Vergi qanunvericiliyi

II FƏSİL. GƏLİR VƏ MƏNFƏƏT VERGİLƏRİ İLƏ BAĞLI MÜDDƏALAR

1. 
   Gəlirdən çıxılan, çıxılmayan və məhdudlaşdırılmaqla çıxılan xərclər
   

Tətbiq sahəsi VM maddə 107.

 Bu fəsil gəlir vergisinin və mənfəət vergisinin məqsədləri üçün tətbiq edilir.

Gəlirin əldə edilməsi ilə bağlı xərclər. VM maddə 108

Bu fəsilə uyğun olaraq gəlirdən çıxılmayan xərclərdən başqa, gəlirin əldə edilməsi ilə bağlı olan bütün xərclər, həmçinin qanunla nəzərdə tutulmuş icbari ödənişlər gəlirdən çıxılır.

Vergi ödəyicisi tərəfindən vergiyə cəlb edilən əməliyyatlarla yanaşı, vergidən azad olunan, yaxud mənfəət (gəlir) vergisinə cəlb edilməyən əməliyyatlar aparıldıqda, habelə qeyri-sahibkarlıq fəaliyyəti ilə bağlı əməliyyatlar aparıldıqda, həmin əməliyyatlar üzrə gəlirlərin və xərclərin uçotu ayrılıqda aparılmalıdır. Vergi ödəyicisi tərəfindən vergiyə cəlb olunan və vergidən azad olunan, yaxud mənfəət (gəlir) vergisinə cəlb edilməyən, habelə qeyri-sahibkarlıq fəaliyyəti ilə bağlı əməliyyatlar üzrə çəkilən, lakin bölüşdürülməsi mümkün olmayan xərclərin gəlirdən çıxılan məbləği vergiyə cəlb edilən gəlirlərin vergi ödəyicisinin ümumi gəlirlərində xüsusi çəkisi əsasında müəyyən edilir.

Bina tikintisi fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər tərəfindən tikilən binalardan dövlətə yaşayış və qeyri-yaşayış sahələri ayrıldıqda, dövlətə ayrılan yaşayış və qeyri-yaşayış sahələrinə çəkilmiş məsrəflər gəlirdən çıxılan xərclərə aid edilir.

Gəlirdən çıxılmayan xərclər VM maddə 109

 - Əsas vəsaitlərin alınmasına və qurulmasına çəkilən xərclərin və Vergi Məcəlləsinin 143-cü maddəsinə uyğun olaraq kapital xarakterli digər xərclərin gəlirdən çıxılmasına yol verilmir.

Misal 1. Fiziki şəxs vergi ilində istehsal dəzgahını 600 manata almış, həmin dəzgahın gətirilməsinə 30 manat, quraşdırılmasına isə 70 manat xərc çəkmişdir. Çəkilən 700 (600+30+70) manat xərc əsas vəsaitin dəyərini təşkil edir. Bu xərcləri birbaşa gəlirdən çıxıla bilməz, onlar yalnız amortizasiya ayırmaları şəklində gəlirdən çıxılır.

Misal 2. Müəssisə cari ildə dəzgahın alınması, daşınması və quraşdılımasına 3.000 manat vəsait xərcləmişdir. Həmin müəssisə vergitutma məqsədləri üçün mənfəətin həcmini müəyyənləşdirərkən bu məbləği öz xərclərinin tərkibinə daxil edə bilməz. 

  

- Qeyri-kommersiya fəaliyyəti ilə bağlı olan xərclərin gəlirdən çıxılmasına yol verilmir.

Misal. Fərdi sahibkar cari ildə əldə etdiyi gəlirindən uşaq evində saxlanılan körpələr üçün 400 manat dəyərində oyuncaq və hədiyyələr almış və əvəzsiz olaraq uşaq evinə vermişdir. Fiziki şəxsin bu cür çəkdiyi xərc onun cari ildə əldə etdiyi gəlirdən çıxıla bilməz.

 

- Əyləncə və yemək xərclərinin Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyən edilmiş normalar daxilində müalicə-profilaktik yeməklərə, süd və ona bərabər tutulan digər məhsullara və vasitələrə sərf olunan xərclər, həmçinin dəniz nəqliyyatında üzücü heyətə verilən yemək xərcləri istisna olmaqla), habelə işçilərin mənzil və digər sosial xarakterli xərclərinin gəlirdən çıxılmasına yol verilmir.

Müəssisə öz vəsaiti hesabına işçilərinə nahar yeməyi verir. Bu halda nahar yeməyinin dəyəri müəssisənin gəlirdən çıxılan xərclərinin tərkibinə daxil edilmir.

 

- Sahibkarlıq fəaliyyəti əyləncə və ya sosial xarakteri daşıyan vergi ödəyicisinin xərcləri bu cür fəaliyyət çərçivəsində çəkilirsə, müvafiq olaraq əyləncə və sosial xərclər gəlirdən çıxılır.

Misal 1. Fərdi sahibkar turizm fəaliyyəti ilə məşğul olur. Bu fəaliyyətlə bağlı turistlərə yemək və əyləncə xidmətləri göstərmək üçün restoranlara 4.000 manat və incəsənət xadimlərinə 2.000 manat ödəmişdir. Çəkilmiş 6.000 manat məbləğində  xərclər həmin  vergi ödəyicisinin gəlirindən çıxıla bilər.

Misal 2. Sahibkarlıq fəaliyyəti əyləncə və ya sosial xarekter daşıyan vergi ödəyicisinin 2016-cı il üçün xərcləri aşağıdakı kimi olmuşdur: sosial xarekterli xərclər  -12 000 manat, əyləncə xərcləri -320 manat, yemək xərcləri -37 000 manat, qeyri-kommersiya fəaliyyəti ilə bağlı xərcləri -43 240 manat, işçilərin mənzil və digər sosial xarekterli xərcləri -14 560 manat olmuşdur. Vergi ödəyicisinin  həmin il üçün gəlirdən çıxılan ümumi xərci nə qədər olar?

Sahibkarlıq fəaliyyəti əyləncə və ya sosial xarekter daşıyan vergi ödəyicisinin xərcləri bu fəaliyyət çərçivəsində çəkildiyindən müvafiq olaraq əyləncə və sosial xərclər gəlirdən çıxılır. Qeyri-kommersiya fəaliyyəti ilə bağlı xərclərin və işçilərin mənzil və digər sosial xarekterli xərclərinin isə gəlirdən çıxılmasına yol verilmir. Vergi ödəyicisinin  həmin il üçün gəlirdən çıxılan ümumi xərci:

12 000+320+37 000=49 320 manat olar.

 

-  Əmək haqqı kartlarının alınmasına çəkilən xərclər istisna olmaqla, fiziki şəxsin fərdi istehlakla və ya əmək haqqının alınması ilə bağlı olan xərcləri gəlirdən çıxılmır.

Fərdi sahibkar şəxsi istifadəsi üçün 16.000 manat məbləğində minik avtomobilinin alınmasına, 3.000 manat ailəsinin yeməyə olan tələbatına, 2.000 manat isə kurort və sanatoriyada istirahət üçün xərc çəkmişdir. Çəkilən bu 21.000 manat xərc vergi ödəyicisinin gəlirindən çıxıla bilməz.

 

- Ehtiyat fondlarına ayırma məbləğləri yalnız banklar və bank fəaliyyətinin ayrı-ayrı növlərini həyata keçirən kredit təşkilatları və sığorta fəaliyyəti ilə məşğul olan hüquqi şəxslər-də müəyyən edilmiş normalara uyğun olaraq gəlirdən çıxılır.

- Faktiki ezamiyyə xərclərinin Nazirlər Kabinetinin müəyyənləşdirdiyi normadan artıq olan hissəsi gəlirdən çıxılmır.

Gəncə şəhərində fəaliyyət göstərən fərdi sahibkar işçini 3 gün müddətinə Bakı şəhərinə ezam etmiş və ona ezamiyyə xərci kimi 350 manat vəsait vermişdir. Bu halda norma üzrə ezamiyyə xərci aşağıdakı kimi müəyyənləşdirilir: 3 gün x 90,0 manat = 270 manat

Ümumilikdə bu halda norma daxilində ezamiyyə xərci 270 manat təşkil edir, yəni fərdi sahibkar həmin xərci gəlirdən çıxa bilər.

Nəzarət-kassa aparatının çeki və ya qəbz (bank əməliyyatlarını həyata keçirən şəxslər, dövlət hakimiyyəti, yerli özünüidarəetmə orqanları və büdcə təşkilatları, notariuslar tərəfindən verilən qəbz və ya digər ciddi hesabat blankları istisna olmaqla) malların (işlərin, xidmətlərin) alınması ilə bağlı çəkilən xərcləri təsdiq edən sənəd hesab olunmur.

 Əmtəəsiz əməliyyatlar çərçivəsində əldə edilmiş sənədlər gəlirdən çıxılan xərcləri təsdiq edən sənəd hesab edilmir və təqdim edilən malların (işlərin, xidmətlərin) dəyəri bu Məcəllənin 14-cü və 67-ci maddələri nəzərə alınmaqla gəlirdən çıxılır.
Gəlirdən faizlər üzrə çıxılan məbləğlərin məhdudlaşdırılması VM maddə 110

 Xaricdən alınmış borclar üzrə, habelə qarşılıqlı surətdə asılı olan şəxslərin bir-birinə ödədikləri faizlərin faktiki məbləği (hesablamalar metodundan istifadə edildikdə — ödənilməli faizlərin məbləği) faizlərin aid olduğu dövrdə eyni valyuta ilə, oxşar müddətə verilmiş banklararası kredit hərracında olan və ya hərraclar keçirilmədiyi təqdirdə Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının dərc etdiyi banklararası kreditlər üzrə faizlərin orta səviyyəsinin 125 faizdən artıq olmamaqla gəlirdən çıxılır.

Rezident müəssisə xarici bankdan illik 18 faizlə 35 000 manat ekvivalentində kredit almışdır. Həmin dövr üçün banklararası kredit hərracında olan faizlərin orta səviyyəsinin 12 faiz olduğu məlumdur. Rezident müəssisə mənfəət vergisi məqsədləri üçün xaricdən alınmış borclar üzrə ödəyəcəyi faizin hansı məbləğini gəlirdən çıxa bilər?

Rezident müəssisə xaricdən alınmış borclar üzrə ödəyəcəyi faizi həmin dövr üçün, eyni valyuta ilə, oxşar müddətə verilmiş banklararası kredit hərracında olan faizlərin orta səviyyəsinin 125 faizindən artıq olmamaqla gəlirindən çıxa bilər. 

12%*125/100=15%

35 000*15%=5 250 manat

Yəni rezident müəssisə mənfəət vergisi məqsədləri üçün xaricdən illik 18 faizlə aldığı 35 000 manat kredit üçün ödəyəcəyi 6 300 manat faizin 5 250 manatını gəlirindən çıxa bilər.

Vergi Məcəlləsinin 14-1.2-ci maddəsində nəzərdə tutulan şəxslərdən alınmış borclar üzrə əməliyyatlara Vergi Məcəlləsinin transfer qiymətləri ilə bağlı olan 14-1-ci maddəsinin müddəaları tətbiq edilir.

Yuxarıdakı müddəalardan asılı olmayaraq, xaricdən alınan borclar (xarici banklar və kredit təşkilatları tərəfindən verilmiş, habelə xarici birjalarda ticarət olunan istiqrazlar üzrə borclar istisna olmaqla) vergi ödəyicisinin xalis aktivlərindən (kapitalından) iki dəfədən çox olduğu halda, borcun xalis aktivdən (kapitaldan) iki dəfədən çox olan hissəsinə görə hesablanmış faizlərin gəlirdən çıxılmasına yol verilmir. Bu maddənin müddəaları rezident banklara və kredit təşkilatlarına aid edilmir. 
 Ümidsiz borcların gəlirdən çıxılması VM maddə 111

 - Əgər malların təqdim edilməsi, işlərin görülməsi və xidmətlərin göstərilməsi ilə əlaqədar gəlir əvvəllər sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə edilən ümumi gəlirə daxil edilmişdirsə, vergi ödəyicisi onlarla bağlı olan ümidsiz borc məbləğini gəlirdən çıxmaq hüququna malikdir.

Misal 1. 2015-ci ildə sahibkarlıq fəaliyyəti göstərən fiziki şəxs şübhəli borc kimi ona olan 600 manat məbləğində borcu öz gəlirindən çıxmışdır. 2016-cı ildə borclu ona olan borcunu tam qaydada ödəmişdir. Bu zaman həmin məbləğ 2016-cı  ildə sahibkarın gəlirinə daxil edilir və gəlir vergisinə cəlb olunur.

Misal 2. Fərdi sahibkar hesablama metodu ilə uçot apararaq bağlanmış müqaviləyə müvafiq olaraq 2.000 manat dəyərində işləri müəyyən olunmuş müddətdə yerinə yetirmişdir. Sifarişçi görülən işin haqqını tam qaydada ödəməmişdir. Lakin bu məbləği fərdi sahibkar ümumi gəlirinə tam daxil etmiş və gəlir vergisi hesablamışdır. Sifarişçinin vəsaitinin olmaması və ya hər hansı bir səbəblə əlaqədar olaraq görülən işin haqqının qalan məbləğini ödəyə bilməmiş və iddia müddəti qurtarmışdır. Bu halda fərdi sahibkar ödənilməmiş məbləği ümidsiz borc kimi ümumi gəlirindən çıxa bilər.

Misal 3. Rezident müəssisə malların təqdim edilməsi, işlərin görülməsi və xidmətlərin göstərilməsi ilə əlaqədar 24 000 manat gəlirini əvvəllər sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə edilən ümumi gəlirinə daxil etmişdir. Vergi ödəyicisinin bu gəliri ilə əlaqədar 8 200 manat ümidsiz borc məbləği yaranmışdır. Bu vergi ödəyicisinin həmin il üçün ümumi gəliri 124 000 manat, gəlirdən çıxılmasına yol verilən xərcləri isə 62 000 manat olarsa dövlət büdcəsinə ödəniləcək mənfəət vergisinin məbləği nə qədər olar?

Reziden müəssisə malların təqdim edilməsi, işlərin görülməsi və xidmətlərin göstərilməsi ilə əlaqədar əldə etdiyi gəliri əvvəllər sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə edilən ümumi gəlirə daxil etdiyindən bu gəlirlə bağlı olan ümidsiz borc məbləğini gəlirdən çıxmaq hüququna malikdir. Bu halda vergi ödəyicisinin dövlət büdcəsinə ödəniləcək mənfəət vergisinin məbləği aşağıdakı kimi hesablanır:

1. 
   124 000-(62 000+8 200)=53 800 manat 2) 53 800*20%=10760 manat
   

 

- Ümidsiz borc məbləğinin gəlirdən çıxılmasına vergi ödəyicisinin mühasibat kitablarında ümidsiz borc məbləğinin dəyəri olmayan borc kimi silindiyi vaxt yol verilir.

Vergi ödəyicisi olan fiziki şəxs malların təqdim edilməsinə görə başqa fiziki şəxsin ona olan 500 manat borcunu qanunvericiliyə uyğun olaraq ümidsiz borc kimi öz uçot sənədlərin-dən silmiş, yəni bağışlamışdır. Bu zaman bağışlanan borc 500 manat borclu olan şəxsin vergi tutulan gəlirinə aid edilməlidir.

 

- Banklar və bank fəaliyyətinin ayrı-ayrı növlərini həyata keçirən kredit təşkilatları qanunvericiliyə müvafiq qaydada aktivlərin təsnifatından asılı olaraq maliyyə bazarlarına nəzarət orqanının müəyyən etdiyi qaydada xüsusi ehtiyat fondlarının yaradılmasına aid edilən məbləğləri vergitutma məqsədləri üçün Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada gəlirdən çıxmaq hüququna malikdirlər.

 

 Ehtiyat sığorta fondlarına ayırmaların gəlirdən çıxılması VM maddə 112

 Sığorta fəaliyyəti ilə məşğul olan hüquqi şəxs Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş normalara uyğun olaraq ehtiyat sığorta fondlarına ayırma məbləğlərini gəlirdən çıxmaq hüququna malikdir.

 

Elmi-tədqiqat, layihə-axtarış və təcrübə-konstruktor işlərinə çəkilən xərclərin gəlirdən çıxılması VM maddə 113

 Gəlir götürmək məqsədi ilə aparılan elmi-tədqiqat, layihə-axtarış və təcrübə-konstruktor işlərinə çəkilən xərclər (əsas vəsaitlərin alınması və qurulması ilə bağlı xərclər, habelə kapital xarakterli digər xərclər istisna olmaqla) gəlirdən çıxılır.

Vergi ödəyicisi gəlir götürmək məqsədi ilə apardığı elmi-tədqiqat işləri üzrə 24 060 manat, əsas vəsaitlərin alınması və qurulması ilə bağlı 36 780 manat,  qeyri-kommersiya fəaliyyəti ilə bağlı isə 22 450 manat xərc çəkmişdir. Bu vergi odəyicisinin həmin il üçün ümumi gəliri 256 000 manat , yuxarıda qeyd olunan xərclər nəzərə alınmadan xərcləri isə 138 600 manat olarsa, dövlət büdcəsinə ödəyəcəyi mənfəət vergisi məbləği nə qədər olar?

Gəlir götürmək məqsədi ilə aparılan elmi-tədqiqat işlərinə çəkilən xərclər (əsas vəsaitlərin alınması və qurulması və qeyri-kommersiya fəaliyyəti ilə bağlı xərclər istisna olmaqla) gəlirdən çıxılır. Bu halda vergi ödəyicisinin dövlət büdcəsinə ödəyəcəyi mənfəət vergisinin məbləği aşağıdakı kimi hesablanır:

256 000-(138 600+24 060)=93 340 manat

93 340*20%=18668 manat

 

Amortizasiya ayırmaları və gəlirdən amortizasiya olunan aktivlər üzrə çıxılan məbləğlər VM maddə 114

 Vergi Məcəlləsinin 99-cu maddəsində müəyyən edilmiş sahibkarlıq və qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətində istifadə edilən əsas vəsaitlər üzrə amortizasiya ayırmaları bu maddənin müddəalarına uyğun olaraq gəlirdən çıxılır.