Va terrorizmga
Ekstremizm va terrorizmning mudhish qiyofasi
Yüklə 0,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ekstremizm va terrorizmning mudhish qiyofasi. Jamiyat ta
raqqiyotiga muqobil ravishda ekstremizm va terrorchilik bilan bog‘liq jinoyatlar sifat va miqdor jihatidan o‘zgarib, uning massh tab doirasi tobora kengayib bormoqda. Shuningdek, terrorchi lar sodir etayotgan jinoyatlarning intensivligi va og‘irlik daraja si ham kun sayin dahshatli tus olayotgani juda achinarli holdir. Bu esa insoniyat xavfsizligi va dunyo mamlakatlarining ijtimoiy iq tisodiy taraqqiyotiga tahdid hamon saqlanib qolayotganidan dalolat beradi. Ekstremizm aqidaparastlik va mutaassiblik bilan bog‘liq bo‘lib, din sohasidagi salbiy hodisalarning o‘ziga xos man tiqiy halqasi hisoblanadi. Ekstremistik harakatlar o‘zlarining g‘ayriinsoniy g‘oyalari bi lan odamlar ongini egallash, diniy shiorlardan foydalangan holda ularni chalg‘itish, jamiyatda tartibsizlik va parokandalikni kelti rib chiqarish orqali hokimiyatga erishish maqsadlarini ko‘zlaydilar. Buzg‘unchilik esa ular o‘zlari jar solayotgan, o‘zlari intilayotgan mazmunmohiyati va shaklu shamoyili noma’lum bo‘lgan jami yatga erishishning yo‘li sifatida chiqadi. Ekstremistik tashkilotlar kurashning terrordan boshqa yo‘lini rad etishi, jangariligi hamda yuqori darajada ijtimoiy xavfliligi bilan ajralib turadi. O‘tgan asrning 70yillari oxiriga kelib, Afg‘oniston ekstrem izm va fundamentalizmning eng yirik o‘chog‘iga aylana boshladi. Ushbu mamlakatdagi siyosiy beqarorlik tufayli turli mamlakat lardan o‘zining xunuk qilmishlari uchun badarg‘a bo‘lgan qora 65 kuchlar Afg‘onistonga oqib keldilar va mustahkam o‘rnashib oldi lar. «Tolibon» nomi bilan atalgan ekstremistlar ularga boshpana berdilar. Afsuski, ayrim yirik davlatlar ham o‘zlari ning shubhali geosiyosiy manfaatlarini ro‘yobga chiqarish ilinjida Afg‘oniston dagi radikal guruhlarni amalda qo‘llabquvvatladilar. Natijada, ushbu mamlakat ekstremizm va terrorizmning haqiqiy o‘chog‘iga aylandi. Bu hol nafaqat uning, balki unga tutash mamlakatlar ning xavfsizligiga ham tajovuz solgan. Bugungi kunda diniy shiorlarni o‘ziga bayroq qilib olgan eks tremistik oqimlar kishilarni garovga olish, turli qiynoqlarga so lish va hattoki, shafqatsiz uslublarda qatl etishdek mudhish ish larga qo‘l urmoqdalar. XXI asr boshlarida mazkur harakatlar yanada avj olayotganini ko‘rishimiz mumkin. Ekstremizmni o‘ziga qurol qilib olgan ter rorchilarning butun dunyo nafratini qo‘zg‘atgan 2001yilda so dir etgan vahshiyliklari bashariyat tarixidagi eng mash’um sahi falardan bo‘lib qolishiga hech kim shubha qilmaydi. Jumladan, 2001yilning 11sentyabrida turli reyslar bilan AQSHning Nyu York, Boston va Vashington shaharlaridan uchgan to‘rtta «Bo ing757» samolyoti 18 nafar terrorchi tomonidan egallab olinib, ularning ikkitasi NyuYorkdagi Xalqaro Savdo Markazi joylash gan «egizak» binolarga, bittasi esa AQSH qurolli kuchlari shta bi – Pentagonga yo‘naltirildi. Yana bir samolyot Pensilvaniya shtatidagi Shanksvill rayoniga qulab tushdi. Oqibatda 2974 kishi hayotdan ko‘z yumdi shu bilan birga 18 ta terrorchi, 10 mingdan ziyod kishi jarohatlandi. 2003yil 13noyabrda Turkiyaning Istanbul shahrida joylash gan ikki sinagoga (yahudiylar ibodatxonasi) yonida portlovchi moddalar bilan to‘ldirilgan mashinalar portlatilib yuborilgan. Natijada 25 kishi halok bo‘ldi va 300 nafar shaxs jarohatlandi. 2004yilning 11martida Ispaniyaning Madrid shahridagi 4 ta temiryo‘l bekatida umumiy hisobda 6 ta portlatish amalga oshiril di. Natijada, 200 ga yaqin kishi halok bo‘ldi va 1500 dan ziyod ki shi jarohatlandi. 66 2005yil 7iyulda Buyuk Britaniyaning London shahri metro sida bir qancha terrorchilik harakatlari amalga oshirildi. Natijada 56 kishi qurbon bo‘ldi va 700 nafar kishi turli darajada jarohat ol di. 2005yil 5noyabrda Iordaniyaning Ammon shahrida portla tishlar amalga oshirildi. Buning oqibatida 67 begunoh inson ha yotdan ko‘z yumdi va 295 shaxs jarohatlandi. 2008yil 26noyabrdan 29 noyabrgacha «Dekkan Mujohidin» ekstremistik tashkiloti tomonidan Mumbay (Hindiston)dagi «Toj Mahal» mehmonxonasi, shahar shifoxonasi va «Yahudiylar mar kazi»ga uyushtirilgan terrorchilik xurujlari oqibatida 195 kishi halok bo‘lgan, mingga yaqin kishi og‘ir tan jarohati olgan. 2013yil 21sentyabrda Keniya poytaxti Nayrobida joylashgan «Vestgeyt» savdo markaziga Somalidagi «ashShabab» tashkilo ti jangarilari qurolli bosqinni amalga oshirib, nafaqat boshqa din vakillari, balki islom ta’limotlarini to‘liq bilmagan musulmon larni ham qiynoqqa solishgan. Natijada, 70 ga yaqin inson hayotdan ko‘z yumib, 200 dan oshiq insonlar tan jarohati olishgan. 2014yil 26noyabr kuni «Boko Xaram» terrorchi guruhi Ni geriyaning Borno shtatidagi ikkita qishloqqa hujum qilib, vay ronaga aylantiradi. 20 dan ortiq kishi vafot etadi. 2015yil 10oktyabr kuni Turkiyaning poytaxti Anqarada port lash sodir bo‘ladi. Terakt oqibatida 95 kishi vafot etadi, 246 ki shi jarohat oladi. 2015yil 31oktyabr kuni Sinay yarimorolida (Misr) Sharm alShayxdan SanktPeterburg shahriga uchgan samolyot halokat ga uchraydi. Mazkur halokat rasmiy ravishda terakt deb bahola nadi. Unda 224 kishi vafot etdi. 2016yil 22mart kuni Belgiya poytaxti aeroportida ikkita, so‘ngra, Yevroparlament binosi yaqinidagi metro stansiyasida ya na ikkita portlash sodir etildi. 30 dan ortiq inson vafot etdi, 130 dan ortiq kishi jarohatlangan. 2016yil 14iyul kuni Fransiyaning Nitssa shahrida mamlakat ning milliy bayrami – Bastiliya kunini nishonlash paytida mud 67 hish terakt sodir etildi. Falokat oqibatida 84 kishi halok bo‘ldi, yuzdan ortiq odam jarohatlandi. Yuqoridagi holatlar bunday harakatlarning ko‘lami kengayib borayotganini ko‘rsatadi. Ma’lumki, tinchlik – urush va nizolarga barham berish orqa ligina ta’minlanadi. Afsuski, turli qaramaqarshilik va ziddiyat larni keltirib chiqarish yo‘li bilan o‘z maqsadlariga erishishni ko‘zlaydigan kuchlar bor ekan, sun’iy ravishda nizoli vaziyatlarni vujudga keltirishga qaratilgan harakatlar ham to‘xtamaydi. Bun ga 2011–2016yillarda ba’zi arab mamlakatlarida ro‘y bergan va hamon davom etayotgan siyosiy inqirozlar oqibatida yuzaga kel gan qonli to‘qnashuvlar misol bo‘la oladi. Mazkur ommaviy tar tibsizliklar tufayli Tunisda 300 nafar, Misrda 800 nafar, Liviyada 14 ming nafar, Suriyada 250 mingga yaqin kishi halok bo‘lgan. Ayniqsa, Suriyaning kelajagi qanday bo‘lishini hozirgi kunda hech kim bilmaydi. Ilgari gullabyashnagan musulmon ma m lakati uchun besh yil davom etgan qonli urushlar juda ayanchli yakun topmoqda – har elliginchi suriyalik halok bo‘ldi, har ik kinchisi esa qochoqlikda. BMT ma’lumotlariga ko‘ra, 2011yi li Suriyada 21 million aholi istiqomat qilgan. Besh yil ichida esa 250 minggi halok bo‘ldi. Agar halok bo‘lgan, yaralangan va bosh qa davlatlarga qochishga majbur bo‘lgan suriyaliklarning umu miy soni birlashtirilib chiqilsa, unda Suriya o‘z aholisining deyar li to‘rtdan bir qismini yo‘qotganligi aniqlanadi. Ikkinchi Jahon urushidan keyin Suriyadagi mojaro eng qonli urushlardan bo‘ldi. Yaqin Sharq va G‘arbdagi ayrim davlatlarning Suriya davlati ning ichki ishlariga aralashishga harakati hamda rasmiy davlat rahbarini ag‘darib tashlashga intilishlari oqibatida nafaqat qon li to‘qnashuvlar sodir bo‘ldi, balki dunyo tarixida ilk bor «ter rorchilar davlati»ning paydo bo‘lishiga zamin yaratdi. Bugun Ya qin Sharqdagi bir necha terrorchi guruhlarni birlashtirgan «Iroq va Shom islom davlati» (IShID) tashkiloti butun dunyoga xavf solmoqda. Ammo, Suriyadagi mojarolarning ilk davrlarida ushbu tashkilot Shom (Suriya) hududida «xalifalik» qurishga chaqira 68 yotgan uncha katta bo‘lmagan diniy ekstremistik guruhlarning koalitsiyasi sifatida ma’lum bo‘lgan edi. Mamlakatning ko‘plab yerlaridagi hokimiyat organlaridagi bo‘shliqlar va ma’lum davlatlarning yordamida «IShID» bir ne cha oy ichida dunyo hamjamiyatiga tahdid soluvchi, ko‘p minglab terrorchilarga ega bo‘lgan yirik jangari guruhga aylandi. Birgina, 2015yili «IShID»ning terrorchilik harakatlari nati jasida 6 ming 141 kishi halok bo‘ldi. Bu guruh har bir terrorchi lik bosqinida 6,4 ta odam o‘limiga sabab bo‘ldi. Iroq hududida sodir bo‘lgan terrorchilik harakatlari oqibatida halok bo‘lganlar ning 62% «IShID»ga to‘g‘ri keldi. Bu guruh zarar keltirgan dav latlar soni 28 taga yetdi. Ekstremizm va terrorizmning mudhish qiyofalaridan yana bi ri sifatida 2015yil fevral oyida aynan «IShID» jangarilari tomo nidan Mosul markaziy kutubxonasi portlatilib, 10 mingdan ziyod noyob kitoblar yo‘q qilinganini aytish mumkin. Kutub xona hov lisida terrorchilar qo‘lyozma va bosma kitoblarni jamlab, gulxan yoqishdi. Shuningdek, «IShID» jangarilari Mosul shahri muzeyi eksponatlarini ham yo‘q qilishdi. 2015yil 4martda «IShID» to monidan Nimrud shahri qadimgi ossuriy binolari va haykallarini buldozerlar yordamida yer bilan yakson qilindi. O‘sha yili 7 va 8mart kunlari jangarilar tomonidan qadimgi Xatra shahri xaro balari hamda DurSharruqin shahri, shu ningdek, avgust oyida Suriyaning Palmira (Tadmur)dagi qadimiy Baalshamina va Bela ibodatxonalari ham vayron qilindi. Yuqorida keltirilgan misollardan ekstremistik harakatlar faqat islom bayrog‘i ostida amalga oshirilmoqda, degan xulosaga kel maslik lozim. Chunonchi, nafaqat islom, balki xristian dinining ba’zi sektalariga asoslangan ko‘plab diniy ekstremistik harakat lar ham mavjud. Xususan, «Iyegovochilar», «Pyatidesyatniklar», «Tashabbuskor baptistlar» faolligini alohida qayd etish o‘rinli. Masalan, «Tashabbuskor baptistlar» umuman na qonuniy hoki miyat va na dunyoviy qonunlarni tan olmaydi, ularning fikricha, cherkov davlatdan yuqori turadi. 69 «Pyatidesyatniklar»ning ba’zi vakillari esa, o‘z safdoshlarini o‘ta shafqatsizlik bilan ado etiladigan ibodatlarga zo‘rlaydi va dunyo ne’matlaridan batamom voz kechib, tarkidunyochilik bilan yashashga da’vat etadi. Dunyoning turli hududlarida sodir bo‘la yotgan bu kabi mudhish voqealar oqibatida aziyat chekayotgan begunoh kishilar turli millat va din vakillari sanaladi. Xulosa o‘rnida shuni qayd etish lozimki, ekstremizm va terro rizmni na dini, na millati va na Vatani bor. Bu kabi harakatlar ning kishilik jamiyatining nafaqat buguniga emas, balki istiqboli ga ham jiddiy tahdid solayotgan omilga aylangani, insoniyat unga qarshi bir butunlikda kurashgandagina ijobiy natijalarga erishishi mumkinligini ko‘rsatadi. Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|