1-Cİ MÖvzu sosiologiya elminin meydana gəlməsi, predmeti, metodu, funksiyaları, strukturu

2. DİNİN SOSİAL FUNKSİYALARI
Dinin sosial köklərinin tədqiqi zamanı cəmiyyətdə mövcud olan münasibətlərin xarakterinə, müxtəlif
sosial qruplar arasındakı qarşılıqlı münasibətlərin səviyyəsinə, dinin digər sosial institutlarla qarşılıqlı təsirinin
xarakterinə diqqət yetirmək vacibdir. Cəmiyyət inkişaf etdikcə din də ona paralel olaraq inkişaf edir. Məhz buna
93
görə də müxtəlif tarixi dövrlərdə dinə qarşı münasibət müxtəlif cür olmuşdur. Cəmiyyətin inkişafının aşağı
səviyyələrində din ictimai bərabərsizliyin, mühafizəkarlığın və cəhalətin qoruyucusu kimi çıxış etdiyi halda
müasir dövrdə əksinə, cəmiyyətdə sosial münasibətəlrin harmonik xarakter alması işinə xidmət edir.
Hazırda dünyanın əksər ölkələrində qanun vasitəsi ilə din dövlətdən, təhsil isə dini institutlardan
ayrılmışdır. Keçmiş SSRİ-nin dağılması ərəfəsində Azərbaycan Respublikasının Ali Soveti 20 avqust 1991-ci
ildə «Dini etiqad azadlığı haqqında» qanun qəbul etdi. Bu qanuna görə hər bir vətəndaş hər hansı bir istədiyi
dinə etiqad edə, ona müvafiq olan ayinləri yerinə yetirə bilər. Dini ayinlərin icrası məscidlərin, kilsələrin,
sinaqoqların, mədrəsələrin və digər dini orqanların tərkibinə daxil olan dini icmaların, din xadimlərinin
fəaliyyəti ilə bilavasitə bağlıdır.
Dini təfəkkür tərzi, dini şüur özünü iki səviyyədə büruzə verir.
1) Dini psixologiya əsasında formalaşan adi yaxud kütləvi şüur. Bu səviyyə ilə bağlı olan insanlar dini
kitablar oxumaqla məşğul olmur, yalnız məişətdə, ayinlərə əməl etməkdə bunu büruzə verirlər.
2) Teoloji, yaxud nəzəri dini şüur (İlahiyyat). Bu, peşəkar ilahiyyatçılar tərəfindən nizama salınan və
təbliğ edilən ideyalar sistemidir.
Müasir dövrdə din cəmiyyətdə bir çox funksiyaları yerinə yetirir. O, bir tərəfdən cəmiyyətdə mövcud olan
mənəvi – əxlaqi normaların yerinə yetirilməsi üzərində sosial nəzarət forması kimi, digər tərəfdən isə çoxsaylı
münaqişələrin həllinə köməklik göstərən sosial institut kimi çıxış edir.
Dinin ictimai funksiyaları içərisində bərabərlik, sosial ədalət, azadlıq və istiqlaliyyət uğrunda mübarizədə
dindarların iştirakını və fəallığını təmin etmək, ictimai gerçəkliyin dərk edilməisndə dindarlara kömək etmək,
dini dünyagörüşü əsasında təbiətə, cəmiyyətə və insanlara münasibətdə dindarların fəaliyyətini
istiqamətləndirmək mühüm yer tutur.
Sosioloqların fikrincə dinin yerinə yetirdiyi əsas sosial funksiyalar isə aşağıdakılardır:
1. Təsəllivericilik funksiyası. Həyatın ən çətin və ağır anlarında din insanı ruhdan düşməyə qoymur, ona
dayaq olur, ona Allahın onunla olduğunu təlqin edir. Bu funksiya vasitəsi ilə din insana təsəlli verərək
«axirət xöşbəxtliyi» haqqında təsəvvür yaradır. O, bütün problemlərin Allah tərəfindən həll
olunacağına ümid verir.
2. Dünyagörüşü funksiyası insana təbiət, cəmiyyət, yer, göy və kainat haqqında məlumatlar verir, elmin
hələ cavabını tapa bilmədiyi sualları cavablandırır. Bundan əlavə, din elmi baxış və təsəvvürlərə
uyğunlaşmağa, əməkdaşlığa çağırır.
3. İdeoloji funksiya geniş əhali kütlələrinə təsir göstərərək onların sosial-siyasi dünyagörüşünün
formalaşması işinə xidmət edir. Din insanları dini-ideoloji ehkamların dəyişilməzliyinə, birdəfəlik
ilahi qüvvə tərəfindən müəyyən edildiyinə inandırmağa çalışır.
4. Mənəvi - tərbiyəvi funksiya insanların mənəvi – əxlaqi sərvətlərə yönümlüyünün artırılmasına,
onların düzgünlük, təmizlik, əməksevərlik ruhunda tərbiyə edilməsi işinə xidmət edir.
Bu funksiyanın yerinə yetirilməsində sosial institut kimi ailənin böyük rolu vardır. Sosioloji tədqiqatlar
göstərir ki, hazırda dindar adamların böyük əksəriyyəti məhz ailədə olan ruha, adət-ənənələrə, vərdişlərə
əsaslanmaqla dindar olmuşlar. Onlar məscidə, kilsəyə və digər dini məbədlərə getmənin köklərinin hələ uşaq
ikən ailədən gələn ənənə olduğunu təsdiqləyirlər.
5.Tənzimedici funksiya dinin ən mühüm funksiyalarından biri olub, dindarların hərəkətləri və
fəaliyyətlərini nizama salır. Hər bir din özünün çoxsaylı ayinləri, mərasimləri, davranış
normaları, qadağanları və s. ilə insanların praktik fəaliyyətinə, məişətinə və fərdi həyatına daxil
olur, dini tələblər vasitəsi ilə insan fəaliyyəti tənzim olunur. Dinin bu funksiyası mənəvi-tərbiyəvi
funksiya ilə sıx bağlıdır. Bütün dünya dinləri meydana gəldikləri vaxtdan bu günə qədər öz
ardıcıllarını paklığa, ədalətə, mənəvi saflığa, xeyir iş görməyə, xeyriyyəçiliyə, imkansızlara,
yetimlərə kömək etməyə, böyüklərə, qocalara hörmət etməyə çağırmışdır. Göründüyü kimi dinin
tənzimedici funksiyası özündən əvvəlki funksiyaları üzvi surətdə tamamlayaraq insanların şəxsi
və ictimai həyatda fəaliyyətlərini nizamlamağa imkan yaradır.
Lakin burada onu da qeyd etmək lazımdır ki, dinin sosial funksiyalarını başqa cür qiymətləndirən
filosoflar da olmüşdür. Məsələn, K.Marks hələ 1844-cü ildə yazdığı məqalələrinin birində dini hökmran sinfin
əlində ən güclü silah hesab edərək onu «xalq üçün tiryək» adlandırmışdır. Təkamül nəzəriyyəsinin yaradıcısı
olan ingilis aiimi Ç.Darvin dinin əleyhinə açıq çıxmamasını 1880-cı il oktyabrın 13-də K.Marksa yazdığı
məktubunda belə izah edir ki, dinin əleyhinə açıqdan açığa dəlillər irəli sürmək camaata mənfi təsir göstərərdi.
Onun fikrincə yalnız xalqın maariflənməsi və elmə yiyələnməsi mövhumata mühüm təsir göstərə bilərdi.
Dinin bütün sosial funksiyaları bir-biri ilə qarşılıqlı surətdə əlaqədar olub eyni vəzifəni yerinə yetirirlər.
94