Vazirligi b. M

Ko„p oqimli prokatlashda zagotovkalarni bo„lish

Ko„p oqimli prokatlashda zagotovkalarni bo„lish texnalogiyasining mohiyati shundan iboratki bitta taxlamdan bir vaqtning o„zida bir - biridan ajratib turadigan kengligi bo„yicha bir - biri bilan bog„langan bir necha zagotovkalar (profillar) xosil bo„ladi (2.18 - rasm).

Ko„p oqimli prokatlash zagotovkalarni bo„lishning o„ziga xos hususiyati deformatsiya va bo„ylama ajratish operatsiyalardan bir vaqtning o„zida yoki ketma
- ket foydalanishdir.
Zagotovkalarni bir - biridan ajratish masalasi eng murakkab masalalaridan biri bo„lib, ajratish usulini tanlash ko„p jihatdan ko„p oqimli prokatlash zagotovkalarni bo„lish jarayonning samaradorligini belgilaydi.
Ajratish usuliga judda qattiq talablar qo„yiladi; ajratish joylarida tozalash yoki boshqa ishlov berishni talab etmaydigan prokat sirtining kafolatlangan sifati;
ajratish vaqtida chiqindilarning yo„qligi; ko„p tarmoqli taxlam uzunligi bo„ylab ajratish barqarorligi, geometrik shakldagi buzilishlar, profillarni aylantirishning yo„qligi; aylanish tezligiga mos keladigan tezliklar bilan ajratish imkoniyati; bir vaqtning o„zida ikkitadan ortiq zagotovkalarni (profillarni) ajratish imkoniyati; ajratish uchun qurilmani sozlash qulayligi, foydalanish qulayligi, atrof - muhit ifloslanishining yo„qligi; minimal kapital, mehnat va energiya sarfi.
Bo„ylama ajratish bo„yicha bir qator usullar ishlab chiqilgan bo„lib, ularni asosiy printsiplarga muvofiq tasniflash mumkin: o„tish joylarini kesish, tortish, burish va eritish orqali yo„q qilish. Yuqorida keltirilgan ajratish variantlarining ko„plab modifikatsiyalari va kambinatsiyalari mavjud bo„lib ulardan foydalanish prokatlash stanining o„ziga xos ish sharoitlari uning turi, navi, yuklanishi va boshqalar bilan bog„liq.
Yuqoridagi talablar stan oqimida ham prokatlashdan keyin ham chiqindilarsiz bo„ylama ajratish usullari bilan to„liq qondiriladi. Shuni ta‟kidlash kerakki sovuq holatdagi stan oqimidan tashqarida bo„linish faqat assimetrik profillarni prokatlashda oqlanadi, chunki sovutish vaqtida o„ralish va burilishni bartaraf etish mumkin.
Ajratishning bir muncha oddiy usuli shaxmat kalibrlariga biriktirilgan profillarni o„zaro almashinuvi (2.19 a - rasm). Shu bilan birga eksperemental tadqiqotlarni ajratishda metall deformatsiyasining juda murakkab ko„rinishini ko„riladi: jo„valarning ta‟siri natijasida prokatlash kuchidan egiluvchan moment paydo bo„ladi, bu esa o„tish zonasida plastik sharnir shakillanishiga olib keladi. Ushbu sxema natijasida kesish vaqtida toza kesish sxemasi yo„q va ajratish joyida kesish va cho„zish kuchlanishlari birgalikda xarakatlanadi. Bu ajratish joylarida g„adir - budirliklarni shakillantirishga va profillarning ko„ndalang kesim qismini buzishga olib keladi. O„tkazish paytida paydo bo„ladigan yon tomon ish qisimlarining aylanishini qisqartirish va moment qo„lini qisqartirish bilan butunlay yo„q qilish mumkin. Bunday holda kesish vaqtida toza kesish sxemasi amalga oshiriladi.

12. 
    - rasm. Davomiy bo„linuvchi ko„p oqimli prokatlash sxemasi
    

12. 
    - rasm. Shaxmatli kalibrlarda zagotovkalarni bo„lish sxemasi:
    

(а) va harakat yo„nalishi (b, d, e)
Issiq holatda qo„shilgan profollarni ajratish kesish tovar, burchak shaklidagi va boshqa nosimmetrik bo„lmagan profillar ishlab chiqarishda qo„llaniladi.
Profillarning o„zaro almashinuvi natijasida g„adir - budirlik hosil bo„adi, ularning qiymati asosan g„adir - budirliklar orasidagi yon tirqishga bog„liq. Tajribalar shuni ko„rsatadiki ijobiy natijaga erishish uchun kletlarning qattiqligi talab qilinadi. Ajratuvchi g„adir - budirliklar orasidagi yon tirqish 0,1 mm dan oshmasligi kerak.
Ajratish joylarining sifatini oshirish uchun kesish yo„nalishini tutashtirgich - ning ma‟lum bir qalinligiga yetganidan keyin teskari tomonga o„zgartirish printsipidan foydalanish tavsiya etiladi (2.19 b, v, g - rasm).
Klinsimon burt jo„valarini joriy qilish orqali tutashtirgichlarni parchalash bir muncha oqilona xisoblanadi. O„zak kuchlarining shakillanishi metall jo„valar kuchining ko„ndalang gorizontal tarkibiy qismi tufayli tepada 45…90º burchak ostida deformatsiyalanishi sodir bo„ladi. Tutashtirgichda yuzaga keladigan cho„zilish kuchlanishlarning metallning kuchlanish kuchidan olib ketishi uning yo„q qilinishga olib keladi. Tadqiqotlar shuni ko„rsatadiki o„tkir burtalar bilan ajratish joylarining qoniqarli sifatini olish mumkin. Tutashtirgich kattaligi 4 mm dan oshmaydi, bu esa keyinchalik qizdiriluvchi yakuniy zagotovkalarga qo„llaniladi.
Ko„p oqimli prokatlash zagotovkalarni bo„lish jarayoni uzluksiz quyish bilan birlashganda eng samarali xisoblanadi. (2.20 - rasm) chunki bir vaqtning o„zida prokatlanuvchi zagotovka sonining ortishi bilan prokatlash jarayoni samaradorligi oshadi. Shu bilan birga bir vaqtning o„zida prokatlanuvchi zagotovkalar soni talab etilgan sifatli prokat mahsulotlarini olish uchun zarur bo„lgan minimal cho„zish koeffitsienti bilan cheklangan. Bunday holda zagotovka soni ortishi bilan o„suvchi prokatlash ko„rsatkichlarning energiya kuchini xisobga olish kerak. Bundan tashqari ko„p oqimli prokatlash zagotovkalarni bo„lishdan so„ng zagotovkalarni ko„ndalang ajratish chiqindilarsiz uzunlikni olish bilan sodir bo„lishi kerak.

12. 
    - rasm. Ko„p oqimli uzluksiz quyish prokatlash sxemasi:
    

1 - oraliq kovsh; 2 - yo„naltiruvchi idish; 3 - kristallizator;
4 - roliklar; 5 - sovitiluvchi forsunlar; 6 - ko„p tarmoqli silliqlash; 7 - prokatlash jo„vasi
Ko„p oqimli prokatlash zagotovkalarni bo„lish usuli orqali uzluksiz quyilgan slyablarda olingan navli zagotovkalar va tayyor prokat sifatini o„rganishda 100x100 mm ko„ndalang kesim o„lchamli makrostrukturalarda cho„zishning 2,2…2,5 koeffitsient yig„indisida toza bo„shatishgacha zagotovkaning markaziy qisimlarida asos g„adir budirliklari bilan xarakterlanadi. Metall makrostrukturasi tutashtirgich maydonida yetarlicha zich va bir jinsli, tutashtirgich maydondagi makrostruktura va markaziy maydondagi zagotovka farqlari 4 - marta cho„zishdan so„ng bartaraf etiladi. Chunki po„lat tarkibida uglerod miqdori qanchalik yuqori bo„lsa deformatsiyalanishning umumiy jarayonida taxlam kesmasi bo„ylab makrostrukturani tenglashtirish kuzatiladi. Bu po„lat kristallanishida xarorat oralig„ining oshishiga bog„liq, natijada uglerod miqdori ortishi bilan fizik
kimyoviy xilma - xillik xam ortadi. Maksimal deformatsiyalanish joylarida (tutashtirgich maydoni) o„zak g„adir budirlikning mustaxkamlanishi va linvatsiya maydoni yuzaga chiqishi kuzatiladi.
Katan slyablaridan ko„p oqimli prokatlash zagotovkalarni bo„lish usulidan olingan zagotovkalar va tayyor mahsulat metall sifati bo„yicha odatiy texnologiya bilan olingan metall sifatidan qolishmaydi. Defformatsiyalanish natijasida o„rta zagotovkalarda romb, yon zagotovkalarda ikki uchburchak likvatsiya kvadrati xosil bo„ladi. Zagotovka bo„g„imlar zonasida g„ovakliklar qaynashi yuzaga keladi, chunki bu yerda deffor - matsiyalanish darajasi 90% dan oshadi.
Taxlam maydonlarida siqmasdan tekislash asosan metall markaziy qatlamlaridagi yuqori defformatsiya xisobiga yuzaga keladi.
Ko„p oqimli kvadrat kalibrlarda yassi zagotovkalarni prokatlashdagi nominal to„ldirish toza bo„shatishda kalibr balandligi 1,25…1,45 teng, ko„ndalangiga kalibr kengligi 0,925…0,95 ga teng.
Kalibr kengligi bo„ylab yuqori defformatsiyadagi notekislik yaqqol ko„rilganda cho„zishdagi notekislikni keltirib chiqaradi, bu esa ko„p sonli taxlam kengligi bo„ylab majburan tekislanadi. Cho„lishdagi tekislash siqilmaydigan bo„limlarda bo„ylama cho„ziluvchan kuchlanishni yuzaga keltiradi. Siqilmaydigan normal maydondagi kuchlanishlarning turli tekislikdagi sxemalari prokat sifatiga yomon ta‟sir ko„rsatadi, taxlam qatlamlarida sirt buzilishlarining oldini olish uchun kalibr balandligi bo„ylab 1,30…1,35 gacha to„ldirish koeffitsientini to„ldirishni cheklash zarur.
Ko„p oqimli prokatlash zagotovkalarni bo„lish da energiya kuchlanish ko„rsatkichlarining ortish qonuniyati jo„vaning metallga aloqador sirt kengligining ortishi bilan ta‟riflanadi. Ammo zagotovkalar sonining ortishi bilan qo„shimcha ravishda cho„zishning o„sishi va kengayish yig„indisining pasayishi kuzatiladi. Bu esa kalibrda metall zo„riqish holati koeffitsienti o„sishiga olib keladi va zagotovkani prokatlash soni, prokatlashning energiya kuchlanish ko„rsatkichlari orasida chiziqli bog„liqlikni yo„qolishiga sabab bo„ladi.
Sim ishlab chiqaruvchi, sortli va siqish stanlarida MRP ni qo„llanilishi
samaradorlikni oshishiga, xarajatlarni qisqartirish va nisbiy energiya sarfini 10…20% ga kamaytirishga xizmat qiladi.

12.