şikəst çıraqdan, yırtıq keçədən, nimdaş çanqdan, xalçasız 

hanadan, dəhrədən, bir qəbzə biçağından başqa, evdə bir şey tapmadılar. Keçən 

illərin mis qabları, yorğan-döşək və xalçaların dadları damaqlarında qalmış idi... 

Hə... axır ki, evdə bir şey tapmayıb, bayıra çıxırlar, şovqərib, mirasa qalmış 

toyuqlar qa-qa deyib çığırmağa başlayır və strajniklər luthatut. 

Toyuqların ayaqlarını sarıyıb aparırlar... Deyirəm xudaya bu nədir? 

Bunu deyib, həmsöhbətim bir ah çəkib, xudahafiz edib getdi. Töycü  öhbətini 

açdım, yadıma bir şey düşdü: görək bizim boynumuzdan da bu dinməvər, 

danışmaver, tərpənməver, baxmaver, eşitmə- 

  

__________________Milli Kitabxana___________________ 

366 

 

ver, bilməvər və ilaxır... və bir də çaypulu və papiros adlanan töycülər 

götürüləcəkmi? Bu məmuriar, polis əhli və qeyri çinovnik əhli o qədər "çay və 

papiros" pulu aliblar ki, camaat bu pulların verilməsini adət və vəzifə edibdir və 

görürsən elə yerdə elə ittifaqda məmura oxşayan kimsəyə  təklif edir ki, əsla 

lazım deyildir. Məsələn, keçən seçkidə evlərin kirayənişinləri və ümumən - 

"bütün  şəxslərin" (bizim haqq intixab üsulıı elədir ki, iyirmi dörd il on bir ay 

iyirmi doqquz günlük sinni olan, yaxud bu axır senat bəyannaməsinə mülahizəni 

mətbəxsiz  əlahiddə qapısız və bir ildən  əskik, məsələn, 11 ay 20 gündən bəri 

kirayə tutulmuş evdə olan kirayənişin yarım adam hesab olunur) siyahısını tərtib 

edəndə evin sahibi Hacı Dümün yazıçısını yanlayıb deyir: "Bəy, çox təvəqqe 

edirəm ki, yaxşı yazasınız...Əgər... istəsəniz... sizə bir qədər "papiros pulu"... 

verərəm". 

Yazıçı cavab verdi: 

-  Əmi, mən bunu yazmağım  əvəziııə pul almıram... Bu mənim vəzifəmdir. 

Mən bunu yazınağa borcluyam. 

Bədbəxt camaat, gör rüşvotçi momurlarm xasiyyətlərinə Özünü necə 

adətləndirib! 

Oğru, xırsiz istər ki, həmişə gecə qaranlıq və zülmət olsun ki, "kəsbkari 

fərəqqi" eləsin... 

İndi bizim məmurlar da əllərilə də, ayaqlan iiə də və başları ilə de səy edirlər 

ki, camaatı zülmetdə  və avamlıqda baqi eləsinlər ki, belə-belə sözləri aşikar 

olmasın. Hətta bir pristav "vətənpərəstliyindən" savadlı gəncləri görəndə gözləri 

çıxırdı, tükləri biz-biz dururdu və belə savadlının "divanxanaya", yəni "ədalət 

çeşməsinə", işləri düşəndə  ağa pristav ona: "Səndən zəhləm gedir" - deyib 

qovardı. Amma savadsızlara pristav himayə edib, bir sərnic süd, yaxud bir bəsti 

bal, ya ki, yüz yumurta əvəz alar idi... Pristavın bu mücahidliyinin nəticəsi bu 

oldu ki, savadlı kəndçi qol çəkmək, kağız imzalamaq lazım gəldikdə "xeyr, mən 

savadlı deyiləm" - deyib özünü avam göstərirdi ki, pristavın qəhərinə düçar 

olmasın... 

Xudavənda! Sən Özün bizi belə məmurların şərindən hifz elə. 

 

 

PİŞİK 

 

Uşaqlıqda nənəmiz bizim üçün bir nağıl deyərdi. O nağılın başı bu idi ki: 

bircəciyi var idi, bircəciyi yox idi, bircə qarı var idi. Bir gün getdi su üstə, 

sürüşdu düşdü buz üstə. 

 

__________________Milli Kitabxana___________________ 

367 

 

Dedi: - Ay buz, sən nə zalımsan? 

Buz dedi: - Mən zalım olsaydım, gün məni əritməz idi! 

Dedi; - Ay gün, sən nə zalımsan? 

Dedi: - Mən zalım olsaydım, üstümü bulud almazdı! 

Qərəz bulud da bir başqasına zalım deyir, axırda hamıdan zalım pişik çıxır. 

Amma hər kəs nağılın axırınacan eşitməsə, təəccüb qalar ki, qarının yıxılmağının 

pişiyə nə dəxli var? 

İndi müsəlman qəzetlərinin bağlanmağında hər kəs bir tərəfi müqəssir hesab 

edir. Biz də başlayaq soruşmağa, görək təqsirkar kimdir? 

- Ay 

əmələlər, niyə tətil elədiniz, siz nə zalımsız?! 

- 

Biz heç zalım deyilik, Bizim zəhmətimiz çox, məvacibimiz az, 

xərcimiz çatmır. Qəzetçilər zalımdırlar ki, məvacibimizi artırmırlar. 

- Ay 

qəzetçilər, siz nə zalımsınız? Niyə əmələlərin məvacibini 

artırmırsınız? 

- Biz 

zalım deyilik. Zalım millətimizdir, əgər millətimizin yüzdən 

biri qəzet oxusa, Qafqazda yarım milyon müştərimiz olardı. Onda biz 

də əmələyə nə qədər məvacib istəsəydilər verə bilərdik. 

- Ay 

millət, siz nə zalımsınız, niyə qəzet oxumursunuz? 

- Biz 

zalım deyilik, bizim savadımız yoxdur ki, qəzet oxuyaq!!! 

- Bəs niyə uşaqlıqda məktəbə getmədiz ki, savadsız olduz? 

- Getmişik, hamımız uşaqlıqda məktəbə getmişik və beş-altı il də 

"Əlif zirən" demişik. Bununla belə indi yenə heç zad bilmirik. 

- Bəs niyə özgə millətlərin uşaqlarını hankı biri üç gün məktəblərinə 

gedirsə, öz dilində hər cür oxumaq, yazmaq bilir? 

- Onların öz dilinə görə asanca əlifbaları var, məktəbə getməmiş 

elə evdə də öz özündən hürufları tanıyırlar. Zalım bizim əlifbamızdır! 

Doğrudan da belədir. Billah belədir! Qəzetlər yerimir camaatın savadsız 

olmağına görə. Camaat savadsızdır əlifbamızın pisliyinə görə. 

Məni dünyada bir şey çox yandırır. Məsələn, üləmaya söz demirik, çünki 

vərəsəyi-ənbiyadırlar; Seyidə söz demək olmaz. 

- Zaçem? 

- Çünki 

əksəri övladi-peyğəmbərdirlər: falçıya söz demək olmaz, 

cındıra söz demək olmaz, çünki müsəlmanıq, etiqadımızda cin var. 

Bircə bilmirəm bu ərəb əlifbası nədir ki, tovqilənət olub keçib boğazımıza?! 

Niyə cəsarət edib onun boynunun ardından vurub, salınırıq eşiyə?.. 

Ay canım, yenə dualar üçün, ərəb yazıları üçün, şəriət işləri üçün ərəb 

əlifbası olsun da. Axır belə bizim bu öz türk dilciyəzimizə yara- 

yan bir əlifba düzəltsək, yəni qiyamət qopar? Qafqazda sənə yüz min bisavad 

müsəlman göstərim ki, nə  məktəb görüb və  nə  uşqol. Amma tamam 

__________________Milli Kitabxana___________________ 

368 

 

migədanların və restoranların qapısında vivcskaları  və içərisində stolların 

nömrələrini oxuyurlar və bir yerə  məktub göndərəndə paketin üstünü də özləri 

yazırlar. Rusca qəzetlərin hüruflarını da oxuyurlar. İntəha dilini başa düşmürlər. 

Nə olar, yəni biz də öz dilimiz üçün bir elə asan və hər səslərimizə görə bir hərfi 

olan əlifba düzəltsək, onda ərəblər gəlib bizi Qafqazdan qovarlarmı? Yainki bir 

günahi-kəbir etməmiş olarıq. Görəsən təzə müəllimlərimiz o qədər kordurlar ki, 

bu böyüklükdə nöqsanı görmürlər? Əyər görürlər, bə nə üçün dinmirlər. Hər kəs 

mərc gəlir gəlsin, bu gün siz mənə öz türk dilimizə yarayan mükəmməl bir əlifba 

verin, on ildən sonra mən sizə  tək Qafqazdan yarım milyon qəzet müştərisi 

verirn. 

Hə,  əyər hünərin var, gəl mərc eləyək. Onda bilərsiz ki, müsəlman 

qəzetlərinin bağlanmasına səbəb nə  əməldir, nə  qəzetçilər, nə camaat Qarı 

nənənin buz üstündə yıxılmağına səbəb pişikdir. Qəzetlərin bağlanmağına səbəb 

əlifba! 

Di gol büz dodaqlarını, gül nə qədər güləcəksən! 

  

 

AYRI SÖHBƏT 

 

M ə şə d i D a d a ş. Kəblə Qasım nə belə dərin fikrə cumubsan? 

K ə b l ə Qasım. Ay Məşədi, ovqatım nəhayətdə çox təlxdir. 

Məşədi Dadaş. Niyə bala, sənə nə olub ki, səhərdən sımsırığını sallamısan? 

K ə b l ə Qasım. Daha nə olacaq. Bundan sonra evimiz yıxılıb, qapımız bağlı 

qalacaq; balalarımız da çöllərdə  səfil-sərgərdan dolanacaqlar. Ax, ax, Allah 

baisin evini yıxıb, balalarını mənim balalarım kimi çöllərdə qoysun. 

M  ə  ş  ə d i Dadaş. Kişi, nə çox ahu-zar eləyirsən? Nə olub sənə  məgər? 

Olmaya  şəhər dumasının yaman günlərinə  və camaatın sahibsizliyinə belə 

ağlayırsan? Yoxsa şəhərimizdə təzə açılan bankın üzvləri sənə də kredit (etibar) 

açmaq üçün kəlləqənd təmənnasında olublar? Olmaya haman ağalar oranı da 

şəhər idarəsinin. Kökünə salmaq istəyirlər ki, guya... gərək onlara baş  əyilsin? 

Ay kişi! Niyə dinmirsən? Görünür ki, dərdin lap yekədir? (Kəblə Qasım ağlayır.) 

A kişi, bir deginən görüm axır sənə  nə olub? Olmaya keçən gün "Məktəbi-

xeyriy- 

  368 

 yə"də imtəhan üstündə bir-birilə boğuşan müəllmlərin, "müdir"lərin halı  səni 

ağladır? 

K ə b l ə Qasım. Ay başına dönüm, Məşədi Dadaş, iş elə budur da! Belə bu 

gün oğlum məktəbdəıı  gəlib, çəkməsini atdı taxçaya, sonra da başladı özünü 

yerdən yerə sürtməyə. Mən və  uşağın anası  uşağı güc ilə ovudandan sonra 

__________________Milli Kitabxana___________________ 

369 

 

soruşduq ki, balam nə olub? Dedi ki, ata, bu gün uçitellərimizin ikisi də, 

məktəbin qeyrətli komisiyonlarına ültimatom veribiər ki, ya gərək onlardan birisi 

məktəbə müdir olsun, ya da ki, üç günə kimi məktəbi bağladacaqlar. İndi mən də 

bundan ötəri ağlayıram ki, balalarımız çöldə qalacaqlar. Daha müəllim 

tapılmayacaq, uşaqlarımız da quli-biyabani olacaqlar. 

M ə ş ə di Dadaş. Kişi, elə bu? 

K ə b l ə Qasım. Bəs bu azdı? 

M ə ş ə di Dadaş (bir az fikirdən sonra), Doğrudan da. Filankəs ilə mən də 

fikirləşirəm ki, bu çox böyük bədbəxtlikdir; Allah axırın xeyir eləsin! 

İkisi. Amin! 

 

MƏZHƏKƏ 

 

 

Kəndlinin biri buğdasını, baramasını aparıb bazarda dəyər-dəyməzinə satıb 

bir dənə at, bir dənə eşşək və əyninə də bir dəst paltar alıb, evinə tərəf gedirdi.... 

Bir nəfər bəy bunu gendən gördü və təəccüb elədi ki, kəndlinin həm atı var, 

həm də eşşəyi. Daldan kəndliyə yaxınlaşıb başına elə bir qapaz saldı ki, kəndli 

ancaq bir saatdan sonra ayıla bildi və ayılandan sonra da baxıb gördü ki, eşşək 

yoxdur. 

Yasavul kəndlinin atına baxıb şikayətinə qulaq asdı, amma şikayət "haqqı"az 

olduğuna görə, kəndliyə bir neçə dənə qamçı çəkdi və dedi: 

-- Bağla atını burada, get ətrafı gəz, bəlkə eşşəyin tapıla. 

Kəndli atını yasavula tapşırıb, eşşəyi axtarmağa getdi. Çox gəzdi, çox 

dolandı, hərçənd bəyin qapısında bir eşşək gördü ki, öz eşşəyinə çox oxşayırdı, 

amma o cürə şeyləri fikrinə gətirməyə cürət eləmədi. 

Və qayıtdı ki, bəlkə yasavul bir kömək eləyə, amma nə yasavuldan və  nə 

atdan bir nişan da görmədi. 

Kəndli xofa düşdü, elə bildi ki, bunlar hamısı yuxudur. Onun üçün özünü 

çimdiklədi ki, ayılsın, amma gördü ki, xeyr, yatmayıbdır. 

Bikef və bidamaq bir çayın qırağında oturub evinə qayıtmağa utanırdı. Gördü 

ki, bir nəfər sarıqlı  gəlir. Kəndli durub ikiqat əyildi və yenə bidamaq yerinə 

oturdu. Sarıqlı dedi: 

-- Nədir ki, belə bidamaqsan? 

 

Kəndli ağlaya-ağlaya əhvalatı nəql elədi.  

Sarıqlı bunun təzə libasına diqqət yetirib dedi: 

-- Mən sənə əlac edərəm. 

__________________Milli Kitabxana___________________ 

370 

 

Yazıq kəndli  şadlığından bilmədi ki, nə qayırsın, özünü yıxdı sarıqlının 

ayağına. Sarıqlı dedi: 

-- Sənin atını da, eşşəyini də cin oğurlayıbdır və cin də sənin bu libasındadır. 

Ona görə bu libası ovsunlamaq lazımdır. Və illa başına çox bəlalar gələr. 

Kəndli cin adını eşidən kimi dəlitək paltarını çıxardıb tulladı. Sarıqlı bir dua 

oxudu və dedi: 

-- Bir qədər yat. 

Onsuz da it kimi yorulmuş  kəndli başını yerə qoyan kimi yuxu basdı  və 

yuxsunda gördü ki, eşşəyi də, atı da tapılıb, kişnəyə-kişnəyə bunun yanına 

çapırlar. Kəndli sevindiyindən elə çığırdı ki, öz səsinə oyandı və oyanıb gördü ki, 

nə sarıqlı var, nə paltar. 

Binəvanı  dəhşət basdı.  Əlinə bir çomaq alıb özünü qoruya-qoruya kəndinə 

yetirdi. Xalq yığılıb dedilər ki, a kişi, dəli olubsan nədir? Lüt gəzib özünü 

qoruyursan?  

Dedi: 

-- Atımı  oğurladılar, eşşəyimi oğurladılar və paltarlarımı  oğurladılar.  İndi 

qorxuram ki, özümü də oğurlayalar. 

 

__________________Milli Kitabxana___________________ 

371 

 

 

 

 

 

Səhnəciklə

r 

__________________Milli Kitabxana___________________ 

372 

 

__________________Milli Kitabxana___________________ 

373 

 

 

 

 

KƏLƏKBAZLAR 

 

M i r z ə Bədnamülməmalik ilə qaspadin İvanın söhbəti. 

B ə d n a m ülməmalik. Adə İvan,bu nə işdi ki,bizimbaşımıza gəldi? 

Q a s p a d in İvan. Əşi, Allah yapon Susimaya lənət eləsin ki, məni də, səni 

də kələyə saldı. 

B ə d n a m ülməmalik. Bu sən öl, doğrudur! Səni də məni də kələyə saldı! 

Qaspadin İvan. Yaxşı, bəs sənin fikrin nədir? 

B ə d n a m ü lməmalik. Fikrim?.. Əgər belə olsa, qoyub qaçmaq. 

İ v a n. Yox, mən qaçmaram, amma... sən öləsən, bu saat əhvalım çox 

yamandır, yenə  gəlib, kəsdiriblər qapını, yapişıblar boğazımdan, "ürəyimin 

dalında bir köpük pulum da yoxdur ki", barı soldat zor ilə özümü xilas eləyim. 

B ə d n a m ülməmalik. Buy, bəs mən səndən bir az borc pul istəyəcək idim, 

İvan dadaş! 

İ v a n. Əşi, sənin də borc istəməkdə heç əvəzin yoxdur! Gözlə, heç kimdən 

alma, sonra mən verərəm, qoy, görək bircə başımıza nə çarə  qılaq. (Bu hində 

bunların yanına ingilis Con-bol gəlir.) 

C o n - b o 1 (gülə-gülə). Hi, quyruğunuz qapı arasında qalıb, ay lotular! 

Bədnamül məmalik. Aman günüdür, Con-bol dadaş, gör bir əiac eləyə 

bilərsənmi?! 

İ v a n. Ey əbləh, elə kələyi sənin başına gətirən Con-bol deyil idimi? Sənin 

nökərlərin üzünə ağ olanda, onlara fisincan pilovu verən bu deyil idimi? 

C o n - b o 1 (bic-bic gülür və əllərini cibinə salıb, pul cınqıldadır). Sən nə 

bilirsən ki, Bədnamülməmalikin canını qurtaran da rnən olmayacağam? 

B ə d n a m ülməmalik. Bəli?! 

C o n - b o l. Vallah, sən öl, hələ deyəsən İvana da yaxşı köməyim dəyər! 

İ v a n. Görək yenə nə kələyin var? 

C o n - b o 1. Kələk filan yoxdur, doğru sözdür ki, deyirəm. 

İ v a n (bir az irəli durub). Axi nə qayıra bilərsən? 

Bədnamülməmalik (bir az irəli durub). Doğrudan danışırsan, yoxsa zarafat 

eləyirsən? 

__________________Milli Kitabxana___________________ 

374 

 

 C o n - b o 1. Yox, zarafat eləmirəm, qulaq asın deyim... Mirzə  Ələsgəri 

tanıyırsmız? 

İ v a n. Yaxşı tanıyıram! 

Bədnamülmemalik. Yəni bizim Mirzə Ələsgəri? Elə mən onu bu saat yerdə-

göydə axtarıram. 

C o n-bol. Yox, onu sən axtarma, çünki yanına qoymazlar, qoy elə bizdə 

qalsın. İş burdadır ki, onun sizin yerdə yaxşı nökərləri var. Belədir, belə deyil? 

İvan və Bədnam. Belədir, düzdür, doğrudur; amma nə olsun'? 

C o n - b o 1. Bir də sənin yerində mənim və haman bu İvanın bir neçə dəllal 

və dəlləkləri var. Belədirmi İvan? 

B ə d n a m. Belədir, düzdür, doğrudur, amma nə olsun? 

Con-bol. Ta nə var, nə olacaq, Mirzə  Ələsgər onlara deyir ki, nökərlərimə 

yazaram ki, Bədnamülməmalikin yerində bir qalmaqal salıb, sənin və  İvanın 

orada olan dollallarını və dəlləklərini xubunca əzsinlər. Onda mən ilə İvan əlbir 

olub, gələrik sizə və başlarıq sizin camaatı qırmağa ki, nə üçün bizim adamlara 

sataşırsınız. Onda araya bir vur-çatlasın düşər. Elə ki, vur-çatlasın düşdü, onda 

sən Bədnamülməmalik bir yanda öz bildiyini elərsən, o İvan da bu yanda öz 

bildiyini. Mən Con-bol da bir yanda öz bidiyimi elərəm və habelə  Bədnam 

dadaşın canını qurtararıq. O ki qaldı sənə, İvan, sən də boğazını üzən adamlara 

deyərsən ki, balam, hələ bir az gözlə, indi başım bərk qarışıqdır, qoyun sonra 

danışarıq. Onlar da baxıb görəcəkdirlər ki, doğrudan da sənin başın qarışıqdır, əl 

çəkib duracaqlar, ağlınız nə kəsir? 

B ə d n a m ülməmalik. Mən razıyam! 

İ v a n. Mən də razıyam! 

C o n - b o 1. De, buyurun gedək. 

(Gedirlər.)