AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Rumilərin və tatarların qızılbaşlarla hərbi
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BU İLİN SONUNDA QARABAĞIN SULTANBUD ADLI YERİNDƏ BAŞ VERƏN BƏZİ HADİSƏLƏR VƏ İBRAHİM XAN TÜRKMANIN RUM PADŞAHINA ELÇİ
- Cəmşid xanın qətli
|
Rumilərin və tatarların qızılbaşlarla hərbi: Rumiyyə və tatar qoşunu qızılbaş ləşkərinin gəldiyini eşidib. Müharibəyə can atdı. Molla Həsən adlı bir yerdə onlarla müzəffər qorçilər arasında hərb başlandı Əsgərlərə fasiləsiz olaraq kömək gəldiyindən müxaliflər onlarla bacarmayıb döyüşdən əl çəkdilər: Rumiyyə Dərbənd qalasına, tatarlar isə öz diyarlarına getmək üçün Dağıstana yollandılar. Bəylərbəyi Salman xan və onun əmir yoldaşları müzəffər şah məiyyətinin gəlişi və əmirlərin Şirvana getmələrini eşidib pərişan və dağınıq halda Kür çayını keçərək Şirvana yollandılar. Tatarlar tərəfindən məğlub edilmələrinin əvəzini çıxmaq üçün Badkubə qalasını almaq məqsədilə gedib oranı mühasirə etdilər. Əmir xan və əmirlər də Şabrandan qayıdıb Salman xana imdad üçün Badkubə qalasına yanaşaraq on səkkiz gün qala ətəyində oturdularsa da, qalanı ələ keçirmək onlara nəsib olmadı. Ölkənin viranəliyi və rəiyyətin əhvalının pərişanlığından ləşkər aclıq çəkməyə başladı. Bir gündə cəmisi altı misqal gümüş sikkələrə bərabər altı yüz dinarlıq arpa unu alınıb-satılırdı, son günlərdə o da
457
yoxa çıxdı. Ləşkər zərurət üzündən mühasirəni tərk edib Qaraağaca gəldi. Həmin qış Şirvanda qızılbaş əmirlərindən heç kim qalmadı. Buna görə də, rumilər Şirvanın bəzi mahallarına yollandılar. Dərbənddə əyləşən Osman paşa əlini uzatdığı hər Şirvan vilayətindən (yəni ki, şəhərindən - Ş.F.) mal toplayırdı. Şirvan əhalisi məcburiyyət üzündən ona itaət edirdi. Pirə Məhəmməd xan bu səfər zamanı xəstələnib öz varlıq libasını yoxluq qamətinə geyindi və axirətə yollandı. Onun vəfatından sonra ustaclıların əhvalları tamamilə pisləşdi. Baxmayaraq ki, Pirə Məhəmməd xanın yerinə onun oğlu əmir və xanlıq [tituluna] layiq görüldü, lakin onun bir o qədər də etibarı yox idi. [Amma] Xorasanda olan Mürşüdqulu xan Yegan Ustaclı ali sarayda olan o tayfanın halının
daha da pisləşməsinə səbəb olmaqda idi. Əmir xan, türkman və təkəli əmirləri o tayfaya qarşı etiraz və məzəmmət dillərini açaraq, onları "araqarışdıran" ("mofətten və fitnəəngiz”) adlandırır, izzət və etibarlarının azalmasına çalışır, bəlkə də onları məhv etməyə çalışırdılar. Məsələn, Xorasandan qayıdan Şahqulu Sultan Qarınca oğlu Ustaclı ali orduya gələrkən, Rcy şəhərinin Vəramin adlı yerində Müseyib xan Şərəfəddinoğlunun mülazimləri olan təkəlilər Qaraca Sultanın nəvəsi Məhəmməd bəy Nəqarinin sərkərdəliyi ilə onun qətlinə və ustaclıların mallarının qarət olunmasına girişdi. Belə ki, üç yüz nəfər yaraqlanıb onun üstünə getdi. Şahqulu Sultan onların hücumundan xəbərdar oldu, lakin onun nicat yolu sanki bağlanmışdı. Müdafiəyə başlayaraq mərdliklə döyüşdü, az döyüşçüsü ilə Məhəmməd bəy Nedaqini məğlub etdi, təkəlilərdən çoxlu adam öldürdü. Şahqulu Sultan öz ağlı və tədbiri ilə təkəlularla dohı olan Rey vilayətindən çıxa bildi, Qarabağ qışlağında ali orduya çatdı. Təkəlilərdən zahir olan bu uğursuz hərəkət bəyənilmədi. Bəzi fəsad əhli Müseyib xanı Şahqulu Sultandan intiqam almağa vadar etdisə də, Müseyib xan əməlisaleh adam olduğundan bu işə razılıq vermədi. Ustaclı ağsaqqalları İsgəndər şanlı nəvvabdan kömək alıb, şahın əmri ilə Şahqulu Sultanı Müseyib xanın evinə apardılar. Həmin mərəkədə öz qohumlarını itirən təkəlilərin onu təhdid etmələrinə baxmayaraq, təkəlilərin ona hücum etmələri və ustaclıların müdafiəyə məcbur olmaları nəzərə alındı və haqq Şahqulu Sultan tərəfində oldu. Müseyib xan buna görə də cahilliyə yol vermədi, iki yüz nəfər təkəlinin qanından keçdi, ona heç bir sədəmə vurmadı. Biri-digəri ilə müttəfiq olan türkman və təkəli tayfaları ali dərgahda olduqca etibarlı, şan-şöhrətli və iqtidarlı idilər,
458
amma, yuxarıda yazılan əməllərinə görə, artıq ustaclı tayfasının ehtiramı qalmamışdı. Buna görə də, Şahqulu Sultan Qarıncaya və onun övlad və qohumlarına qarşı Müseyib xanın etdikləri yoxlanılıb araşdırılmadı və həqiqətən də, onun haqqı o zamankı vəziyyətinə görə, bəyənilməkdəydi.
Ustaclıların bütün işlərinə başçılıq edən Pirə Məhəmməd xan vəfat etdikdən sonra onun yoldaşları Salman xan və başqa əmirlərin Şirvanı müdafiə etmə vəziyyəti pisləşmiş və onlar Şirvandan çıxmışdılar. Sinan paşa tərəfindən Şirvanın vəziyyətini öyrənmək və Şirvan vilayətlərinin kimin əlində olmasını müəyyənləşdirmək üçün təyin edilən Ömər ağa gəlib ali orduya çatdı. Əmirlər və dövlət başçıları belə məsləhət gördülər ki, Şirvanı qorumağı Qarabağda yaşayan və sayca çox olan qacar, otuziki və başqa tayfaların öhdəsinə qoysunlar və bu işin yaxşı-pis cəhətlərini İmamqulu xana həvalə etsinlər. Onlar İsgəndər şanlı xaqan və nəvvab şahzadə ilə məsləhətləşib İmamqulu xanı, könülsüz də olsa, bu işə məcbur etdilər. Onun məsləhəti ilə Peykər bəy Ziyadoğlu Qacara əyalət və xanlıq rütbəsi verərək onu Şirvana bəylərbəyi təyin etdilər. Həmçinin bir neçə qacar əmirinə Şirvanda ülka verib onunla birlikdə Şamaxıya göndərdilər. Onlar getdikdən sonra Ömər ağaya da bir nəfər qoşaraq Şirvana yolladılar. Həmçinin bir dəstə döyüşçünü Tiflis qalasını tutmaq və oranın valisi Səmayun xana kömək etmək üçün rəvan etdilər. Habelə Mürşüd bəy Topçubaşını topxana ustaları və toptökmə məmulatı ilə qalanın alınmasını başa çatdırmaq üçün o tərəfə göndərdilər ki, Ömər ağa geri qayıdarkən həmin qüwətli qalanın qızılbaşlann əlində olduğunu görsün. Amma onlar buna (Tiflis qalasını tutmağa - Ş.F.) nail olmadılar və bu işdən heç nə çıxmadı. Xülasə, Peykər xan və Şirvan əmirlərinin hər biri namizəd olduqları vilayətlərinə çatıb dayandılar. Ömər ağa onları orada görüb anladı ki, Dərbənd və Badkubə qalalarının dörd divarından başqa heç bir [Şirvan] torpağı Osman paşanın əlində deyildir. İsgəndər şanlı nəvvab həqiqəti Sinan paşaya ərz edib sülhə
459
gəlməkdən ötrü Ömər ağaya Şahqulu Sultan Tebetoğlu Zülqədəri də qoşaraq elçi sifətilə yola saldı. Şirvan əhalisi tərəfindən [aşağıdan məzmunda] bir sənəd (məhzər) hazırlanmışdı: "Şirvan vilayətindəki bəzi yerlər şərif Kəbəyə məxsus (hərəmeyni-şərəfeyn) vəqflərdir. Həzrət xandgar Kəbəyə xas həmin yerlərin "xadimul- hərəmeyn"i, yəni hərəmeynin xadimi (başçısı - Ş.F.) olduğundan Şirvan əhalisi qəbul edir ki, "hərəmeyni-şərifə" məsrəflərinə sərf edilməkdən ötrü bir neçə xərvar həcmində olan ipəyi o vilayətə göndərsin, belə bir şərt ilə ki, indiyədək rumilərin zəbtində olan yerlərə hücum etməsinlər və onları qızılbaşların ixtiyarına verilsinlər." Tebetoğlu layiqli töhfə və hədiyyələrlə Ərzruma rəvan oldu. Amma, Sinan paşa və Osman paşa arasında nifaq olduğundan Sinan paşa [qızılbaşlarla] sülh yaratmaqdan ötrü Tebetoğlunu sülhamiz məzmunlu məktubla geri göndərdi. Qərara gəldi ki, yüksək rütbəli qızılbaş əmirlərindən biri məhəbbətli bir məktubla xandgarın yanına gedib sülh qayda-qanunu barədə söhbətlər aparsın. Tebetoğlunun gcri dönməsindən sonra Qum hakimi Heydər Sultan Çapuq Tərxan Türkmanın oğlu ağıllı və işbilən İbrahim xanı Rum elçiliyinə təyin edib, layiqli töhfə və hədiyyələrlə rəvan etdilər. Amma elə ki, o elçi İstanbula, Rum xandgarı Sultan Muradın yanına çatdı, qərəzkar adamlar, xüsusilə Şirvan Dərbəndində olan Osman paşa Sinan paşanı təqsirləndirib sülhün qəbul olunmaması üçün [xandgara] bəzi sözlər çatdırdı. Buna görə də İbrahim xanın İstanbul elçiliyi uğurla nəticələnmədi. Ertəsi il [xandgar] Fərhad paşanı sərdar təyin edərək [yola saldı] və Çuxur-Səd, Qarabağ və Azərbaycan mahallarının əksəriyyəti onun səyi ilə qızılbaşların əllərindən çıxdı. İbrahim xan yeddi ilə qədər İstanbulda qaldıqdan sonra əlahəzrət zilləllah şahın hakimiyyəti zamanı rüxsət alıb geri qayıtdı ki, baş verən əhvalatların heç birinin şərhi yerli-yerində veriləcəkdir.
Bu il baş vermiş ibrətamiz hadisələrdən biri Biyəpəs Gilanının valisi Müzəffər Sultanın nəvəsi və cənnətməkan şahın damadı (kürəkəni - Ş.F.) olan Cəmşid xanın bəzi haramnəmək mülazimlərin təhriki və Mirzə Kamran Kuhdəminin əh ilə
öldürülməsidir. 460
O qəribə hadisənin xülasəsi belədir: Cəmşid xan və Biyəpiş Gilanının valisi Xan Əhməd arasında, həmin iki sülalənin köhnə ədavətinə görə, fitnə-fəsad tozu artmaqdaydı. Onlar daim bir- birilərinin məmləkətlərinə ləşkər çəkməklə dövlətin əsasını zəiflətməyə çalışırdılar. Hər iki ölkə arasında yerləşən Kühdəmin valisi Mirzə Kamran, vaxtın məsləhəti ilə, həsəb-nəsəb baxımından daha məşhur olan Xan Əhmədin xatirini incitməməyə və onunla daha artıq dostluq etməyə çalışırdı. Amma, hər iki vali Cəmşid xanla anlaşma və dostluq məqamında idi. Cəmşid xan bu il mülayimlik və insansevərlik qapılarını açıb, düşmənçilik və ya dostluq etmək xüsusunda Mirzə Kamrana öz sözlərini izhar etdi, onu yanma çağırdı, dostanə münasibət yaratdı, həmişə tövhə və hədiyyələr yollamaqla məhəbbət qayda-qanununu möhkəmlətdi. Hər iki tərəfin etibarlı adamlarının gediş-gəlişi başlandı və onlar arada olan kin- kidurət sarıdan xatircam oldular, Cəmşid xan və Mirzə Kamran müəyyən bir yerdə görüşdülər. Xan onu özü ilə Rəştə apardı, şahanə etiram göstərdi. Amma onun əsl məqsədi Kuhdəm və Biyəpəs ləşkərini bir-birilərindən ayırmaqla Xan Əhmədin istilasından yaxa qurtarmaq idi. Aralarında belə məhəbbət təriqi yarandığı üçün Cəmşid xanda işğalçılıq və iqtidar nişanələn görünməyə başladı, aradakı vuruşun (mabehən-neza) səbəbi olan Kuçsefahanı ələ keçirdi. Xan Əhməd onların qorxusundan Lahicanda sakit yaşaya bilmirdi. Mirzə Kamranın Biyəpəs camaatı ilə sülh etməsindən sonra Cəmşid xandan narazı olan bir dəstə adam onu Biyəpəs ülkasını tutmağa tərğib etdi. Xan Əhməd [beləliklə] Cəmşid xanla hiylə və kin məqamında dayandı. Bu əsnada Cəmşid xan öz ləşkərinin sipəhsaları və baş verən fitnəkarlığın mayası olan Qara Bahaduru Mirzə Kamrana qoşub Xan Əhmədin üzərinə yolladı. O vaxtlarda sipəhsalarlıq iddiasında olan əmirlərindən Çıraq Sultan adlı birisinin xanla kin-küdurəti başlandı. Mirzə Kamranla bağlanan əhd-peyman məsələsini Cəmşid xan ona bildirdi, Çıraq Sultan isə ürəyə yatan sözlərlə Cəmşid xanı özündən arxayın etdi. Amma, elə o özü də qorxub vahiməyə düşdü və ona qarşı çıxmaq fikrinə düşdü. Mirzə Kamran Biyəpəs ləşkəri ilə Kuçsefahanda olan vaxt onun dostları olan Qara Bahadur və böyük adamların çoxu canlarının qorxusundan Mirzə Kamranla ittifaqa girərək, Cəmşid xanı dəf etmək qərarına gəldilər. Onlar fürsət tapıb Çıraq Sultanı Kuçsefahanda qətlə yetirib, qayıtdılar və Rəştə 461
gəldilər. Dincəlməyi (fəraqət) və sağ-salamat (afiyət) qalmaq istəyən döyüşçülər sevinərək bu məsələni böyük bir bəladan qurtuluş kimi qiymətləndirib onların qayıdış səbəbini heç soruşmadan rəvan oldular.
Xülasə, Mirzə Kamran, Qara Bahadur və həmkarları əvvəl etdikləri əhd-peymana qarşı çıxaraq qoxmadan Cəmşid xana qarşı ittifaqa girdilər. Xan isə sadəlövhlüyündən və etimadı üzündən bu şəxslərin nifaqlarından qafil olub, onların geriyə qayıdışlarını zəruri bir işi yerinə yetirmək istəkləri kimi qəbul etdi. Mirzə Kamran isə dərhal xanın tək qaldığı otağa girib onu tutdu, kənar bir yerdə saxlamağdan ötrü, etibarlı adamlarla Kuhdəmə göndərdi. Cəmşid xan nə qədər çalışdısa onun sülaləsinin nəməkharam mülazimlərindən heç biri onu xilas etmək fikrində olmadı. İstər- istəməz o qəribə hadisəyə qurşanan Mirzə Kamran cənnətməkan şahın qızınm az yaşlı oğlanları Məhəmməd İbrahim Mirzə və Məhəmməd Əmin Mirzəni öz yanında saxladı və Qara Bahadurun səyi ilə bütün Biyəpəs əhalisi Mirzə Kamranın hakimliyinə razı oldu, o vilayətin sipəhsalarları və başqa adamları onunla əhd- peyman bağladılar. O isə belə bir razılıqdan xatircəm olaraq, iki aydan sonra onların öz sözlərindən sərf nəzər edə biləcəkləri qorxusundan Cəmşid xanın qətlinə fərman verdi və onu Kuhdəmdə qətlə yetirdilər. Amma, onların axırları da öz istədikləri kimi ola bilmədi az bir vaxt içərisində o günahsız padşahın qatilləri öz əməllərinin cəzasına çatdılar, ömür və dövlətdən fayda görmədilər. Belə ki, Mirzə Kamran Cəmşid xandan xatircam olan kimi Biyəpəs vilayətində hökümət və istiqlal bayrağı qaldıraraq Xan Əhmədlə də savaş məqamına gəlib özünün işğalçılıq meylini zahirə çıxarmaqda idi. O, öz etibarlı adamlarını padşah sarayına göndərib belə ərz etdi: "Cəmşid xan üsyan və tüğyan edib, dövlət hökmünün ziddinə çıxaraq başqalarının məmləkətlərinə də dəxalət etməkdə, padşah əmrlərinə əməl etməməkdə idi. Mən dövlətxah adamsa onu tutub şərrini dəf etdim. Əgər şahın şəfəqqəti mən dövlətxahın halına tərəf yönəlsə və Biyəpəs məmləkətini mənə versə, peşkəş olaraq ali saraya çoxlu pul göndərərəm, hər il bac və xərac ödəməyə zəmanət verərəm".
462
O, Cəmşid xanın pulundan böyük məbləğdə pul da yolladı. Mirzə Salman, əmirlər və dövlət başçıları onun dediklərini qəbul edib şahdan təvəqqe etdilər ki, cənnətməkan şahın Cəmşid xanın arvadı olan bacısını və Biyəpəsi Mirzə Kamrana versin. Amma, Xan Əhməd qoçaq, ağıllı, öz sözü olan və tədbirli Mirzə kamrandan Cəmşid xana nisbətən daha çox çəkinir onun qaba davranışından şəklənirdi. O tez-tez ali dərgaha məktublar göndərib Mirzə Kamranın xahişinin rədd edilməsini ərz etdi, dedi: "Biyəpəs məmləkəti yeddi-səkkiz ali qədirli qızılbaşa məxsusdur və oranın qətiyyən Mirzə Kamrana aidiyyətı yoxdur. Əgər qızılbaş əmirləri buraya gələrsə, mən boyun oluram ki, o vilayəti onun işğal əlindən xilas edib qızılbaşların ixtiyarına verim". Beləliklə, Mirzə Kamranın iqtidarda olması heç vechlə Xan Əhmədin məzacına müvafiq deyildi. İsgəndər şanlı nəvvabın Xan Əhmədə böyük şəfəqqəti olduğundan onu narazı salan heç bir işə razılıq vermirdi. Cəmşid xanı öldürən Mirzə Kamranın cürət və cəsarətinə göz yummaq isə onun səltənət rütbəsinə uyğun iş deyildi, elə buna görə də Mirzə Kamranın xahişləri şah tərəfindən qəbul olunmadı. Salman xan və ustaclı əmirləri də orduda ülkasız qalmışdılar. Qüdrətli dövlət başçılarının məsləhətinə görə şah Cəmşid xanın həm də damadı olan Salman xanı Rəşt hakimi təyin edib, Biyəpəsi ustaclı əmirləri və başqa əmirlər arasında böldü, Şahqulu Sultan Qarınca Ustaclını Salman xana lələ və ağsaqqal təyin edərək, Biyəpəs və Biyəpiş hakimlərinin savaş mayası olan Kuçsefahanı ona verdi. Ülkaya layiq görülən ustaclı əmirləri isə bunlardı: Nəzər Sultan Lələnin oğlu Hüseynqulu Sultan, Mustafa Şərəfli, Eyğus 348 bəyin oğlu Mehdi Sultan Çavuşlu, Əhməd Sultan Asayeş oğlu, Cəfər Sultan Rumlunun oğlu, Peykərli Berdi Xəlifə və Şahverdi Sultan Cəlaloğlu Çekəni. Mirzə Kamran Cəmşid xanın sərvətindən saraya göndərdiyi qızılı isə əmirlərin xərclərinə kömək kimi verib, onları Gilana rəvan etdi. Bayandur xan Talışın, onun oğlu Əmir Həmzənin və Kəskər hakimi Əmir Səyavuşun adlarına ehkami-motaələr (itaət hökmləri - Ş.F.) yazılaraq, həmin əmirlərə imdad və köməklik göstərmələri üçün hökm olundu. Süleyman xan və yoldaşları Gilana yaxınlaşdılar və Şahqulu Sultan Qarınca Biyəpəs xüsusunda Xan Əhmədlə məsləhətləşməkdən və qərara gəlməkdən ötrü Lahicana - Xan
348
Ayğut olmalıdır - Ş.F. 463
Əhmədin yanına getdi. Amma, qızılbaş ləşkərinin yürüş xəbəri Gilana çaldıqda, Fumən vilayəti əyanlarından olan Şirzad adlı bir şəxs bir qələndər oğlunu Cəmşid xanın oğlu kimi qələmə verib, onu Cəmşid xanın atasının adı ilə "Mahmud xan" adlandırdı. Mirzə Kamrana qarşı çıxaraq bir dəstə Fumən süvarisini özünə müttəfiq edib qəfildən onun üzərinə - Rəştə hücuma keçdi. Mirzə Kamran bu qəziyyəni bilərək Rəşt əhalisi ilə vuruşun üz verməməsindən ötrü özünü müdafiə etmək istəmədi və buna heç imkanı olmadı da. O, Cəmşid xanın oğlanlarını özü ilə götürüb çaşqınlıqla var-dövlətini ataraq, tanınmaz bir yolla Kuhdəmə gəldi. Onunla əlbir olan Qara Bahadur və adamları da Mirzə Kamrana qoşulub Kuhdəmə çatdılar. Şirzad isə "Sultan Mahmud xan"ı Cəmşid xanın ülyacənab hərəmi olan [dul] şahzadə qadınla görüşdürməkdən ötrü Rəştə gəlib çatdı. Cəmşid xanın fəqət iki oğuldan qeyri digər uşağı olmadığını bilməsinə baxmayaraq şahzadə xanım zəmanəyə uyğun hərəkət edib, Şirzadın məsləhətinə əməl edib onun Biyəpəs Gilanının zəbt etməsini rəğbətlə qarşıladı. Şirzad bir adamını Xan Əhmədin yanına göndərib Gilan hakimlərinini sabiq hökmünün əksinə getdi, itaətdən dəm vurdu və onunla birləşdi, çünki, Xan Əhməd Mirzə Kamranın vəziyyətinin pisləşdiyini bildiyindən bu məsələni özü üçün münasib sandı, qızılbaş ləşkərini buraya çağırdığından peşiman oldu, [Mirzə Kamran ilə] intiqam və qarşılaşma məqamına gəldi, onun üstünə qoşun yolladı. [Beləliklə,] Biyəpiş ləşkəri Mirzə Kamranın məskəni olan Kuhdəm qəsəbəsinə çataraq oranı viran etdi, onun ardınca Rüstəmabad və Taroma qədər getdi. Amma, bu əsnada Salman xan artıq Məncilə gəlib çatmışdı. Bunu bilən Mirzə Kamran Xan Əhmədin döyüşçülərindən, lakin özünün yaxını olan bir nəfəri qızılbaşların yanına yolladı. Hüseynqulu Sultanın vəkili Məhəmmədi bəy Sarı Solaq iki-üç yüz qızılbaşla Kuhdəmə gedərək onu Qara Bahadur və yoldaşları ilə birlikdə Məncilə gətirdi. O isə Xan Əhməd ləşkərinin elə həmin gecə hücum edəcəyi qorxusundan Salman xana qoşularaq, xanı oradan çıxanb Kuhdəmə apardı. Xan Əhmədsə Salman xanın gəlişindən və Mirzə Kamranın xana qoşulmasından xəbər tutaraq öz adamlarına geri dönmə əmrini verdi.
Amma, Salman xana dedi: "Mirzə Kamran hiyləgər, fitnəkar və qəddar adamdır, onun sözlərinə aldanmayın. Yaxşısı budur ki, ondan Cəmşid xanın qan əvəzini alıb, özünü həbs, ülkasını isə zəbt edəsiniz. Orada yaşayıb, ağacların yarpaqlardan və 464
meyvələrdən üryan olduğu və Biyəpəsin rəzil adamlarının müdafiyə və cəngə macalları olmadığı payrz fəslində mənimlə birlikdə həmin ülkaya gedərək oranı öz əlimizə keçirək". Mirzə Kamran ağıllı, sözlü-söhbətli, yağlı dilli və zarafatcıl bir adamdı. Amma Salman xanın yağlı sözlərinə inanıb ona bunu xatırlatdı: "Xan Əhməd mənim iqtidarım və istiqlalımın qorxusundan qızılbaş qoşununu buraya çağırdı. O hal-hazırda məni gücsüz hesab edib sizin buraya gəlməyinizi istəmir. İndi Şirzad və Cəmşid xanın oğlu kimi adı hallanan və Biyəpəs Gilanına sahiblənən Sultan Mahmud onun mülazimi olmaq kimi alçaq bir hökm altındadır. Əgər belə davam edərsə hər iki Gilan onun olacaqdır. Onun köməyinə sizin qətiyyən ehtiyacınız yoxdur. Sizə isə heç bir minnət qoymadan mən özüm onun Biyəpəs ülkasını sizin üçün ala bilərəm". Salman xan Cəmşid xanın oğullarını onun əlindən alıb Qərvinə göndərdi, Şahqulu Sultanın Xan Əhmədin yanına getməsinə görə, onun tabeliyindəki əmirlərin gəlib bir yerə toplanmasını gözlədi. Bir neçə gün sonra Şahqulu Sultan gəlib dedi: "Xan Əhməd deyir ki, meşələrin yamyaşıl, hər ağacın isə bir qala timsalı keçilməz olduğu hazırkı vaxtda, hələ Gilana getmək vaxtı gəlib çatmamışdır. Gərək qışın gəlməyini gözləyək". Bu sözlər Mirzə Kamranın fikrinin qüvvətlənməsinə səbəb oldu. Oraya toplaşan əzəmətli əmirlər də getməyi məsləhət görüb Rəhmətabaddan çıxdılar, Mehdiqulu Sultan Çavuşlunu çərxçi təyin edərək Peykərli Berdi Xəlifə Kəngərlini birinci dəstəyə (cənd) başçı qoydular və irəliyə getdilər. Şirzad və Sultan Mahmud xan Əli bəylə və cənnətməkan şahın dövründə Cəmşid xanın vəkili olmuş Karkiya Əhməd Fuməninin oğlu Mahmud bəylə birlikdə qızılbaş ləşkərini müdafiə etmək məqsədilə Rəşt şəhərinə tabe olan Bicarpəstdən çıxdılar.
Mirzə Kamran isə qeyri-ənənəvi yolu ilə hərəkət edərək, bir dəstə qızılbaş ləşkəriylə Rəştə rəvan oldu. Qızılbaşların başqa bir yolla Rəştə yollanmalarından xəbər tutan Şirzad döyüşçüləri ehtiyatkarlıq üzündən xanlığa qaldırdığı oğlunun ixtiyarına buraxıb, özü şəhərdən xəbər tutmaq üçün bir neçə nəfərlə Rəştə gəldi. O Cəmşid xanın evinin yanındakı Siyahqurab meydanına çatarkən
465
qızılbaş ləşkərinin bir neçə çərxçisi də gəlib Rəştə çatdı. Şirzad həmin meydanda bir neçə qızılbaşı görüb onlara hücum etdi və çərxçi qaziləri ilə döyüş başlandı. Şirzadı tanımayan qazilərin biri nizə ilə onu atdan yerə saldı, ardı-ardınca gələn qızılbaşlar isə tutdular və, özünün kimliyini bildirən Şirzad ələ keçdi, on-on beş nəfər yoldaşının bəzisi yaralandı və bəziləri öldürüldü. Şirzadın ələ keçirilməsindən agah olan Salman xan və qızılbaş əmirləri zəfərlə Rəştə gələrək Siyahqurab meydanında özlərinə iqamət xeymələri qurdular. Amma, qızılbaşların Biçarpəs yoluyla gələcəyini gözləməkdə olan Gilan ləşkəri günün axırında onların şəhərə daxil olmaları və Şirzadın ələ keçməsindən xəbərdar oldular, cəng əzmi ilə oradan şəhərə gəldilər. Onların səsləri qazilərə çatdıqda Salman xan və əmirləri orada bir dəstə əskəri onların qarşısına yolladılar, aralarında cəng başlandı. Gilanlılar bir qədər döyüşdükdən sonra üzlərini fərar vadisinə tərəf tutdular. Axşam düşdüyünə və sıx meşədə olmalarına görə qızılbaş süvariləri onları təqib edəbilmədilər. Kuhdəm piyadaları isə təqibə keçərək çoxlu adam ələ keçirdilər. Onlar Mirzə Kamranın əmriylə nəfəslərini belə dərmirdilər. Xülasə, tutulan adamların çoxunu qətlə yetirdilər. Gilanlılar dağılışmağa başladılar, Məhəmməd bəy və Əli bəy Fumənə getdilər. Salman xan və əmirlərin vəziyyəti ali dərgaha ərz etmələrindən sonra, şahın əmriylə, Cəmşid xan hərəmxanasının şahzadə xanımı orduya göndərildi. Salman xan Cəmşid xanın evində, əmirlər isə münasib mənzillərində yerləşdilər. Qara Bahaduru Salman xanın vəkili kimi rəiyyəti nəvazişləndirməyə rəvan etdilər.
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|