Фирузя мяммядли

Seçilmiş əsərləri X 
259 
2. Canlı danışıq dili, o cümlədən, dialekt və şivələrdən 
ədəbi dilə daxilolmaların sürətlənməsi
Məlumdur ki, ədəbi dilin lüğət tərkibi dilin daxili imkan-
larından daha çox bəhrələnir. Bu imkanlar sırasında dialekt və 
şivələr xüsusi yer tutur. Ədəbi dili formalaşdıran mənbələrdən 
biri olmaq etibarı ilə dialekt və şivələrdən söz alınması davamlı 
bir prosesdir. Xüsusən dildə fəallıqdan qalan bir sıra sözlərin 
əvəzedicisi kimi bu mənbədən söz və ifadələrin ədəbi dilə axını 
dilin milli ruhunun möhkəmlənməsini, özəlliyinin qorunub sax-
lanmasını şərtləndirdiyi kimi, tarixi və etnik köklərə 
bağlılığının da etibarlı təminatçısıdır.
Ötən əsrin 90-cı illərindən etibarən Azərbaycan dilinin 
lüğət tərkibinə əcnəbi dillərdən söz axını qarşısıalınmaz bir 
proses kimi meydana çıxsa da, vaxtı ilə ya məhdud dairədə iş-
lənən, ya da dialekt və şivə əlaməti kimi qiymətləndirilən xeyli 
miqdarda söz və ifadə ədəbi dilimizdə fəal mövqe tutdu. Belə 
sözlər daha çox məişət, təsərrüfat həyatı, xalq təbabəti, din və 
digər sahələrlə bağlı anlayışların ifadəçiləridir: 
dolça, satıl, su-
duq, qurut, xamıraşı, qatıqaşı, çaşır, çıldaq, əhyə, mal, davar, 
dırmıx, dırmıxlamaq, baldırğan, axmaz (gölməçə), balqabaq 
(kudu), qabaq (boranı), əmənköməci, dam (ev), palaz, çıraq, 
burmac, kirimək, qulançar, qaraçuxa, qulyabanı, ruh, dua et-
mək, şükür etmək, günah, qarabasma, qaraqorxu, ceviz, qərzək, 
damad, dirədöymə, şəlit, qolay, alça, bəhli (gilas), bel (lapatka), 
artırma (balkon), asılqan, atlama, qapamaq, çözülmək
və s.
Canlı danışıq dili; o cümlədən dialekt və şivələrdən ədəbi 
dilə sözlərin daxil olması ya birbaşa, ya da bədii dil (daha çox 
poetik nitq) vasitəsi ilə baş verməkdədir. Bədii təfəkkür sahib-
lərinin ötən əsrin 90-cı illərindən sonra canlı danışıq dilinə, 
həmçinin dialekt və şivələrə daha çox müraciət etməsi bir 
tərəfdən bədii nitqin milli köklərə bağlılığını və bununla da xa-
rici mənbədən söz alınmasına qarşı davamlılığını, digər tərəf-
dən ədəbi dilin lüğət tərkibinin dialekt və şivələr hesabına daha 
da zənginləşməsini təmin etmişdir. Nümunə üçün: 
dəhmər-

---