Uzluksiz ta’lim jarayonida pedagog faoliyatining o’rni

1
 
Каримов И.А.
Буюк келажагимизнинг ҳуқуқий кафолоти. 
– 
Тошкент, Шарқ нашриёти 
– 
матбаа концерни 
Бош таҳририяти, 1993. 
– 
Б. 27
-28. 

---

Yuqorida qayd etilgan fikrlardan bugungi kun o’qituvchisi shaxsiga nisbatan 
qo’yilayotgan talablar mazmuni anglashiladi. Zamonaviy o’qituvchi qanday 
bo’lishi zarur?
O’qituvchi (pedagog) pedagogik, psixologik va mutaxassislik yo’nalishlari 
bo’yicha maxsus ma’lumot, kasbiy tayyorgarlik, yuksak axloqiy fazilatlarga ega 
hamda ta’lim muassasalarida faoliyat ko’rsatuvchi shaxs sanaladi. 
O’zbekiston Respublikasi “Ta’lim to’g’risida”gi Qonunining 5 – moddasi 3–
bandiga muvofiq ta’lim muassasalarida sudlangan shaxslarning pedagogik faoliyat 
bilan shug’ullanishlariga yo’l qo’yilmaydi. 
O’qituvchi shaxsiga qo’yiladigan talablar quyidagilardan iborat: 
1. O’qituvchi jamiyat ijtimoiy hayotida ro’y berayotgan o’zgarishlar, olib 
borilayotgan ijtimoiy islohatlar mohiyatini chuqur anglab etishi hamda bu borada 
o’quvchilarga to’g’ri, asosli ma’lumotlarni bera olishi lozim. 
2. Zamonaviy o’qituvchining ilm – fan, texnika va texnologiya yangiliklari va 
yutuqlaridan xabardor bo’lishi talab etiladi. 
3. O’qituvchi o’z mutaxassisligi bo’yicha chuqur, puxta bilimga ega bo’lishi, 
o’z ustida tinimsiz izlanishi lozim. 
4. O’qituvchi pedagogika va psixologiya fanlari asoslarini puxta bilish, ta’lim 
– tarbiya jarayonida o’quvchilarning yosh va psixologik xususiyatlarini inobatga 
olgan holda faoliyat tashkil etishi kerak. 
5. O’qituvchi ta’lim – tarbiya jarayonida eng samarali shakl, metod va 
vositalardan unumli foydalana olish imkoniyatiga ega bo’lmog’i lozim. 
6. O’qituvchi ijodkor, tashabbuskor va tashkilotchilik qobiliyatiga ega bo’lishi 
shart. 
7. 
O’qituvchi 
yuksak 
darajadagi 
pedagogik 
mahorat, 
chunonchi 
kommunikativlik layoqati, pedagogik texnika (nutq, yuz, qo’l – oyoq va gavda 
harakatlari, mimika, pantomimika, jest) qoidalari chuqur o’zlashtirib olishga 
erishishlari lozim. 
8. O’qituvchi nutq madaniyatiga ega bo’lishi zarur, uning nutqi quyidagi 
xususiyatlarni o’zida aks ettira olishi kerak: 

---

a) nutqning to’g’riligi; 
b) nutqning aniqligi; 
v) nutqning ifodaviyligi; 
g) nutqning sofligi (uning turli sheva so’zlaridan xoli bo’lib, faqat adabiy tilda 
ifoda etilishi); jargon (muayyan kasb yoki soha mutaxassisliklariga xos so’zlar); 
varvarizm (muayyan millat tilida bayon etilayotgan nutqda o’zga millatlarga xos 
so’zlarning noo’rin qo’llanilishi); vulgarizm (haqorat qilish, so’kishda 
qo’llaniladigan so’zlar) hamda konselyarizm (o’rni bo’lmagan vaziyatlarda rasmiy 
so’zlardan foydalanish) so’zlardan holi bo’lishi, o’qituvchining nutqi sodda, ravon 
va tushunarli bo’lishi kerak; 
d) nutqning ravonligi; 
j) nutqning boyligi (hikmatli so’zlar, ibora va maqolalar, matallar va 
ko’chirma gaplardan o’rinli va samarali foydalana olish). 
9. O’qituvchi kiyinish madaniyati (sodda, ozoda, bejirim kiyinishi), ta’lim – 
tarbiya jarayonida o’quvchining diqqatini tez jalb etuvchi turli xil bezaklar (oltin, 
kumush taqinchoqlar)dan foydalanmasligi, fasl, yosh, gavda tuzilishi, yuz qiyofasi, 
hatto, soch rangi va turmagiga muvofiq ravishda kiyinishini o’zlashtirishga 
erishishi lozim. 
10. O’qituvchi shaxsiy hayotda pok, atrofdagilarga o’rnak bo’la olishi lozim. 
Uzluksiz ta’lim davlat ta’lim standartlarini, malakali, raqobatbardosh kadrlar 
tayyorlashning asosi bo’lib, ta’limning barcha turlari, kadrlar tayyorlash tizimi 
tuzilmasi va uning faoliyat ko’rsatish muhitini o’z ichiga oladi. 
Maktabgacha ta’lim bolaning sog’lom, har tomonlama kamol topib 
shakllanishini ta’minlaydi, uni o’qishga intilish hissini uyg’otadi, uni muntazam 
ta’lim olishga tayyorlaydi hamda bola olti-etti yoshga etguncha davlat va nodavlat 
maktabgacha ta’lim muassasalari va oilalarda amalga oshiriladi.
Umumiy o’rta ta’lim to’qqiz yillik majburiy xarakterdagi umumiy ta’lim 
hamda uch yillik o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limidan iborat. Umumiy o’rta ta’lim 
boshlang’ich ta’limni ham qamrab oladi.

---

Akademik lisey o’quvchilarining imkoniyatlari va qiziqishlarini hisobga olgan 
holda 
ularning 
jadal 
intellektual 
rivojlanishi 
chuqur, 
sohalashtirilgan, 
tabaqalashtirilgan, kasbga yo’naltirilgan ta’lim olishlarini ta’minlash maqsadida 
davlat ta’lim standartlariga muvofiq o’rta maxsus ta’lim beruvchi, yuridik 
maqomga ega ta’lim muassasasidir. 
Kasb-hunar kolleji o’quvchilarning kasb-hunarga moyilligi, bilim va 
ko’nikmalarini chuqur rivojlantiruvchi, tanlab olingan kasb-hunar bo’yicha bir 
yoki bir necha ixtisosni egallash imkonini yaratish maqsadida tegishli davlat 
ta’lim standartlari doirasida o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limini beruvchi, yuridik 
maqomga ega ta’lim muassasasidir. 
Oliy ta’lim o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi negiziga asoslanib, ikki bosqich 
(bakalavriyat hamda magistratura) tashkil etilib, mutaxassislar yo’nalishlari 
bo’yicha xalq xo’jaligining turli sohalariga oliy ma’lumotli mutaxassislarni 
tayyorlaydi. Oliy ta’lim muassasalariga o’quvchilar qabul qilish davlat grantlari 
negizida va shartnoma asosida amalga oshiriladi. 
Bakalavriyat – mutaxassisliklar yo’nalishi bo’yicha fundamental va amaliy 
bilim beradigan, ta’lim olish muddati kamida to’rt yil davom etadigan tayanch oliy 
ta’lim. 
Magistratura aniq mutaxassislik bo’yicha fundamental va amaliy bilim 
beradigan, bakalavriyat negizidagi ta’lim bo’lib, magistarturadagi tahsil yakuniy 
klassifikasion davlat attestasiyasiga muvofiq olib boriladi. 
Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim jamiyatning oliy malakali ilmiy va ilmiy-
pedagog kadrlarga bo’lgan extiyojlarini qondirish, shaxsning ijodiy ta’lim-kasb-
hunar manfaatlarini qanoatlantirishga qaratilib, oliy o’quv yurtlari va ilmiy-
tadqiqot muassasalarida aspirantura, ad’yunktura va doktoranturada ta’lim olish, 
shuningdek, mustaqil tadqiqotchilik faoliyatini tashkil etish asosida amalga 
oshiriladi.