Vetinariya 2016. pmd

7-mavzu. Hayvonlarni bichish 
 
Bichish yoki axtalash (kastratsiya) bu – jinsiy bezlar ish qobili-
yatini sun’iy ravishda tugatishdir. Uni bajarishda turli usullardan 
foydalaniladi. Bu ko‘pincha jinsiy bezni kesish yo‘li orqali baja-
riladi. Bunday operatsiyalar erkak hayvonlarda jinsiy bezlar inner-
vatsiya qobiliyatining buzilishi, ularning tarkibiy qismi element-
larining yemirilishi, jinsiy bezlarning to‘liq yoki qisman atrofiyaga 
uchrashi sababli o‘tkaziladi. Bu bilan jinsiy bezlarning fiziologik 
ish qobiliyati to‘xtab qoladi, radioaktiv nurlar va boshqa ta’surotlar 
asosiy sabab bo‘ladi. Hozirgi kunda immunologik bichish o‘tka-
zishga urinib ko‘rilmoqda. Bichish natijasida hayvon tanasida 
modda almashinish qobiliyati tubdan o‘zgarishi tufayli uning taraq-
qiyotida turli morfologik o‘zgarishlar kuzatiladi. Hayvon axtalan-
gandan keyin u yaxshi semiradi. Go‘shti yumshoq va kuchliroq 
bo‘ladi. Erkak hayvonlarga xos bo‘lgan hid va ta’m tubdan o‘z-
garadi, jun sifati yaxshilanadi, ishlatiladigan hayvon beozor va 
chidamli bo‘ladi. 

---

40 
Erkak hayvonlarni bichish usullarining umumiy xususiyati. 
Erkak hayvonlarni bichishning usullari juda ko‘p. Lekin asosiy usul 
qonli va qonsiz (perkutan) usuldir. Bularning har biri o‘ziga xos 
bo‘lib, biri boshqasidan texnik bajarilishi jihatidan ajralib turadi 
(11- rasm).
Qonli bichish usuli eng ko‘p tarqalgan bo‘lib hamma hayvon 
turlarida qo‘llanadi. Bu usulda moyak bezi va uning ortig‘i to‘la-
ligicha olib tashlanadi. Asosan, ochiq va yopiq usullar qo‘llaniladi. 
Birinchi usulda yorg‘oqni kesgandan so‘ng umumiy qin pardasi 
kesiladi. Ichidan moyak bezi chiqarib olinadi va u bilan birga uning 
ortig‘i ham olib tashlanadi. Ikkinchi usul bo‘yicha umumiy qin 
pardasi kesilmasdan butun qoldiriladi, urug‘don bezi va uning 
ortig‘ini o‘rab olgan umumiy qin pardasi bilan birga qo‘shib 
hammasi kesib olib tashlanadi. Jinsiy bez elementlarini qisman olib 
tashlashning asosiy maqsadiurug‘don bezidan urug‘ suyuqligining 
chiqishini taqiqlash. Yuqorida keltirilgan usullarni mazmuniga 
ko‘ra jinsiy sterilizatsiya deyish mumkin. Uning ikki usuli ko‘p 
tarqalgan: 
a) jinsiy bezlar parenximasini olib tashlash (ekspression axta- 
lash) ularning, asosan, biriktiruvchi to‘qimasi va moyak ortig‘ini 
saqlab qolish; 
b) tuxumdon dum ortig‘i rezeksiyasi – ba’zan bu usul qo‘chqor 
va buqalarda qo‘llanadi. 
Qonsiz (perkutan) bichish usullari, bichishning mahsuldorligi. 
Hayvonlar uchun bu keng tarqalgan usul hisoblanadi. Uning teri 
ostidan jinsiy bez chilviri butunligini yoki urug‘don bezini buzish 
kabi ikki asosiy usuli mavjud.