AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Xorasanın Fərah adlı yerində Hüseyn Sultan və qardaşı
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DOQQUZ VÜZ SƏKSƏN DOQQUZUNCU (1581/82) İLAN İLİNDƏ BAŞ VERMİŞ XORASAN HADİSƏLƏRİ VƏ ALLAHIN TƏQDİRİ İLƏ ƏLAHƏZRƏTİN (ŞAH ABBASIN
- Əliqulu xanın Nişabur qalasını tutmaq əzmi ilə gəlişi
- ƏLAHƏZRƏT ZİLLƏLLAH ŞAHIN XORASAN TAXTINA CÜLUSUNUN ZİKRİ
- Əliqulu xanın məqsədə yetmədən Nişaburdan qayıtması
|
Xorasanın Fərah adlı yerində Hüseyn Sultan və qardaşı Əlixan Sultanın qələndərlərlə cəng zamanı öldürülmələri:
Fərah hakimi Hüseyn Sultan Əfşar onun fitnəsinə dəf etməkdən ötrü hücuma keçdi, arada hərb başlandı. Ğurlular qalib gəldilər. Allahın qəzavü-qədəri nəticəsində Hüseyn Sultan döyüş zamanı öldürüldü, əfşar tayfası əzilib Fəraha qayıtdı. Məsələ ali saraya ərz olundu. Hüseyn Sultanın qardaşı və əfşar qorçilərinin yüzbaşısı olan Əlixan Sultan qardaşının yerinə təyin edildi, Fəraha gəldi, qardaşının qanını almaq üçün qələndərə hücum etdi. Qələndərin adamları hərbə başladılar. Tərəflərin uzun sürən döyüşündən sonra Əlixan Sultan da öldürüldü və əfşar tayfası bu döyüşdə də qələbə qazanmadı. [Sonra] Yegan Sultan, onların qohumu, Fəraha hakim təyin edildi. O, Ğura çatanda qələndərin yalançılığı öz adamlarına bəlli oldu və onu öldürdülər. Xülasə, İsgəndər şanlı nəvvabın hakimiyyətindən dörd-beş il keçən müddətdə [yalançı] İsmayıl Mirzə əhvalatları camaatın dilində dolaşmaqda idi.
Keçən ilin hadisələri haqqında qələm bunları yazmışdır: Müqəddəs Məşhədin hakimi Mürtəzaqulu xan Pornakın Herat bəylərbəyi Əliqulu xan Şamlıya, [həmçinin] Mürşüdqulu xan Yegan Ustaclı və yoldaşlarına qarşı üsyan və tüğyanı baş vermiş, onlar müqəddəs Məşhədə və Nişabura hücuma keçmiş və bu hadisələr barədə ali dərgaha ardıcıl olaraq ərz olunmuşdu. Əmir xan və türkman omirləri oymaqların təəssübünü çəkərək bu haqda danışıqlar aparmış, Mürtəzaqulu xana imdad və kömək göstərilməsi
476
təklifini irəli sürmüşdü. Müzəffər dövlətin başçıları də Xorasan işlərinin nizamlanmasını Məhəmməd xan Türkmanın öhdəsinə qoymuş və onu atasının qanını almağı tələb edən İsmayılqulu xan Şamlı, Qorxmaz xan və bəzi əmir və döyüşçülərlə birlikdə həmin fitnə atəşini əql və tədbirlə söndürməkdən, Xorasan əmirlərini İsgəndər şanlı nəvvab və aləm şahzadəsi Sultan Həmzə Mirzə ilə müxalifətdən çəkindirməkdən, Əliqulu xan və Mürtəzaqulu xan arasındakı anlaşılmazlığı ya islah etməkdən, ya da zamanın və dövlətin məsləhətiylə aradan qaldırmaqdan, qızılbaşlar arasında başlayan iki tərəfliyi qadağan etməkdən və hamının başı bir yaxa altından çıxarmasından ötrü yollamışdılar. Onlar fərmana əməl edərək yola düşmüş, bir neçə gün İraqda qoşun və ləşkər tərtibi ilə məşğul olmuş, yürüş cilovunu Xorasan tərəfə döndərmişdilər. Onların gəlmə xəbəri Xorasanda yayılan vaxt Əliqulu xan və Mürşüdqulu xan da müqəddəs Məşhədə yürüş məqsədilə öz yoldaşlarına xəbər yollamış və adlı-sanlı əlahəzrət zilləllah şahzadənin ordusunun tərkibində Herat darüssəltənəsindən yola çıxmışdılar. Onlarla əhd-peymanda olan əmirlərin hamısı da öz ləşkərlərini bəzəyərək ali orduya gəlmiş, əzəmət və təmtəraqla müqəddəs Məşhədin sərhədinə çatmışdılar. Mürtəzaqulu xanın məqsədi böyük bir qoşun hazırlayıb üstünə gələn ağır qoşuna qarşı çıxmaq olduğundan o, müqəddəs Məşhədin bütün mədaxilini və malikanə ixracatını özünə götürdü, adamlara saysız-hesabsız ənamlar payladı, oymaq tayfalarına və döyüşçülərə qızıl verdi, uzun müddət ərzində müqəddəs Məşhəddə yaşayan varlı adamlardan və tacirlərdən kobud tələblər etdi. Onun müsadirə edib özünə götürdüyü şeylər həddini aşdı və xan ətraf yerlərdəki hər şeyi öz əlinə topladı. Hətta öz cəsarət əlini müqəddəs astananın xəzinəsinə də uzadaraq, həmin rövzənin (İmam Rza məscidinin - Ş.F.) zər- zivərini də özünə götürüb, oranın bütün qızıl-gümüş qəndil və şamdanlarını da zəbt etdi və toplanmaş vəsaiti döyüşçülərin ülufə və mərsumatına xərclədi. Elə buna görə də onun istəyi yerinə yetmir, düşündüyü əks nəticə verir və bəyənilmirdi. Xülasə, Məhəmməd xan və İsmayılqulu xan onlara göndərilən döyüşçülərlə birlikdə müqəddəs Məşhədə çatdılar və orada Məhəmməd xanla Əliqulu xan arasında nəsihətamiz yazışma baş verdi. Amma Məhəmməd xan türkman oymaqlarının bir təəssübkeşi kimi, İsmayılqulu xan isə Vəli Xəlifənin qan qisasını almaqdan ötrü gəldiklərindən onlarla Mürtəzaqulu xan arasında iş 477
məsləhətdən keçmişdi. Buna görə də məktubların heç bir təsiri olmadı. Əliqulu xanın iddiası beləydi: "Bizimlə Mürtəzaqulu xan arasındakı fitnə və savaş atəşi elə alovlanmışdır ki, o, mövizə və nəsihət suyu ilə sönməz və bizim aramızda heç bir vəchlə razılaşma mümkün olmaz. Əgər onun yerini dəyişib Müqəddəs Məşhəd hakimliyini başqa əzəmətli əmirlərdən birinə versələr və öz alimiqdar atasının hökmü ilə bu sərhədə gələn şahzadə bununla razılaşsa, Mürtəzaqulu xan məsələni belə görüb tapşırıqdan və lələ- bəylərbəyinin məsləhətindən çıxmaz. Biz isə elə həmişəki kimi dövlətxah bəndəyik". Qürur badəsindən məst olan Məhəmməd xan və Mürtəzaqulu xan türkman tayfasının çoxluğundan və ali dərgahda sahib olduqları ali mərtəbəyə güvəndiklərindən məsələnin bu cür həllinə yol vermədilər, məktublaşma və elçi gediş-gəlişini dayandıraraq, ətraf yerlərdən öz təbəələrini toplamağa başladılar. Müqəddəs Məşhəddə də çoxlu adam yığıldı. Amma, Əliqulu xan və Mürşüdqulu xan müqəddəs Məşhədə getməyin onlara fayda verməyəcəyini başa düşdülər, çünki onlar keçən il Dərviş Məhəmməd xanın davranışından narazı qalmışdılar. Zəmanəyə görə, belə məsləhət gördülər ki, əvvəlcə Dərviş Məhəmməd xanı cəzalandırmağa yollansınlar. Dedilər ki, əgər Məşhəd əmirləri ona kömək məqsədilə şəhərdən çıxsalar, hər iki tərəf qarşılaşar və pərdə aradan qalxar, Nişaburdan xətircəm olduqdan sonra müqəddəs Məşhədə hücuma keçərik.
Beləliklə, Məşhəddən cilovu döndərərək Nişabura yollandılar, şəhər ətrafına çatdılar. Dərviş Məhəmməd xan isə qaladarlıq silahları toplamağa və qalanı möhkəmləndirməyə başladı, şəhər qapıları bağlandı, xan üzünə maneçilik qalxanı tutdu. Qarşı tərəf isə qalanı araya alaraq, qala tutmaq tədbirləri ilə məşğul olmağa başladılar. Onların Nişabura getmələrindən xəbər tutan Məhəhmməd xan və Mürtəzaqulu xan müqəddəs Məşhədi boş qoymağın səhv fikir və günahkar tədbir olduğunu düşünüb, bu hadisəni dəf etməyin asan olacağını sandılar, özləri şəhərdə qalıb, İsmayılqulu xan Çekəninin sərkərdəliyi altında bir dəstə döyüşçünü Dərviş Məhəmməd xana kömək üçün Nişabura tərəf rəvan etdilər. Nişabur yaxınlığında tərəflər arasında cəng başlandı. Amnıa, iqbal
478
nəsimi Abbas dövləti əmirlərinin bayrağı üstündə əsdi və əlahəzrətin adamları qələbə çaldılar. İsmayıl xan, Budaq xan və yoldaşları isə məğlubiyyət yoluna düşərək məğlub və bədhal tərzdə gəlib müqəddəs Məşhədə çatdılar. Bu hadisə Abbas əmirlərinin şövkət və qüdrətlərinin artmasına Məhəmməd xan, Mürtəzaqulu xan və Məşhəd əmirlərininsə pərişanlığına səbəb oldu və Məşhəd ləşkəri bu vaqiədən sonra özündə onlarla döyüş qüdrəti görməyib, şəhərdən kənara çıxmadı, onların sayca çox olmaları azalmağa başladı. Məşhəd ləşkərinin məğlubiyyətindən sonra Abbasın əmirləri, xüsusən ustaclı tayfası belə bir fikrə düşdülər: "Qəzavü-qədərin hökmü ilə bizə bu qələbə qismət oldu. Bir halda ki, müzəffəər İsgəndər şanlı nəvvab dövlətinin başçıları bizim tayfanın alnı üstünə müxalifət və üsyan qələmi çəkmişdir, biz hamılıqla öz vasitəçilik əlimizi əlahəzrət zilləllah şahın iqbal ətəyinə uzatmalı və o həzrəti "padşah" adlandırıb Xorasan taxtına əyləşdirməliyik. Qoy hamıya məlum olsun ki, bizim etdiyimiz səy və xidmətimiz fəqət o həzrətin yolundadır. Qoy dost və düşmənin kimliyi məlum olsun". Onlar bu haqda Əliqulu xan Lələ ilə də söhbət etdilər. O həzrətin xilafət və padşahlığı artıq qəzavü-qədərin təqdir qələmi ilə yazıldığından bütün xoşxah adamlar bu fikri münasib bilib, belə bir ali mətləbin baş tutmasına çalışdılar.
Doqquz yüz həştad doqquzuncu (miladi 1581/82) ilə bərabər olan türkicə ilan ilində - ayın (qəmər) məsud şərəf məqamında (beytüş-sərəf) olduğu və nəhs (mənhusə) ulduzların çətinliyin (vəbal) ən aşağı nöqtəsində (həziz) düzüldiyi bir gündə şahanə məclis qurub, sultanlıq və padşahlıq taxtımnı bəzədilər və o iqbal ölkəsinin şahənşahı başqa sultanların qanun-qaydası üzrə cülus etdi, bu vaxtadək gözəl adı xalq arasında "Abbas Mirzə" kimi məşhur olan şahzadəni "Şah Abbas" adlandırdılar. O həzrət hərçənd ki, yaşının azlığına görə bu işə qarışmır və məşhur atasının və böyük qardaşının razılığı olmadan buna razılıq vermirdi, amma qəza və qədər işbilənlərinin köməyi ilə bu böyük iş ixtiyarsız olaraq baş verdi, şahlıq tuğrasına hökmlər yazıldı və Xorasanda sikkə və xütba onun hümayun adı ilə bəzəndi. Dillər mübarəkbadlıq üçün açıldı, Xorasanın əksər əyan-əfşarı, ərbabı və əhalisi ali dərgaha üz tutub
479
itaət və tabeçilik göstərdilər. O vilayətin böyük adamlarından və ali orduda münşiül-məmalik olan Mir Şahhüseynin oğlu Mir Məhəmməd Yusif Nişaburi başqalarından daha çox canfəşanlıq etdiyindən, əmarət rütbəsinə çatdı və "Mir Məhəmməd Yusifxan" adı ilə ləqəbləndi. O həzrətin maddeyi-tarixi "in sale-fərxəndefal" 355
və Məşhəd ləşkərinin pərişanlığına səbəb oldu. Xan bu məsələni ali dərgaha yazaraq məktubunu yel kimi surətlə gedən qasidlərlə Azərbaycana göndərdi. Allah-təala o həzrətin vücud cövhərini əzəldən parlaq və bəxt ulduzunu xürrəm və işıqlı yaratdığı üçün o, hələ cocuqluq vaxtından hamının ürəyində yer tutmuşdu və əhali onun hakimiyyətini arzulayırdı. Cülus xəbəri hər tərəfə yayılaraq şadyanalığa səbəb olur, qeybdən müşahidə olunan əlamətlər hamıya onun cülusu nıünasibətilə müjdə verirdi. Xülasə, bu xoş səmərəli xəbər orduda yayıldıqda hamının təəccübünə səbəb oldu, çünki belə bir əhvalat Səfəvi xanədanı üzvləri arasında hələ görünməmişdi. Bu sətirlərin müəllifi əzəmətli sədr Qazi xan əl-Hüseynidən bu sözləri eşitdi: İsgəndər şanlı nəvvabın Qarabağda qışladığı ildə Aleksandr xanın müşrifi Xacə Ziyaəddin Kaşi orduya gələrək məndən soruşdu: "Bu xoşbəxt şahzadənin Xorasanda padşah olmasından xəbərin varmı?". Mən onun cavabında dedim: "Bəli, bu görünür ki, belədir, amma, hələ yəqinlik hasil deyildir". Kamal İsmayılın divanını açan Xacə şahzadənin vəziyyəti barədə o kitabdan fal açdı. Elə ilk səhifənin sağında (yəmin), bu qitə göründü.
O cahan şahı öylə Xosrovdur Ki, qılıncıyla dövrdür bərhəzər. Bu fələk töhfə kimi verdi ona Müjdeye-fəth, dövləte-digər. Əqli müdrik, özü izə gəncdir, Əli dəryadı, xəncəri gövhər. Asiman böylə dünən ərz etdi: "Bizə olduqca yaxındır bu xəbər. Günəşin gəzdiyi hər bir tərəfi
355
"Bu xoşbəxt fallı il" - Ş.F. 480
Al günəş tək tutacaqdır ol ər. " Əql də təsdiq eylədi bu işi: "Tutduğu mülk olacaqdır o qədər? Tutduğu mülk ilə müqayisədə Yeddi gərdun özü də az görünər. Sübh olarkən olacaq sərvəti çox, Zəfəri bəlli olar xəlqə səhər. " 356
Əliqulu xanın məqsədə yetmədən Nişaburdan qayıtması:
Xülasə, bu hadisənin baş verməsindən sonra əmirləri (yəni Abbasın tərəfdarları - Ş.F.) tam cidd-cəhdlə qala tutmağa çoxlu səylər etdilər, amma ağıllı, mərdanə və tədbirli adam olan Dərviş Məhəmməd xan qalanın mühafizəsi üçün bərk çalışdı. Qala xaricində olanlar nə qədər çalışdılarsa da, oranı tutmağa müvəffəq olmadılar. Mühasirə müddətinin uzanması və qışlaq vaxtının yaxınlaşmasına görə, həmçinin İraq ləşkərinin gəlmə xəbəri yetişdiyindən, onlar məcburiyyət üzündən Nişabur qalasından uzaqlaşmağı məsləhət bilib, məqsədə yetişmədən Herat darüssəltənəsinə üz tutdular. Əzəmətli əmirlərin hər biri izn alaraq öz iqtasına getdi. Xorasanda baş verən hadisələrin xəbəri Qarabağın Meydancuq adlı yerində İsgəndər şanlı nəvvabın ordusuna gəlib çatdıqda o, sərdar Sənan paşa ilə sülh danışıqlarına başladı.
356 Qitənin farscası Xosrove-tacbəxş-o şahe-cəhan Ke ze tiğəş zəmane bər həzərəst, Tohfeye-çərx suye-u hər dəm Mojdeye-fəth-o dovləte-degərəst. Rəye-u pir-o dovləteş bornast, Dəste-u bəhr-o xəncərəş govhər. Aseman duş ba xerəd migöfl Ke, benezdike-ma çenin xəbərəst Ke, begirəd be tiğ çon xorşud Hər çe xorşid-ra bər an gözərəst. Xerədəş goft: "To çe pendari? Ərseye-molke-u həmin qədərəst? Nə ke, dər conbe-padşahiye-u Həft gərdun hənuz moxtəsərəst. Baş ta sobh dovlətəş bedəməd K-in hənuz əz nəticeye-səhərəst." 481
Yuxarıda barəsində yazılan və elçi kimi İstanbula göndərilən İbrahim xan Türkman İraqa qayıtmaq qərarına gəldi. Onlar köç-köç səltənət paytaxtına yollandılar. Qış fəslini Qəzvin darüssəltənəsində keçirib, at ilinin əvvəlində Xorasan fitnəsini yatırmaqdan ötrü yaraq hazırlığı görmək məqsədilə qorçiləri əmir və əsgər çağırısı üçün ətraf yerlərə yolladılar. Belə ki, bu varaqlardan sonra o ilin hadisələri şirin söhbətli qələmimizlə yazılmağa başlayacaqdır. XORASANLILARIN FİTNƏ-FƏSAD MƏŞƏLİNİ SÖNDÜRMƏK MƏQSƏDİLƏ İSGƏNDƏR ŞANLI NƏVVABIN ZƏFƏRNİŞAN MƏİYYƏTİNİN XORASANA YOLLANMASININ ZİKRİ
Türki ilan ilinin qış fəsli mübarəkbadlıq və qələbə ilə cilvələndiyindən bahar (rəbi) və fərvərdin aylarının məşşatəsi özünün pərdəli (ehtecab) niqabını təzə reyhan gəlinlərinin rüxsarından götürdü. Ürək açan bahar isə eyş-işrət dövlətini hamıya göndərib zəmanə səhnəsindən paklıq və xürrəmlik bayrağını ucaltdı. Şah və adlı-sanlı şahzadə səltənət paytaxtında olub eyş və müxtalif dəvətlərlə məşğul idilər. Nəvvab isə işrət və kamranlıqla Mirzə Salmanın qızına elçi göndərib öz meyli və istəyi ilə onunla nikah kəsdirdi. Mirzə Salman şahanə bir toy qurdu və rəsmi evlənmə mərasimi ləyaqətlə icra olundu. Bu işlə əlaqədar bütün məsələlər tərəflər arasında yerinə yetirildi və qərara alındı ki, bu il o izzətli gəlinin yaraq-yasağı və zəruri zinət əşyaları hazırlansın, Allah- təalanın izni ilə toy və zifaf şənliyi isə gələn ilə qalsın. Bu məsələdən Mirzə Salmanın iftixar başı ərşədək ucaldı, hər şeydən üstünü bu oldu ki, o, müstəqil şəkildə vəzarət vəzifəsinin icrasına başladı. Baxmayaraq ki, əmirlər və dövlət başçıları bu işlərdən narazı idilər, amma şahzadənin xatirinə razılıq verdilər, özlərini gözdən salmadılar. Xorasan hadisələri, yuxarıda bəhs olunduğu kimi, bəlli olunduqda Xorasan əmirlərinin üzündən pərdə açıldı və əlahəzrət zilləllah şahın padşah olunması xəbəri Xorasandan gedib İraqa çatdı, məsələnin doğruluğu dəqiqləşdi. Məhəmməd xan, İsmayılqulu xan və Xorasana gəlmiş əmirlər müqəddəs Məşhəddən qayıdaraq, onun görüşünə yetmək şərəfinə çatdılar, Xorasan əhvalatını olduğu kimi ona ərz etdilər. Mirzə Salman və İsgəndər şanlı nəvvabın başqa dövlətxah və yaxın adamları, habelə aləm şahzadəsinin yaxınları çaxnaşmaya düşüb, xorasanlıların fitnə-fəsad
482
məşəlini söndürməkdən ötrü Xorasan yasaqına başladılar. Bu məsəb qorçibaşı, Şahrux xan və əmirlərin məcazlarına uyğun olmadı. Onlar [canqi, canəqi] məclislərində deyirdilər: "Rumilərin sözlərinə inanmaq olmaz. Xorasana hümayun yürüşün başlanması xəbəri rumilərə çatan kimi Sinan paşa fürsəti qənimət bilib, biz olmayan vaxt Azərbaycana tərəf hərəkət edər, həmin diyarda fitnə və qarışıqlıq yaranar. İndi hümayun yürüşün Azərbaycana yönəlməsi və düşmən şərinin dəf olunması dana məsləhətdir və dövlətin xeyrinədir. Hal-hazırda isə o adlı-sanlı şahzadənin Xorasanda etibar və iqtidarının yüksəlməsindən, əlbəttə, özbəkiyyə düşmənləri öz hesablarını alarlarsa, Xorasan əmirləri də ona tabe olarlarsa, və Xorasan əmirləri ona tabe olacaqlar ki, bu vəziyyətin əbədi dövlətimizə heç bir ziyanı olmayacaqdır". Mirzə Salman və özlərini nəvvabın tərəfdarı kimi göstərən bir dəstə adam isə həmin əmirləri nifaq əhli sayıb;
İkilik ayini — həvəs və nifaq! Qibleyi-eşq bircədir ancaq! 357
beytinin məzmununa uyğun olaraq, Xorasana getmək meylinə düşənləri suçlayırdılar. Onlar yeri gəldikcə İsgəndər şanlı nəvvaba və aləm şahzadəsinə xəlvəti və aşikar halda bu sözləri çatdırırdılar: "Xorasan səfərini pozmaq istəyən əmirlər arasında ikilik ayini (qarşıdurma - Ş.F.) qızışmaqdadır. Onlar çalışırlar ki, Xorasanda qurduqları dövlətin əsası möhkəmlənsin və beləliklə də ali dərgahda etibara nail olsunlar". Belə söhbətlərin nəticəsində əmirlər yürüşü dayandırmaq məsələsindən daha söz açmadılar, Xorasana səfər məsələsində bir- birləri ilə müttəfiq oldular. Təbriz darüssəltənəsində olan Əmir xan Mosullu da nəvvabın xatirinə, yaxud Mürtəzaqulu xana kömək etmək məqsədilə yürüş barədəki həmin razılıq sənədinə imza atdı. Xülasə, Xorasana yürüş etmək məsələsi xüsusunda bütün qızılbaş əyanları razılığa gəldilər. Ustaclı tayfasını arxayın etməkdən ötrü Salman xan Abdulla xan Ustaclının nəvəsi olan Şahəli Mirzənin oğluna divanbaşı vəzifəsini verdi və ona tapşırdı ki, öz mərhum
357 Beytin farscası: Həst ayine-dobini ze həvəs, Qebleye-eşq yeki basəd-o bəs! 483
babasının yolu ilə gedərək ona əta olunan məktublara öz möhürünü vursun. Cənnətməkan şahın onunla nişanlanmış qızlarından biri olan Şəhrəbanu bəyimə layiqli toy edib onun evinə yolladılar. Şahqulu Sultan Qarınca, Əhməd Sultan Asayişoğlu və ali ordudakı başqa ülkasız ustaclu əmirlərinə şahanə şəfəqqət göstərildi, yasaq xərci verildi və Xorasan səfərinə qoşulmaları haqda əmr olundu. Tapşırıldı ki, əgər Xorasanda olan Mürşüdqulu xan və başqa üstaclı əmirləri düzgün yoldan çıxsalar, onların dəf olunmalarından sonra adları çəkilən əmirləri onlara əvəz təyin etsinlər. Salman xan, əmirlər və ustaclı ağsaqqalları boyun oldular ki, etibarlı adamları Xorasana yollayıb başqa ustaclı el və tayfalarına nəsihət etsinlər, məsləklərinə xilaf çıxmasınlar, üsyana yol verməsinlər. İxtiyar püşkü ustaclı tayfasının böyüklərindən və cənnətməkan şahın hakimiyyəti vaxtı onun məsləhətçisi (müşir) və hazırda Mürşüdqulu xanın əmisi olan Şahverdi bəy Yeganın adına düşdü. Buna görə də, hamıdan əvvəl yürüşə onu yolladılar və Xorasana göndərdilər. Fars bəylərbəyi Əli xan Zülqədər yasaqa əməl etməməkdə taxsırlandığından və həmçinin bu iki-üç ildəki Azərbaycan səfərində Kuh-Giluyədə qələndərin qiyamı bəhanəsilə fars ləşkərinin yasaqdan qalmalarına görə Əli xan Zülqədər, həmçinin fars zülqədər əmirlərinin bir neçəsi vəzifəsindən götürüldü. Amma, zülqədər tayfasının böyüklərindən və ağsaqqallarından olan Ümmət bəy Yüzbaşıya xanlıq rütbəsi və Süleymanın taxtgahı, kəyanilərin darülmülkü sayılan o vilayətin əmirülümərası mənsəbi verildi. Əmirlər yenidən öz vəzifələrinə təyin olundular, Ümmət xana Fars ləşkərinin bir dəstə əsgərinin qələndərin dəfi, həmçinin İsgəndər xan Əfşarın imdadı üçün Kuh-Giluyəyə göndərilməsi xüsusda hökm verildi, ona tapşırıldı ki, özü ləşkərin qalan hissəsiylə birgə Xorasana yollanıb müzəffər orduya birləşsin. Habelə belə bir fərman da verildi ki, Həmədan hakimi Vəlixan Təkəli, Əlişəkər hüdudunun bəylərbəyi və o sərhədin əmirləri, Kirman darülamanının hakimi Vəlixan Əfşar o vilayətin döyüşçüləri ilə birlikdə Xorasan yasaqına getsinlər, bu səfərdə hümayun orduda olsunlar. Xülasə, baharın üç ayını Qəzvin darüssəltənəsində işrət və kamranlıqla keçirdilər, əbədi dövlətin başçıları Xorasan yasaqına aid məsələlərlə məşğul oldular, məhsullar yetişmə vaxtında o istiqamətə doğru yollandılar. Qorçilər vasitəsiylə Xorasan əmirlərinə istimalətinamələr göndərildi və onlarda belə yazıldı: "Sədaqət və 484
şahsevənlik üzündən Mürtəzaqulu xan Pornakın ətrafında bir yerə toplaşsınlar və onunla birlikdə gələrək ali orduya birləşsinlər". Beləliklə, zəfərəsər əsgərlər dəstə-dəstə hər tərəfdən ayəsi qələbə olan bayrağın kölgəsi altında toplaşırdılar. Az vaxt ərzində o qədər adam yığıldı ki, qızılbaş ləşkərini heç zaman belə böyüklükdə görməmişdilər. Yol əsnasında Şahverdi bəy Yegan Xorasandan qayıdaraq Mürşüdqulu xanın bəzi üzrlərini ərz etdi, amma danışıq vaxtı yekə-yekə danışdığı üçün töhmətə məruz qalıb vəzifəsindən kənar edildi. Ox-kaman qorçisi və ustaclı tayfa böyük və mötəbərlərindən olan Həsən bəy Çavuşluoğlu Mehdiqulu bəy də əmirlərin məclisində oymaqların təəssübü, habelə el və qəbilələrin himayəsi xüsusunda xoşagəlməz sözlər danışdığından etibarını itirdi və cəzalandırıldı. Salman xan və ustaclı ağsaqqalları onların hər ikisini qətl etdilər. Amma, Əliqulu xan və Mürşüdqulu xan İraq ləşkərinin gəlib-çatma xəbərini eşidərək şahzadənin, yəni həzrət zilləllah şahın müqəddəs məiyyətində Herat darüssəltənəsindən çıxdılar. Əlahəzrət şahzadə ilə müvafiqət, amma İsgəndər şanlı nəvvabla müxalifətdə olmaq xüsusda bir-birləriylə əhd-peyman bağlayan əzəmətli əmirlərin hamısı onların başında cəm oldular, bir neçə mənzil qət edib, möminlər məkanı olan Səbzvaradək gəldilər. Hümayun şah ordusu Damğana çatan vaxt onlar artıq Səbzvarda idilər. İraq ləşkərinin qüvvət və şövkətinin şah ordusundan zəif olmasına baxmayaraq, xorasanlıların qorxmazlığı və onların Səbzvara qədər gəlib-çıxmalarından xatirləri kədərli və pərişan oldular. Adamlar güman edirdilər ki, o iki dəstə arasında elə bu neçə gündə böyük savaş vaqe olacaqdır. Böyüklərin və ağsaqqalların əksəriyyəti bu savaşı arzuolunmaz hesab edirdi, çünki qızılbaş tayfalarının qohum- əqrabaları bir-birləri ilə qaynayıb-qarışdıqlarından onların bir dəstəsi bu tərəfdə, digər dəstəsi isə o biri tərəfdə qarşı-qarşıya durmuşdular. Məsləhətçi əmirlərdən xüsusilə Qulu bəy Qorçibaşı və Şahrux xan müxalifətin tərk olunması barədə fikir söyləyirdilər.
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|