AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Vəzir Mirzə Salmanın Heratda qətli
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beyt
- Qəzəl
- Əliqulu xanın əmirlərlə sülhə gəlməsi
- Şah Sultan Məhəmmədin Heratdan qayıtması
- İSGƏNDƏR ŞANLI NƏVVABIN HÜMAYUN MƏİYYƏTİNİN OLMADIĞI MÜDDƏTDƏ AZƏRBAYCANDA BAŞ VERƏN HADİSƏLƏR VƏ İRƏYANIN RUMİLƏR TƏRƏFİNDƏN
- İSGƏNDƏR ŞANLI NƏVVABIN HÜMAYUN MƏİYYƏTİNİN QAYIDIŞINDAN SONRA XORASANDA BAŞ VERƏN HADİSƏLƏRİN ZİKRİ
|
Vəzir Mirzə Salmanın Heratda qətli:
Elə ki, İsgəndər şanlı nəvvab və aləm şahzadəsi əmirlərin xəyanət və nifaqlarının baş verməyəcəyindən xatircəm oldular, Mirzə Salmandan narazı olduqları üçün razılaşdılar ki, əmirlərin onun barəsində gəldikləri fikirlə razılaşsınlar. Ertəsi gün bir dəstə əmir Qulu bəy Qorçibaşının evinə yığılıb, şahın yanına bir adam göndərdilər, Mirzə Salmanı aparıb qorçibaşının evində məhbus etdilər, var-dövləti zəbt olundu. Oğlanları Mirzə Abdullah və Mirzə Nizamı da həbs edib nəzarətdə saxladılar. Bir neçə gün də Mirzə Salmanın varının axtarışına həsr olundu, xatircəmlik yarandıqdan sonra, Salman xanın sağ saxlanmasının özləri üçün təhlükəli ola biləcəyini başa düşərək onu qorçilərə verdilər. Türkman yüzbaşısı Təhmasibqulu bəy Mosullu onu yaraladı, başqaları isə işini bitirdilər.
Əcəb soyuqlatdı bu qəsr səni, İsindin, dedilər: Tərk et məskəni! 360
Sübhanallah! Adəm övladının xeyir güman etdiyi bir iş şərlə nəticələnir və o öz səyi ilə özünü əməl bostanına yetirməyə çalışırsa, bəla tikanlığına (xarestan) düçar olur, xəta və zillət gülü dərir. Mirzə Salman özünün dövlət bünövrəsini güclü təsəvvür edərək, nəvvab şahzadəni özünə damad seçdi və bu qohumluq üzündən dövlət gəlininə (ərus) üç dəfə təlaq deyərək həyat ipinin qırılmasına səbəb oldu. Cəsədi iyrənc halda yoxluq torpağına atılıb- qalmışdı. Nəhayət, sədr və üləmaların təsiri ilə onun nəşini müqəddəs Məşhədə aparıb müqəddəs rövzədə dəfn etdilər. Mirzə Salman
İsfahan oyanlarının cabiriyyə təbəqəsindəndir və öz şəcərəsini Cabir ibn Abdullah Ənsariyə* çatdırırdı. Onun həyatının bir dövrü cənnətməkan şahın
360 Beytin farscası belədir: Əcəb sərd aməd in qəsre-delaviz Ke, ta ca gərm kərdi guyədət: Xiz! 495
hakimiyyətdə olduğu illərə təsadüf edir. O, həqiqətən də qabiliyətinin, fəzilətinin və kamalının çoxluğuna görə başqalarından üstün idi. İsgəndər şanlı nəvvabın vaxtında bəxt ulduzunun köməyi ilə dövlət və iqbal meracına qədəm basdı, vəzirlər arasında iqtidarı və istiqlalı artdı. Elə düşünürdü ki, illər ötdükcə, qulam, xidmətçi və qoşununun çoxluğu sayəsində qəza qılıncını və qədər qalxanını dəf edə biləcəkdir. Elə bu əbəs xəyalla da ayağını qələm əhlinə xas ədəb dairəsindən kənara çıxarıb dünya nəfsinə tabe oldu, qoşun, ləşkər, təbil və bayraqla şərəfləndirildi. O, şan-şöhrətli əmirlərlə qalib bir şəxs kimi davranır, onlardan üstün olduğunu nümayiş etdirirdi. Savabdan uzaq əməllərinin nəticəsində onda özündən razılıq yarandı. Şairlik və söz demək məharətini kamal dərəcəsinə qaldırmışdı, yüksək fəhmə, sağlam təbə, müstəqim zövqə malik idi, bədahətən duzlu şerlər deyərdi. Çox vaxt vəzarət işləri ilə məşğul olduğu əsnalarda ehtiyacı olanların ərizələrinə şerlə cavab yazar, bədahətən, yüksək bəlağət və gözəlliyə malik qitələr, qəsidələr qələmə alardı. Qətl olunmazdan bir neçə gün əvvəl bir qəzəl yazdı ki, məqtə (başlanğıc) beyti belədir:
"Ey gözəllər, dediniz qətl eləyək Salmanı Yaxşıdır ki, bu isi ləngimədən tezcə edin". 361
Bu bir neçə beyt şeri də, Türbət [qalasının] mühasirəsi zamanı demişdi:
"Yardan yenə də vədeyi-didar gəlib-çatır, Öylə döyünür qəlb, məgər yar gəlib-çatır?
Salman əgər gələrsə bəla, nalə eyləmə, Əlbət, bəla sən aşiqə besyar gəlib-çatır''. 362
361 Beytin farscası: Xubruyan ço səre-koştəne-Səlman darənd Behtər anəst ke, əndişeye-u zud konid. 362 Beytin farscası: Bazəm ze yar vədeye-didar mirəsəd? 496
Mirzə Salman bu qəzəli[ni] Mövlana Möhtəşəm Kaşinin qəzəlinə cavab olaraq olduqca yaxşı deyibdir. O qəzəlin mətlə (başlanğıc) və son beyti (hosne-mətlə) belədir:
Sən gözəllik cilovun, baxsa fitnəkar, vermə, Fitnəli kəslərə heç vədə ixtiyar vermə, Laləgun surətinə pərdə salan zülfündən, Səadət xəznəsini istəsə də mar, vermə. 363
Xülasə, bu hadisənin baş verməsindən sonra əzəmətli əmirlər öz gələcəklərini (aqibət - Ş.F.) fikirləşib nəvvab şahzadədən xahiş etdilər ki, onların xatircəmliyindən ötrü Mirzə Salmanın qızını boşasın. Nəvvab şahzadə əmirlərin iltimasını qəbul edib talaqa razı oldu. Mal və mülkünün bir hissəsi ali divana mənsub edildi, bir hissəsi isə əzəmətli qorçilərə verildi. Bir-iki ay mühasirə məsələsinin həll olunmasında hamı tərəddüd edirdi. Elə bu əsnada Azərbaycandan vəhşətli xəbərlər gəlib çatdı. Rum sultanı tərəfindən Fərhad paşa adlı bir şəxs o ölkənin sərdarı təyin edilmiş, hal-hazırda Azərbaycana ləşkər çəkərək sərhəddə qətl atəşini yandırmaqdadır. Güclü dövlətin başçıları bu xəbərdən narahat olaraq belə məsləhət gördülər ki, Əliqulu xanla sülh bağlayıb yürüş cilovunu İraq və Azərbaycana tərəf yönəltsinlər. Şahrux xan Möhrdar təlaşın (ğayele), kobudluğun (koloft) və dava-dalaşın bitməsi naminə elə özü birbaşa qala ayağına getdi, Əliqulu xanla görüşdü, sülh məsələsini ortaya gətirdi. Xanın özü də elə bu işi gözləyirdi. Bir qədər mübahisədən sonra tərəflər arasında sülh aşağıdakı şərtlərlə
Del dər təpidənəst məgər yar mirəsəd? Səlman, əgər rəsid bəlayi, əz an mənal, Gər aşeqi, bəla be to besyar mirəsəd. 363 Beytin farscası: Ənane-hosn be çeşmane-fetne bar mədeh, Be dəste-mərdome-porfetne exteyar mədeh. Ze zolf pərde be roxsare-laləğun mətkən, Kelide-gənce-səadət be dəste-mar mədeh. 497
imzalandı: Əliqulu xan o vaxt on iki yaşındakı böyük oğlu Vəlixan Mirzəni bir yalvarış məktubu (zəriətnamə) ərizəsi ilə şahın yanına göndərsin; ərizədə ərz olunsun ki, bütün bu fitnə-fəsadın mayası (xəmirmayə) Mirzə Salman olmuşdur, indi ki, o, aradan götürülüb bizlər yenə də əvvəlki kimi bu dərgahın qulamları və qulamzadələriyik; [Əliqulu xan] sabiq taxsırlarının [əfvi üçün] üzr istəsin; ədəbə riayət edilsin, səfəvi [xanədanının] sufiyəsindən olduğunu sübut etmək yolu (təriq) ilə [Abbas Mirzənin] məşhur atasının və böyük (bozorqvar) qardaşı [Həmzə Mirzənin] hörmətini hifz etməkdən ötrü Xorasanda əvvəllər olduğu kimi səltənət və padşahlıq xütbəsi İskəndər şanlı nəvvabın adına oxunsun və onun böyük oğlu nəvvabi-cahanbanini şahlığın vəliəhdi bilsinlər; Xorasan məmləkəti yenə əvvəlki kimi ölkələr tutan (gitisetan) şahzadəyə, yəni əlahəzrət şaha verilsin və o, layiqli peşkərlər göndərib, hər nə xahişləri (moltəməsat) olarsa ərz etsin ki, onlar xeyirxah adamlar vasitəsilə o izzət sahibin (be ezze-əncahe-əqtəran) [padşaha] çatdırılsın. Təkəli əmirlərinin, xüsusilə Vəlixanın narazılığına baxmayaraq bu sülh sənədində bir çox məsləhətli (səlahəndişi) məqamlar olduğundan, təkəli tayfasının ağsaqqalı və böyüyü, nəfsitox və sülhpərvər nümayəndəsi Müseyib xan Şərəfəddinoğlu Təkəlini həmin sülhə rəğbətləndirdilər, o da öz növbəsində Vəlixanı inadından çəkindirdi. Atası Vəli Xəlifənin qətli xüsusunda İsmayılqulu xanla Əliqulu xan arsında düşmənçilik olduğu üçün Əliqulu xanın atası Sultan Hüseyn xan da ona əvəz olaraq qətlə yetirilmiş, Guryan cəngində çoxlu adam öldürülmüşdü. Bir-biriləri ilə qohum-əqrəba olan şamlıların ovçu, qəbiləsinin bir çox üzvü həmin öldürülmüşlər zümrəsinə daxil idilər və onların inadkarlıqları fitnə-fəsaddan başqa heç bir nəticə vermirdi. Buna görə də İsmayılqulu xan və Əliqulu xan da bu sülhü faydalı bilib onun şərtlərini qəbul etdilər. Amma, Əliqulu xan xahiş etdi ki, onlarla Mürtəzaqulu xan arasında inadkarlıq öz həddini aşdığı üçün vəziyyətin düzəlməsi mümkün deyildir. Qoy onu İraqa aparıb, müqəddəs Məşhəd hökumətini dövlətin xeyirxah əmirlərindən birinə versinlər. Xülasə, Şahrux xan sülh meydanına qədəm atdı. Əvvəlcə əmirlərin vasitəçiliyi ilə ağılabatan dəlillər söyləyib, nəvvab İsgəndər şanlı xaqanın və nəvvab şahzadənin sülhə qaytarmalarını və Azərbaycan işlərinin dövlətin məsləhəti ilə qaydaya salınmasını 498
faydalı əməl saydılar. Sonra Şahrux xan icazə alaraq İsmayılqulu xanı qalaya apardı və onları Əliqulu xanla sülhə gətirdi. Ertəsi gün Əliqulu xan şahzadəyə özünün sadiqliyi, həmçinin keçmiş xidmətləri və hüququ barədə bir məktub göndərib, öz yazısında baş vermiş hadisələr xüsusunda ondan üzr istədi, bu güclü dövlətin başçıları tərəfindən ona şəfəqqətin olmamasından gileyləndi, Mirzə Salmanın müdaxiləsindən, Mürtəzaqulu xanın bəd rəftarından cümlələr yazdı, sülh şərtlərinin zəruriliyini təsdiqlədi. Amma, əlahəzrət zilləllah şahın xilafət və hökmranlığı hələ divanda padşah tərəfindən qəbul edilmədiyi üçün sülhün şərtləri yerinə yetirilmədi, quru söz və səsdən başqa bir şey olmadı.
Sözün qısası, əmirlərin və dövlət başçılarının xahişləri ilə Əliqulu xanın mətləb və iltimasları onun istəyinə uyğun şəkildə qəbul olunma şərtinə yetişdi, ona fəxarətli ziyafətlər verildi. İsgəndər şanlı nəvvab tərəfindən şahzadə "fərzənd" (burada "vəliəhd" - Ş.F.) kimi uca ləqəbə layiq görüldü və əlahəzrət üçün öz qiymətli atasından yaxşı hədiyyələr və sovqatlar göndərildi. Əliqulu xanın oğlu Vəlixan Mirzə nəvvab şahzadənin ali sarayının mülazimləri silkinə daxil olundu. Həmin novruzdan dörd aya yaxın bir vaxt keçmişdi ki, onlar köç təbilini çalıb Herat darüssəltənəsindən çıxdılar. Elə ki, müqəddəs Məşhədə gəlib çatdılar, gedib mələklər yuvasının astanası olan rövzənin sultanı İmam Rza əleyhüssalamın - ona və əcdadlarına salam olsun – məzarını ziyarət etməklə şərəfləndilər. Əliqulu xanın razılığından, Mürşüdqulu xanın və ustaclı tayfasının qəlbini ələ almaqdan ötrü Mürtəzaqulu xanı Məşhəd hakimliyindən çıxarıb, bu vəzifəni o tayfanın böyüklərindən Abdulla xanın nəvəsi Salman xana verdilər, Astrabad əyalətinin idarəsi isə Mürtəzaqulu xana tapşırıldı, Damğan vilayəti, Bostam, Biyaremənd Ərəbamiri və Hezarcərib də Astrabad əyalətləri də Astrabadə əlavə olundu. Ustaclı tayfasının böyüklərindən olan ağıllı və işbilən Şahqulu Sultan Qarıncaya Salman xanın lələliyi və atalığı vəzifəsi tapşırıldı və Cam vilayəıi ona verildi. Xülasə, güclü dövlətin başçıları Xorasanı və xorasanlıların işlərini zəmanəyə uyğun tərzdə həll edirək İraqa yola düşdülər. Uzaqgörən və agah adamlar şahın geri qayıtmasından belə nəticə 499
çıxardılar ki, Xorasan mülkünün sultanlığı yenidən cahanıstan şahzadəsinə, yəni əlahəzrətə aid olacaq, onun dövlət bayrağı yaxın vaxtda ucalacaq, iqbal günəşi bütün məmləkətlər üzərində parlayacaqdır. İsgəndər şanlı nəvvabın cəlal qoşununun yürüşü zamanı şaha meyllənmiş Xorasan əmirləri və əhalisi onun imdadından məyus olaraq, öz işlərinin aqibətini fikirləşib hazırlıq işləri görməyə başladılar. Şaha itaət və bağlılıq qapılarını bağlayan və müxalifət edən ilk şəxs Səbzvar darülmömininin hakimi Sevindik bəy Qorçibaşının oğlu Hüseyn bəy Əfşar oldu. O, hümayun ordu Səbzvara yaxınlaşan vaxt şahsevənlik izhar edib pişvaza çıxmış, İsgəndər şanlı nəvvabın və aləm şahzadəsinin diqqətini cəlb etmiş, Qulu bəy Qorçibaşının səyi ilə Səbzvar əyaləti əvvəl olduğu kimi ona verildi. Lakin, elə həmin vaxtda da o, üsyan edib şəhər və qala qapılarını möhkəmləndirdi, tüfəng ələ götürüb qaladarlıq etməyə başladı. Nəvvab şahzadə əzəmətli əmirlərə xitabən hökm etdi ki, Xorasan işləri barışıqla həll olunmalıdır, gəlin sülh yolunu tutaq. Bir halda ki, Hüseyn bəy kimi bir kişi padşaha ağ olub qalanı bağlayaraq cəsarət və ədəbsizlik əlini uzada və hümayun orduya top-tüfəng atmağa başlaya,biz ona diqqət yetirməliyik. Yox, əgər ona göz yumsaq, bu hərəkət dövlətə layiq səltənət namusuna münasib məsələ olmaz. Əfşar tayfasının ağsaqqalı, əzəmətli dövlət başçılarından biri və həmin bəxti dönük, səadətsiz adamın (Hüseyn bəyin - Ş.F.) vəzifə sahibi olnıası öhdəçiliyini öz üzərinə götürmüş Qulu bəy Qorçibaşı öz xəcalət başını aşağı əyib, o həzrətin ürək sözlərini dinlədi, həmin ağılsız adamın cəzalanmasına razılığını verdi. Nəvvab şahzadə məşhur əmirləri və bütün müzəffər əsgərləri, xüsusiylə Vəli xanı və təkəli əmirlərini o şəhərin və qalanın fəthinə yolladı. Onlar fərmana əməl edib elə həmin gün şəhərə və qalaya yürüşə başlayaraq hər tərəfdən hücuma keçdilər. Qala camaatı gün qürub edən vaxta qədər müdafiə ilə məşğul oldu. O bəxtiqaraların və qaragünlərin şam yeməyinin vaxtı yetişəndə onlar döyüşdən yoruldular. Ali ordunun bahadırları isə qala ayağına yanaşıb bürclərə və barılara dırmaşdılar, gecə qaranlığında sel kimi şəhərə doldular, qalanı da tutdular. O tayfaya idbarlıq üz verdiyi üçün onların çoxu fəna qılıncına tuş oldu.
500
Hüseyn bəy qala qapısında yaxalandı. Ali qoşunun mülazimlərindən olan səbzvarlı bir beldar (bel ilə işləyən şəxs - Ş.F.) ona belin arxası ilə elə bir zərbə endirdi ki, hərəkət qüvvəsi qalmadı, öz xəcalət başını bir bel zərbəsi ilə aşağı əydi. Onun cəzalanmasına hökm olundu və baxanlara ibrət olunsun deyə 364
ağılsız adamın küfrü və sui-tədbirinə görə, həmin hövlnak gecə, ordunun müxtəlif siniflərdən olan üzvləri tərəfindən Səbzvarın şiə əhali və əyanlarının başına nələr gətirilmədi?!. Xülasə, qarət və tarac, həmçinin başqa əməllərdən, bircə dəqiqə də əl çəkilmədi. Nəvvab şahzadənin qəzəb məşəlinin alovlanmasının sönməsinə baxmayaraq, o, əmr etdi ki, heç kim Səbzvar rəiyyət və əhalisinə sədəmə yetirməsin. Amma, artıq gecə düşdüyündən döyüşçülər rəiyyət evlərinə soxulur, aciz və biçarə adamlar çoxlu əzab-əziyyətə düçar olurdular. Şahzadə ertəsi gün rəiyyətin vəziyyətini öyrənməyə yollandı, onların mətləb və şikayətlərini dinlədi. O vilayətin idarəsi Əhməd Sultan Təkəliyə tapşırıldı. Köç-köç oradan çıxıb İraqa yollandı. Astrabad işlərini yoluna qoymaqdan və sonra onlara gəlib çatmaqdan ötrü Mürtəzaqulu xanı Damğanda qoydular. Hümayun məiyyət qələbə və iqballa Qəzvin darüssəltənəsinə çatıb əbədi səltənətin paytaxtında dayandı. Şiraz hakimi Ümmət xan, həmçinin Kirman hakimi Vəlixan, Həmədan hakimi Vəlixan, habelə Xorasan səfərinə yığışmış başqa əmir və hakimlər izn alıb hər biri öz ülkasına yollandı.
OLMADIĞI MÜDDƏTDƏ AZƏRBAYCANDA BAŞ VERƏN HADİSƏLƏR VƏ İRƏYANIN RUMİLƏR TƏRƏFİNDƏN FƏTH OLUNMASI BARƏDƏ SÖHBƏT
Huşyarlıq məclisinin bəzəyənlərdən gizli qalmasın ki, əvvəlki səhifələrdə yazılmışdı: Sərdar Sənan paşa, yuxarıda deyildiyi kimi, sülh yaratmağa cəhd etmiş, İbrahim xan Təkəli bu
364
"İbrətu-n-nazirin" (ərəbcə).
501
tərəfdən elçi sifətilə Rum məmləkətlərinin hökmdarı Sultan Murad xanın yanına İstanbula yollanmışdı. Osman paşa [isə] Dərbənddən sultana ərz etmişdi: "Sinan paşanın qorxaqlıq üzündən Azərbaycana gəlmək cürəti yox idi, mən isə bütün Şirvanı ələ keçirmişəm və [bu ölkə] hal-hazırda osmanlı əsgərlərinin əlindədir. Sinan paşanın dediyi "Dərbənd qalasından başqa, rumilərin əlində heç bir yer yoxdur" sözləri həqiqətə uyğun deyildir. Əgər qızılbaşlar şahının Xorasanda olduğu bu il ərzində siz bu tərəfə başqa sərdar yollasanız, əlinizə həm yeni məmləkət keçər, həm də Şirvan vilayəti qızılbaş hücumundan qurtular". Rum sultanı Sinan paşanı məzəmmət edib, ikinci vəzir olan Fərhad paşanı sərdar təyin edərək, ağır qoşunla bu tərəfə yolladı. O, İbrahim xanı [isə] İstanbulda saxladı. Sultan sülh bağlanmasını bu şərtlərlə məqbul saydı: Osmanlı əsgərlərinin daxil olduqları və Rum padşahı adına xütbə oxunan hər yer ale-Osman adamlarının yeri sayılır və [qızılbaşlar] həmin yerlərdə münaqişəyə yol verməsinlər. Əgər qızılbaşların padşahı bu şərtlə razılaşmazsa, biz [başqal məmləkətləri də almaqdan əl çəkməyəcəyik. Xorasana, şah sarayına İbrahim xanın bir adamı gəlib elçinin yuxarıdakı məzmunlu məktubunu şaha təqdim etdi. İbrahim xan bu dövləti istəyən bir şəxs kimi aydın şəkildə yazmışdı: "Bu işdə inadkarlıq etmək əql müftisinin mühakiməsinə görə dövlətin nöqsanına və nəticədə müxtəlif peşmançılığa səbəb olacaq, ilbəil məmləkətlər əldən gedəcəkdir. Sülh şərtləri dəyişilməz qalır. Nə qədər ki, vilayətlərin əksəriyyəti əlimizdədir, ale-Osman əsgərləri tərəfindən zəbt edilən Şirvan məmləkətindən əl çəkib sülh bağlamaq bizim dövlətimiz üçün sərfəli və məsləhətli olar". Xudpəsənd qızılbaş əmirləri tayfalar arasında çəkişmələr, nifaq və ittifaqsızlıq, özlərində isə birlik olmamasına baxmayaraq sui-tədbirləri üzündən həmin şərtə razı olmadılar və İbrahim xana belə cavab yazdılar: "Əgər sülh bundan əvvəlki şərtlərimiz nəzərə alınmaqla bağlanarsa, biz razıyıq, yox əgər elə olmazsa, onda qismətimizə əzəli yazılan yazı necədirsə elə də olacaqdır". Xülasə, Fərhad paşa çoxlu qoşunla Ərzuruma gəldi, sərhəd ləşkərini və kürd tayfa əmirlərini [öz ətrafına] toplayıb, Qars yolu ilə Çuxur-Sədə yollandı. Çuxur-Səd bəylərbəyi olan Məhəmməd xan Toxmaq hücumu dəf etməkdən ötrü Əmir xanı və İmamqulu xanı bu vəziyyətdən xəbərdar etdi, əmirlər öz tabeliklərində olanları və sərhəddə yaşayan adamları topladılar. Azərbaycanda və 502
Qarabağdakı əzəmətli xanlar və qızılbaş bəylərbəyiləri üçün osmanlıların saysız-hesabsız döyüşçüləri ilə döyüşmək qüvvət və qüdrət imkanından xaric olduğundan, habelə İraqdan qüvvə gələcəyinə ümı etmədiklərindən, heç bir vəchlə baş verəcək o hadisəni də edə bilmədilər, onların heç bir tədbiri uğurla nəticələnmədi. Məhəmmədi xan İrəvandan çıxıb öz adamları ilə rumi qoşununun həndəvərində bir sıra igidlik göstərir, onlara tez-tez faydasız hücumlar edirdisə də bunun təsiri olmadı. Fərhad paşa İrəvana çataraq, orada bir neçə gün qaldı, qalanı olduqca möhkəmləndirdi, ehtiyaca uyğun miqdarda gözətçi və yeniçəri qoydu, bir illik azuqə, yaraq yığdı, topxana düzəltdi və geri qayıtdı. Məhəmmədi xan istər-itəməz həmin məmləkətlərdən əl çəkərək Naxçıvana gəldi, qazilərin əhl-əyalını Ələnciq qalasına köçürdü. O zaman Əmir xandan və türkman əmirlərindən ona heç bir köməklik göstərilmədi. Onlar Təbriz darüssəltənəsinin mühafizəsini hər şeydən mühüm bilib, kürdələrin yaxınlaşdığını görərək Təbrizdən kənara addım atmadılar. Kiçik Erməniyyənin* böyük və abadan vilayəti olan Çuxur-Səd müxaliflərin əlinə keçdi. Şirvan vilayətində də qızılbaş əmirlərindən heç kim qalmadı və o vilayət tamamilə rumiyyənin əlində qaldı. Bu ilin hadisələrindən biri də budur: Əmir xan Türkmanın arvadı cənnətməkan şahın qızı Fatimə Sultan həyim bu il xəstələnib vəfat ctdi, onun nəşini Ərdəbil darülirşadına aparıb öz ata- babalarının pak rövzəsində dəfn etdilər. Bu hadisə Əmir xanın pərişanlığına səbəb oldu.
QAYIDIŞINDAN SONRA XORASANDA BAŞ VERƏN HADİSƏLƏRİN ZİKRİ
Hadisələrdən bəhs edən qələm bu kitabın yuxarıdakı səhifələrində yazdı ki, Əliqulu xanın iltimasına əsasən və Mürşüdqulu xan ilə Xorasan əmirlərinin könlünün alınması naminə Mürtəzaqulu xanı müqəddəs Məşhəd hakimliyindən kənar edilmiş, həmin vilayətin idarə olunmasını cənnətməkan şahın bacısı oğlu və ustaclı tayfasının məşhur böyüklərindən olan və bu dudmana xidmət etməklə şərəflənən Abdulla xanın nəvəsi Salman xan ibn Şahəli Mirzəyə verilmişdi, həmin tayfa böyüklərindən Şahqulu Sultan
503
Qarıncanı isə onun lələsi və atalığı təyin edib Cam vilayətinin hakimi elan etmişdilər ki, o, müqəddəs Məşhəddə həmişə Salman xanl birlikdə olsun ki, hər nə baş verərsə, Şahqulu Qultan onları xanın adından həyata keçirsin. İsgəndər şanlı nəvvabın hümayun ordusunun Xorasandan İraq yürüşünə yollanmasından sonra, Mürşüdqulu xan Mürtəzaqulu xanın getməyindən və Salman xanın [onun yerində] qalmağından şad oldu, heç bir qorxu bilmədən müqəddəs Məşhədə gedərək, cinlərin və insanların imamı olan (imaməl cenn və-l-ons) İmam Rzanın behiştə bənzər rövzəsini ziyarət etməklə şərəflənmək istədi. O, sədaqət diliylə Salman xana belə yazdı: "Bu müddət ərzində o, Mürtəzaqulu xan və tayfasının uğursuzluğu (şəamət) və inadı üzündən himmətli imamın mələklər yuvası olan rövzəsinin ziyarəti şərəfindən məhrum olmuşdur. Hazırda isə, Allahın həmdi ilə, Xorasan işləri dostların ürəkləri istəyincə öz yoluna düşmüşdür. Buna görə də bu xeyirxah bəndəniz İsmayıl Mirzənin hakimiyyəti dövründə baş verən hadisələrin güdazına gedən və məğlub olan ustaclı el və əşirətinin izzət və etibarının qorunmasından ötrü şamlı el və əşirətindən olan Əliqulu xana xidmət edirdim. O cənab isə (Salman xan - Ş.F.) qədim vaxtdan bəri bütün ustaclıların rəhbər oğludur (məxdumizadə). Mən ona xidmət etməyimi özümün iftixar və etibar sərmayəm hesab edib, nökərlik və xidmətçilik yoluna düşmüşəm, o cənabın razılığı, el və oymağın asudəliyi naminə sizin məsləhət bildiyiniz hər istəyinizi yerinə yetirməyə hazıram".
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|