AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beyt
- Mir Zəyaəddin Fendereski
- Təbrizin Əbdülvahabiyyə seyidləri
- Mövlana Abdullah Şüştəri
- Mövlana Mirzəcan Şirazi
- Xacə Əfzələddin Türkə
- Şeyx Həsən Davud Xadim Astrabadi
- Mövlana Məhəmməd Əli Təbrizi
|
Beyt Mir Şəmsəddin Əli çıxmış Xorasandan elə "Sanki, doğmuş gün Xorasandan " deyir əhli-İraq. 207
O uca sülalənin əlli tüməne-şahiye-İraqi məbləğində bütün sərkarlıq vergiləri (motəvəccehat) kimi cənab mir və onun əzəmətli övladı üçün qəti (məsəlləmi) olaraq soyurqal təyin olundu. İndi Mirzə Mahmudə sülalə arasında əla münasibət vardır. [Mir Şəmsəddin Əlinin] vəfatına yaxın vaxtlarda o həmin yerin izzət, etibar, öncüllük və kəlantərlik taxtında əyləşdi. Mir Məhəmməd Kəskən Səbzvarlıdır. O, həmin vilayətdə əmlakı, çoxlu torpağı olmaqla başqalarından seçilirdi. Güclü fəhm və fitrətə malik idi. Şairlər, nədimlər və fəhmli adamlarla yaxşı davranırdı. Şer yazmaqda bacarığı və yüksək yeri vardı. Bəzən öz şer dilini açırdı. Onun bu beyti məşhurdur:
Güllər gecə açmaqda hərəmxanə hağında, Gülrüxlər edirlər belə təlim, həyadan. 208
dərgahda olan izzətə malik ali dərəcəli seyidlərinin bir hissəsinin şərif adları yuxarıda çəkildi. Onlardan başqa Mir Həbibullah Bərməki, Mir Qiyasəddin Şemşəki və "Padşah" kimi məşhur olan Mir Hüseyn də vardır. Mir Hüseyn şahın mülazimi idi, qorçilər və mülazimlər silkinə daxildi. Onların bəziləri müqəddəs Rezəviyyə rövzəsində də çalışırdılar. Həmin seyidlərin bəziləri isə öz vətənlərində yaşayırdılar. O cümlədən Mir Təqiəddin Məhəmməd ibn Əminəddin Hüseyn rəhmətlik sədr Mir Cəlaləddinin oğlu [da] Astrabad darülmömininində yaşayır və orada bir ağsaqqal kimi
207 Beytin farscası: Əz Xorasan Mir Şəmsəddin Əli aməd berun, Rast miguyəd İraqi "k-əz Xorasan aftab". 208 Beytin farscası: Göl nimeşəb şekofte şəvəd dər hərime-bağ, Təlime-golroxan behəya in qədr bəsəst. 286
həyat tərzi keçirirdi. Mir Cəmaləddinin xidmətlərinə maaş cənnətməkan şah tərəfindən təyin edilmiş, sülalənin qırx tümən məbləğində mal, torpaq sahəsi və əmlakı, onları soyurqal sifətilə müəyyən olunmuşdu. Cənnətməkan şahın vəfatından sonra o vilayətdə bir müddət müstəqil hakim olmadığından, orada o cənab seyid hamıdan çox etibarlı və iqtidarlı oldu. Amma onun övladları siyahpuşların dövründə qızılbaşların vəziyyətlərinin qarmaqarışıq olduğu vaxtlarda bu sülalənin onlara verdiyi maaş, edilən hörmət və xeyirxahlığı (ectenaat) müqabilində lazımi səviyyədə sədaqət və dövlətxahlıq göstərmədilər.
dərəcəli seyidlərindən idi. Fenderesk əhalisinin qiymətli nümayəndəsi olan [Mir Ziyaəddin] böyük və mötəbər seyid idi. Çoxlu mənfəətli əmlakı və torpaq sahələri vardı. Üsyan və inqilab günlərində ayağını ədəb ətəyində saxlayaraq üsyankar sərdarlara qoşulmadı. O, Fenderskdə qalaraq, qarışıqlıq və üsyan məkanı olan Astrabada çox az gedirdi. Həzrət zilləllah şahın hakimiyyəti zamanı Xorasana yürüş vaxtı Bəstamda ehtişamı göyə ucalan orduya gəldi, şahm xidmətinə girməklə şərəfləndi. Onun vəfatından sonra oğlu Mirzə bəydən də dövlətxahlıq hərəkətləri görsəndi. O, şahın mülazimi kimi vaxtının çoxunu şaha xidmətdə keçirir, behişt ayinli məclislərdə həmişə iştirak edərdi. Mirzə bəy ona verilən soyurğal və ənamların çoxluğuna görə özü ilə həmyaşar (oqran) olan yoldaşlarından üstün idi. Əlahəzrətin o seyidə xüsusi şəfəqqəti vardı. Təbrizin Əbdülvahabiyyə seyidləri: Əbdülvahabiyyənin ən əzəmətli seyidlərinin əksəriyyəti Təbriz darüssəltənəsində yaşayırdı. Hazırda, onların bəziləri Yəzddə, Kaşanda və İsfahanda ömür sürürlər. Bu seyidlərin ulu babası Mir Əbdülvahab böyük və alişan seyid idi, dövr sultanlarının diqqətinə yetmişdi. O Yusif Mirzə ihn Həsən padşahın yanında da ehtiramlı idi. Onun övladından olan Seyid Həsən bəy Yusif Mirzənin qızının nəslindən olduğu üçün həzrət cənnətməkan şahın zamanında Təbrizin Sahibabadında yerləşən və "Nəsriyyə" kimi məşhur olan "Həsən padşah" büqəsinin tovliyyəti övladının çox hissəsi o sülaləyə aid idi və bu gün də onun övladının əlindədir. Həmin seyidlərin başqa biri Mir Nemətullahdır. O qədir- qiymətli və pəhrizkar adam idi. Cahanşahiyyə sülaləsi 209
ilə
209 Cahanşah Qaraqoyunlunun nəslindən olanlar - Ş.F. 287
qohumluğu vardı. Rumiyyənin hücumu zamanı İraqa gəldi, bir müddət Kaşanda səri işlər üzrə mütəsəddi* oldu, axır vaxtlarda İsfahan qazisi vəzifəsində də işlədi. Vəzifədə
olduğu vaxt tamahkarlıqdan uzaq oldu. Yaşı doxsanı ötmüşdü. Qardaşı Mir Əbülqasim Təbriz darüssəltənəsinin qazisi idi. Ali dərəcəli seyidlər və bərəkət mənbəyi olan nəqiblərin bəziləri haqqında imkan daxilində yazıldı. İndi isə bu məqsəd səhifəsi həzrət cənnətməkan şahın vəfatı zamanı sağ olan bəzi böyük şeyxlər, alimlər (üləma) və fəzilətli (fazel) şəxslər haqqında bədaye sözlü qələmin köməyi ilə yazılmağa başlayacaqdır. Sözü uzaltdığımıza (ətnab) görə bu pərişan kəlmələri mütaliə edənlərdən tüzrxahlıq edirik. QİYMƏTLİ ŞEYXLƏRİN, MƏŞHUR ÜLƏMALARIN İZZƏTLİ VƏ EHTİRAMLI FƏZİLƏT SAHİBLƏRİNİN ZİKRİ
O ali təbəqənin fəzl və bilik cəridəsinin başlanğıcı müctəhidüs-sani, əsrinin və zəmanənin yeganəsi olan Şeyx Əbdülaldır. O, mərhəmətpənah [olan] və müctəhidüz-zəmani [adlanan] Şeyx Əbdülalinin sədaqətli oğludur. Məqul və mənqul elmlər sahəsində* zəmanənin ömçülü, olduqca söhbətcil, gözəl görünüşlü, əxlaqlı adam idi. Özünün müstəqil (fikri) istedadına görə ali ictihad (müctəhidlik - Ş.F.) taxtına əyləşmişdi. Əsrin üləmalarının əksəriyyəti ictihadı o cənabdan öyrənirdilər. O, vaxtının çoxunu gözəl Kaşan məkanında keçirirdi, dərs verməklə və ifadə elmi ilə (söz və onun mənaları haqqında elm) 210
məşğul olurdu. Hamını hadisələri düzgün həll etməyə və öz aralarında əmin- amanlıq yaratmağa dəvət edirdi. Özü şəxsən ayrı-ayrı yerlərdə aydın (ğorra) şəriət ehkamlarının icra olunması üçün səfərlər edir, çətin məsələləri öz yoluna qoyurdu. Ali dərgaha təşrif gətirdiyi zaman cənnətməkan şah o cənaba böyük təzim və ehtiramla yanaşırdı. İstər ali orduda, istərsə də Kaşanda əsrin üləma və alimlərinin müraciət etdiyi adamlardan idi. Üləmanın əksəriyyəti üsul və firuda** onun dediklərinə əməl edirdi. O cənabın ictihadları əksər üləmalar tərəfindən təsdiqlənirdi. O həqiqətən də öz mələk sifətli zatına və müsbət xüsusiyyətlərinə görə o vaxtlarda İranın və cahan adamlarının bəzəyi idi.
210
Bax: D-r M.Moin. Göst. lüğət, c.I. səh. 310. 288
müctəhid Şeyx Əli Əbdülalinin rəşadətli şagidlərindəndi. Şəri məsələlərdə dedikləri mötəbər və əsaslı idi. Şəri və ürfi işlərin nizamlanmasında düzgün rəyə gəlir və başqalarından seçilirdi. Həzrət cənnətməkan şahın diqqət işığı onun üzərinə düşmüş, başqa məmləkətlərdən ən əzəmətlisi və məşhuru olan İsfahan darüs səltənəsinin şeyxülislamı və həlaliyyət vəkili olmuşdu. O, bu işlərdə tam müstəqil idi, o diyarın dini və dünyəvi məsələlərinin tənzimlənməsində və zülmkarlığın qarşısının alınmasında zəhməti böyükdü.
doğulmuşdur. Uşaqlıq vaxtı bir müddət fəzlpərvər suyu və havası olan Şirazda dövrün məqul elmlərini öyrənməklə keçirmişdi. Məqsədi məqul elmləri [mükəmməl] bilmək olduğu üçün Ərəbistana səfərə yollamış, o diyarın bir çox fəzilət sahibləri və alimləri, xüsusən Cəbəlamil fəqihləri ilə söhbətlər etmiş, şəriət və irşad üsullarını öyrənməklə ali dərəcə almışdı. Oradan ali orduya gələrək, cənnətməkan şahla görüşdən sonra müqəddəs Məşhəddə yaşamış, həzrət imaməl-çinn-və-n-nasın (imam Rzanın - Ş.F.) rövzəsində mücavir olmuşdur. Bir müddət o şərafətli məkanda elmlərin ifadəsi, əhalinin hidayəti və irşadı, xəlqüllah məzhəbinin rəvaçı ilə məşğul olmuş və agahlıq yoluna çıxmışdı. Xülasə, onun bütün hərəkətləri böyük-kiçik tərəfindən bəyənilirdi. Həzrət zülləllah şahın səadətli cülusu vaxtı müqəddəs Məşhəddə o həzrətin əziz nasehi (nəsihətçisi – Ş.F.) olmuş, həmişə şahanə mərhəmətə yetişmişdi. Bu iqbal kitabının ikinci səhifəsində yazılacağı kimi, hicri tarixlə doqquz yüz doxsan yeddinci ildə 211
(miladi 1588/89) - həmin müqəddəs büqənin özbəklərin əlinə düşdüyü ildə, özbəklər cənab mövlananı tutub Mavərənnəhrə apardılar. Orada onunla o vilayətin üləmaları arasında mübahisələr və görüşlər başlandı. Əhli-beytin tərəfdarı oduğunu gizlədib (təqiyye), özünü şofei* kimi göstərsə də, Mavərənnəhrin böyükləri və həzrət hənəfi** (məzhəbinin) fəəssübkeş adamları onun qətlinə iqlam etdilər, o səadət arzulayan və xeyirxah adamı uca şəhadət dərəcəsinə çatdırdılar. Bununla kifayətlənməyən özbəklər onun şərafətli cəsədinə Buxara meydanında ədalətsizlik odu vurdular. Ona rəhmət olsun!
211
Mətndə səhvən 897-ci il yazılmışdır - Ş.F. 289
biliklilərdən isə fəzilətli [adam idi]. Şiraz darülmülkündə tam imtiyaz sahibi idi. Elmləri şəxsən ülləmatül-üləmayi olan Mövlana Cəlaləddin Dəvvaninin şagirdi olmuş Xacə Kəmaləddin Mahmud Şirazidən öyrənərək böyük irəliləyişə nail oldu. Məqul elmləri bilirdi. Həzrət cənnətməkan şahın zamanında şərafətli Şirazda tədris taxtında əyləşmişdi. Həmin gözəl məkana elm öyrənmək məqsədilə təşrif gətirən tələbələrin əksəriyyəti onun dərs dediyi hövzəyə gələrək əqli (əqilə) elmləri öyrənirdi. Onun əksər şagirdi elmi bilik mərtəbəsinə yüksələrək dərs demək qabiliyyətinə malik oldu. Hekəmiyyat sahəsində ali kitabları vardı və özündən əvvəlki müəlliflərin əsərlərinə dəqiq şəhrlər yazmışdır. İsmayıl Mirzənin zamanında ali orduya gəldi. Ali dərgah üləmaları onun sünni olduğunu güman etmişdilər. O, İsmayıl Mirzənin ona şəfqəti olduğu üçün bu gümana məhəl qoymadı. İsmayıl Mirzənin vəfatından sonra elə bu səbəbdən də İranda qala bilməyib, Mavərənnəhrə və Hindistana getdi. O, elə həmin vilayətdə də (Hindistanda - Ş.F.) vəfat etdi, abad əbəm dünyasında özünə yer tutdu.
darüssəltənəsinin türkə qaziləri nəslindən idi. Cavanlığında əqliyyə və nəqliyyə elmlərini öyrənməyə başlayaraq böyük tərəqqiyə nail oldu və İsfanadan səadət nişanlı orduya getdi. [Orada] cənnətməkan şahın şəfqətini qazandı. O, bəzən Mir Əlaülmülk Mərəşlə birlikdə "qaziye-əsgəre-zəfərəsər" vəzifəsini icra etdi. [Həmçinin] ali orduda tədrislə də məşğul oldu. Şagirdləri [Xacə Əfzələddin Türkənin] məclisində onun mübahisə və bəyanlarından feyz alırdılar. İsmayıl Mirzənin zamanında başqa üləmalardan fərqli olaraq izzətə və ehtirama layiq görülmüşdü, vaxtının çoxunu şahın məclisində keçirirdi. İsmayıl Mirzənin vəfatından sonra İsfahana gedərək, həmişə türkə sülaləsinə mənsub olan qazilik işinə başladı. Hakimlərin və türklərin (ətrak) onunla yola getməməsi səbəbindən bu peşədən əl çəkib dərs demək və müqəddəs Rezəviyyə rövzəsində işləməklə məşğul olaraq müqəddəs Məşhəddə bu gözəl vəzifəsini yerinə yetirdi. Doqquz yüz doxsan birinci ilə müvafiq olan qoyun ilində (miladi 1583/84) İsgəndər şanlı nəvvab və aləm şahzadəsi Sultan Həmzə Mirzə Xorasan yürüşündən qayıtdıqda o, müqəddəs Məşhəddən İraqa gəlib, Rey vilayətində öz həyat səhifəsini mütaliə etməkdən qaldı və axirət dünyasına köçdü. 290
Əsrin yeganəsi və dünyanın vahid alimi olan Şeyx Bəhaəddin Məhəmməd*. Mərhum Əddülsəmədin sadiq övladıdır. O, (Əbdülsəməd - Ş.F.) Cəbəlamilin əzəmətli şeyxlərindən idi və bütün elmlərdə, xüsusilə fiqh, təfsir, hadisə və ərəbiyyətdə fazil və elmli adamdı. Gəncliyi şəhide-sani (ikinci şəhid) və diri adamların ən məşhuru (zobde) olan mərhum Şeyx Zeynəddinlə - Allah rəhmət eləsin - söhbətdə, hədis və rical [elminin] təshih olunmasında, ictihad müqəddimatını öyrənməkdə və biri digərindən kamal kəsb etməkdə keçdi. Cənab şeyx şiə olması səbəbindən rumilər tərəfindən şəhadətə yetdikdən sonra, Bəhaddin vətənindən [çıxıb] əcəm [diyari] tərəfə gəldi, behiştayin şahın təmtəraqlı məclislərində iştirak etmək izzətinə yetişdi və cürbəcür inayətlərə çatdı. Fəqahət və ictihadı biməklə dövrünün üləmalarından üstün oldu. O üləmalar arasında ixtilafa səbəb olan və uzun müddət icra olunmayan cümə namazının yenidən icra olunmasının şərtləri üçün böyük səy etdi, mömünlərin böyük bir hissəsi ilə bu işin yerinə yetirilməsinə başladı. Uzun müddət Xorasan naibliyində şeyxülislam, şəriyyat və dövlət təsəddisi vəzifələrində, ümumiyyətlə isə darüssəltnədə xidmətini yerinə yetirir, həmin ürəkaçan məkanda aydın, ifadəli (ğorra) şəriətin rəvaçı və xeyriyyə binalarının qaydaya salınması (tənsiq) üçün çalışırdı. O, dini elmlərin ifadəsi, yəqiniyyə maarifinin genişlənməsi, risalə və kitab yazmaqla məşğul olur, [bir sıra] çətinliklərin həllinə çalışırdı. Həcc beytüllahül -həramına getdikdən və insanların ən xeyirlisinin (Məhəmməd peyğəmbərin - Ş.F.), həmçinin yüksək məqamlı imanıların - onlara Allahın salamı olsun - müqəddəs məzarlarının ziyarətindən sonra orada iqamət etdi. O, vaxtını həmin yerin üləmaları ilə keçirirdi və elə orada dahəyat kitabxanəsinin büsat vərəqlərini örtüb, bəqa aləmi kitabının mütaliəsinə başladı. Cahanı öz şərafətli vücudu ilə bəzəyən onun sadiq xələfi kiçik yaşlarında öz anası ilə birlikdə əcəm vilayətinə gəlib, ciddi-cəhd ilə atasının irsinin toplanması, elm və bilik öyrənməklə məşğul oldu. O, atasının təfsir, hədis, ərəbiyyət, fiqh və bunlar kimi başqa əsərlərinin mütaliəsi və ona irsən keçmiş qabiliyyət sayəsində kamal mərtəbəsinə yüksəldi, Mövlana Abdulla Müdərris Yəzdi ilə olan söhbətlərindən hikmət və başqa məqul elmləri öyrəndi. Riyaziyyatı Molla Əli Müzəhhibdən və feyzli sərkar
Mövlana Əfzəl Qayini Müdərrisdən və başqa riyaziyyatçılardan mənimsədi. Tibb və hüquqşünaslıq elmlərini isə o, zəmanəsinin Boqratı adlanan Həkim İmadəddin Mahmud 291
vasitəsilə ki, bu barədə "Ətobba" ("Təbiblər") bəhsində yazılacaqdır, öyrənmiş və [buna görə də] ondan tam bəhrələnə bilmişdi. Az zaman içində o cənab məqul və mənqul elmlərdə bərk tərəqqi etdi və hər fənn üzrə əsrin fəzilət sahiblərindən üstün oldu, yazdığı əsərlər etibarlı (zi etibar) üləmaların diqqətini cəlb etdi. Onun Qurani-məcidin təfsirinə həsr etdiyi "Ürvətül-vəsəqa", [həmçinin] səhiyyə, hüsn, müvəssəq (?) və hər bir hədisin şərhinə aid "Həblül- mətin", [həmçinin] "Məşriqüş-şəmseyn", ehkam ayələrinin və səhiyyənin təfsiri, "Haşiyeye-təfsire-Qazi", "Haşiyeyi-qəvaede- şəhidi", "Kitabe-hədayeqül-salehin", "Dər şərhe-səhifeye-kamele", "Ketabe-eynül-həyat fi təfsirül-ayat", "Ketabe-çehel hədis", "Şərhüş-şərhe Çəhmini dər heyət", "Haşiyeye-şərhe-moxtəsəre-osul və haşiyeye motul", "Risaleye-təsrihül-oflak dər hey'ət", "Risaleye-xülasətül-hesab", "Risaleye-səhife dər üstürlab və əsnaəşəriyyat", "Ərbəeye - təharət və sovm-o səlavat və Həcc", "Ketabe zübdətül-üsul" və "Miftahül-fəllah dər təvafuqe-mərayez və sonən" və bu səhifənin təhrir olunduğu hicri tarixlə min iyirmi beşinci (miladi 1616/17) ilə bərabər olan tarixə qədər bitirdiyi, bir neçə başqa risalə və kitabı vardır. Onun ali əmrlə yazmağa başladığı amma hələlik tamamlanmamış "Cameyi-Abbasi" kitabı əsasən dini elmlər barəsindədir ki, əcəm xalqı ondan bəhrələnəcəkdir. Xülasə, o cənab Şeyx Əli Mənşarın vəfatından sonra şeyxülislamlıq mənsəbinin sahibi, həlaliyyət vəkaləti, İsfahan darüssəltənəsinin şəriyyat təsəddisi kimi işlərdə çalışıb bir neçə müddət fəaliyyət göstərdi. Nəhayət, Həcc beytüllahi-həramına ziyarət etmək həvəsinə düşərək, çalışdığı vəzifələrdən ayrılıb həmin xeyirli səfərə yollandı. O, bu səadətə nail olduqdan sonra fəqirlik və dərvişliklə həyat keçirməyə başladı, dərviş libası geyib səfərə çıxdı. Uzun müddət İraq-Ərəbdə, Şamda, Misirdə, Hicazda və Beytül-müqəddəsdə yaşadı. Səyahət etdiyi vaxtlarda bir çox sufi üləmaları və rəhbərlərinin, əhlüllah silkinə mənsub adamların həmçinin guşənişinlərin fikirlərini öyrənib, onların feyzbəxş söhbətlərindən bəhrəmənd oldu. Onların maddi və mənəvi bütün kamilliklərinə (camce-kəmalat) yiyələnə bildi. O, hal-hazırda zahiri və batini elmlərdə dövrünün ən bilikli alimi kimi, üləma və fazil adamlar arasında ali rütbəyə malikdir. Əlahəzrət şah da o səadət nişanlı vaxtdan etibarən dövranın yeganəsi olan o şəxsə (Şeyx Bəhaəddin Məhəmmədin oğluna - Ş.F.) ehtiram edir və o, həmişə şahın məiyyətindədir. Səfərlərin əksəriyyətinə şah onu özü ilə aparır, onun
292
feyzbəxş söhbətlərindən sevinir. Baxmayaraq ki, şer və şairlik o cənabın ali mərtəbələrindən aşağıda durur, amma böyük söz demək zövqünə malik adamdır. O cənabın ərəb və fars dillərində gözəl şerləri, rəngin mənalı sözləri, şirin kəlamları dillər əzbəridir. Xüsusilə Rum mollası (Mövlana Cəlaləddin Rumi - Ş.F.) üslubunda "Ğorər və dorər" adlı məsnəvilər nəzmə çəkmişdir ki, bu beyt o cümlədəndir:
Din yolunda can əgər lərzan olur, Ol zaman fəqrü fəna asan olur. Dərd asandır mətləb-olsa gər uca, Köç tozu-qurdun gözündə tutuya. 212
Onun rəngarəng kəlam, bəlağətli ibarə, məlahətli şerlər, hər fənn üzrə bəhslər, hər cür lətif hekayətlərindən ibarət "kəşkül" adlı yeddi cilddən ibarət məcmuə tərtib olunmuşdur. Xülasə, o elə dalğalı bəhrdir ki, mənfəəti hər yana çatır. Hal-hazırda əsrin yeganəsi olan o şəxsin şərafətli vücudu cahanın cənnət bağlarının bəzəyi və İran mülkünün təravətidir. Dövrün bir çox elm və fəzl öyrənməyə cəhd edən şəxsləri onun yanına gedib ondan məna öyrənirlər. Ümid edirəm ki, o təbii bir ömür yaşayacaqdır, adamlar onun fəzilət və sözlərindən bəhrələnməkdə olacaqlar. Şeyx Lütfüllah Teysi: Müqəddəs bir mahaldandır. Şeyx İbrahim Teysinin nəticəsidir. O, əsrin mötəbər fazillərindən və fəqihlərindən olmuşdur, Cəbəlamilin şərafətli Teys [adlı] yerində doğulmuşdur. Gəncliyinin əvvəllərində səkkizinci imamın - ona salam və səna (dua) olsun – ziyarətinə getmiş, uzun müddət həmin mələklər yuvasında dövr elmlərini öyrənmişdir. Fiqh elmi* xüsusunda Mövlana Abdullah Şüştəri və müqəddəs Məşhədin başqa üləmalarından mükəmməl bəhrələnmiş və "feyzli sərkar müdərrisləri" zümrəsinə daxil olmuşdur. Əlahəzrət zilləllah şahın vaxtında tədrisdən əlavə ona uca xadimlik** mənsəbi də verildi və
212
Beytin farscası: "Səhl başəd dər rəhe-fəqr-o fəna Gər rəsəd tən-ra təəb, can ra əna. Dərd rahat dan ço şod mətləb bozorg, Gərde-gəlle tutiyaye çeşme-gorg.
293
Şeyx Lütfulla mübarək rövzənin sərkan oldu. Özbəklərin yürüşü (fetrət) vaxtı o tayfanın bəlasından qurtulub ali dərgaha gəlidi və bir müddət Qəzvində dərs deməklə məşğul oldu, sonra ali əmrə əməl edib İsfahan darüssəltənəsinə gəldi, oradakı mübarək Nəqşi-cahan dövlətxanası qarşısında inşa olunmuş məsciddə yaşadı. O, hazırda əhaliyə imamət*** etməklə yanaşı, fiqh, hədis, taət və ibadətdən dərs deməkdədir və indi, sərkare xasseye-sərifənin vəqflərinə baxır. Namaz iqaməsi zamanı*** xeyli adam ona fərizə***** etməyi özlərinə vacib bilməkdədir. Şeyx Həsən Davud Xadim Astrabadi: - Müqəddəs və münəvvər [Məşhəd] rövzəsinin uca məqamlı xadimlər (xoddam) silkinə daxildir. Onun məşhur (maced) atası cənnətməkan şah dövründə hörmət-izzətli bir şəxs sayılır, behişt ayinli məclisdə həqiqət deyən (sedq bonyan) dili ilə başqa adamlardan daha çox həqiqətə söykənən moizələr edirdi, [amma] ifrat sərhədinədək mübaliğəyə varırdı. Dünyəvi meyillərdən (eğrar) uzaq olduğu üçün Cəm məqamlı həzrət cənnətməkan şah onun nəsihətlərini qəbul edir və razılaşardı. Məşhur atası olduqca ibadətkar (mottəqi) və pəhrizkar idi. Özbək yürüşü zamanı sağ-salamat İraqa gələrək bir neçə il ali hümayun şahın itltifat kölgəsi altında gün keçirdi, əksər səfərlərdə müqəddəs məiyyətin mülazimi oldu. Özbəklərin dəfi və Xorasanın fəthi vaxtı şahanə diqqətlərə yetişib ərş məqamlı müqəddəs rövzənin başqa xadimləri üzərində sərkeşik* oldu. Hümayun şahın naibi (niyabət) kimi xadimbaşılıq (xadimbaşigəri) mənsəbinə layiq görüldü, mübarək zərihin** kilidi də ona verildi. O, gecə-gündüz başqa şahneyibi sifətilə keşikbaşıların keşiyini çəkirdi. Bu lətif səhifənin yazıldığı dövrdə o, müqəddəs astanada rahətliklə ömr sürməkdəydi.
(soləha) və ibadətkar (etteqa) fəqihlərindən idi, feyzli sərkarın yanında işləyirdi. İbadətkar və pəhrizkarlıqda özünü hamıdan üstün sayırdı. Müqəddəs Məşhədin came məscidində imamət və pişnamazlıq etdiyi üçün çoxlu adam onun etdiyi hərəkətləri təqlid edirdi (eqteda). O, həqiqətən də buna layiq idi. Özbəklərin yürüşü zamanı başqa xeyirxah və ibadətkar adamlarla birlikdə şəhadət dərəcəsinə yetişdi. [Şeyx Fəzrullah Ərəb] cənnət bargahlı şahın vəfatı vaxtı pişnamaz idi. Əgər, hadisələri yazmaqda olan qələm o təbəqədən olan məşhur adamların [hamısının] adlarını yazmağa başlarsa, sözün
294
uzanmasına səbəb olar, buna görə də bu bir neçə əziz adamın zikri ilə kifayətləndik. Mövlana Məhəmməd Əli Təbrizi - Mövlana İnayətullahın oğludur. Nəfsitox, fəzilətli, pəhrizkar, olduqca xoşrəftar (xəliq) və pakizə adamdı. Həzrət cənnətməkan şahın dövründə atası Molla İnayət uzun müddət Təbriz darülsəltənəsinin şeyxülislamı və sərkare-xasseye-şərifənin həlaliyyat vəkili idi. Məşhur atasının vəfatından sonra, bir çox dərəcələrə yetişdi. Təbrizə yürüş zamanı İraqa gedib Rey vilayətində qaldı, elə o diyarda da axirət səfərinə yollandı, üqba aləminə getdi. Allah rəhmət eləsin!
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|